Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Jest on zobowiązany wyposażyć pracowników w niezbędne środki ochrony indywidualnej, a także odzież i obuwie robocze. Pracownicy muszą także otrzymać odpowiednią szafkę na ubrania, która spełnia określone normy. Szafka powinna znajdować się w specjalnie wyposażonej szatni. Jak powinna wyglądać szatnia, w której znajdują się szafki pracownicze na ubrana? Czy każdy pracownik musi mieć własną szafkę? Czy pracodawca ma prawo kontrolować jej zawartość? Przeczytaj nasz artykuł i poznaj szczegóły.
Jakie wymagania musi spełniać szatnia w zakładzie pracy?
Szczegółowe wytyczne dotyczące tego, jakie wymagania musi spełniać szatnia w zakładzie pracy, znajdziemy w Załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Wymieniono tam następujące rodzaje szatni dla pracowników:
- szatnia odzieży własnej – powinna być wyposażona w szafki pracownicze przeznaczone do indywidualnego użytku dla każdego pracownika i posiadać 0,3 m² wolnej powierzchni dla każdego z pracowników korzystających z szatni;
- szatnia wieszakowa – może być w ten sposób urządzona szatnia odzieży własnej, jeżeli pozwalają na to jej specyfika i warunki pracy. Powinno się urządzić osobną szatnię dla mężczyzn i dla kobiet, a jeżeli na jednej zmianie jest mniej niż 5 pracowników, szatnia może być wspólna pod warunkiem, że będą specjalne kabiny do przebierania się (z wyjątkiem pracowników, którzy nie mają obowiązku stosowania odzieży roboczej i ochronnej). Do przyjmowania odzieży należy wyznaczyć specjalny personel. Ponadto szatnia powinna spełniać następujące wymagania:
- stojaki wieszakowe powinny być przeznaczone do użytku indywidualnego przez każdego pracownika (każdy pracownik musi mieć swój wieszak),
- stojaki powinny być jednopoziomowe i mieć w dolnej części siatkowe półki na obuwie, w górnej na nakrycie głowy,
- szerokość przejścia dla obsługi szatni musi wynosić co najmniej 1,1 m między rzędami wieszaków oraz 0,95 m między ścianą a zewnętrznym rzędem wieszaków,
- powinna mieć przebieralnię wyposażoną w miejsca do siedzenia i wieszaki na odzież, a liczba miejsc siedzących powinna wynosić co najmniej 30% liczby pracowników zatrudnionych na najliczniejszej zmianie (nie dotyczy pracowników niemających obowiązku stosowania odzieży roboczej i ochronnej).
- szatnia odzieży roboczej i ochronnej – powinna być urządzona, niezależnie od szatni odzieży własnej, dla pracowników zatrudnionych przy pracach powodujących znaczne zabrudzenie odzieży. Powinna być wyposażona w szafki pracownicze do indywidualnego użytku dla każdego pracownika oraz posiadać bezpośrednie połączenie z umywalnią, natryskami i szatnią odzieży własnej.
- szatnia podstawowa – może być utworzona zamiast osobnych szatni odzieży własnej oraz szatni odzieży roboczej i ochronnej dla pracowników, którzy pracują w warunkach, gdzie zabrudzenie odzieży roboczej występuje w małym stopniu i nie stwarza zagrożenia zabrudzenia odzieży własnej. Powinna mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią i posiadać co najmniej 0,5 m² powierzchni podłogi na każdego pracownika korzystającego z tej szatni. Powinna być wyposażona w dwie szafki pojedyncze lub jedną podwójną dla każdego pracownika. Jedna szafka lub jedna część podwójnej powinna być przeznaczona na odzież roboczą, a druga na własną.
- szatnia przepustowa – powinna zostać urządzona dla pracowników zatrudnionych przy pracach związanych ze stosowaniem lub wydzielaniem substancji trujących, zakaźnych, promieniotwórczych, drażniących lub uczulających oraz substancji o nieprzyjemnym zapachu, a także przy pracach pylących, w wilgotnym i gorącym mikroklimacie lub powodujących duże brudzenie. Powinna spełniać następujące wymagania:
- część szatni powinna być przeznaczona na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej,
- część szatni powinna być przeznaczona na odzież własną pracowników,
- pomiędzy dwiema częściami powinny być natryski, aby pracownicy mogli się najpierw wykąpać, a dopiero później wejść do szatni z odzieżą własną.
Jacy pracownicy nie muszą korzystać z szatni i szafek ubraniowych?
Art. 4 pkt 2 załącznika nr 3 do rozporządzenia MPiPS, o którym mowa wyżej, wskazuje, że pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mogą przechowywać swoją odzież w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy np. na wieszakach lub w specjalnie do tego przeznaczonych szafach. Jednak tu pracodawcy mają dowolność w kwestii urządzenia tego miejsca, niemniej powinno takie miejsce zostać wyodrębnione.
Szafki pracownicze na ubrania - wymagania
Poza ściśle określonymi warunkami, jakim muszą odpowiadać szatnie pracownicze, wiele wymagań powinny również spełnić umieszczone w nich szafki.
Wymiary szafek pracowniczych zostały określone w polskiej normie PN -75M-78711 i powinny wynosić:
- wysokość 1800 mm,
- szerokość 400 mm,
- głębokość 480 mm.
Szafki pracownicze powinny także posiadać drążek, półki i przegrodę dzielącą szafkę na pół. Każdy z pracowników powinien mieć do dyspozycji dwie szafki pojedyncze lub jedną podwójną.
Czy każdy pracownik musi posiadać swoją szafkę ubraniową?
Szafki pracownicze są konieczne wszędzie tam, gdzie pracownicy mają obowiązek przebrania się w ubrania robocze lub strój służbowy. Ich ilość powinna być dostosowana do ilości zatrudnionych pracowników, tak by każdy miał swoją szafkę. Nie jest dopuszczalna sytuacja, która miała miejsce w jednej z restauracji znanej sieci, gdzie pracownicy korzystali z szafki rotacyjnie – jeden z pracowników korzystający z szafki na zmianie pierwszej musiał ją zwolnić, by drugi pracownik zatrudniony na drugiej zmianie mógł z niej skorzystać. Na nic zdały się tłumaczenia pracodawcy, że pracownicy zabierają swoje ubrania robocze po pracy do domu, a w nocy szafka jest czyszczona. Inspektor PIP uznał, że pracodawca nie przestrzega prawa, gdyż dla 35 pracowników zapewnił jedynie 13 szafek. Sprawa ostatecznie trafiła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu (II SA/Po 917/18), który dnia z dnia 5 czerwca 2019 r. wydał wyrok, w którym czytamy:
„Po pierwsze należy zauważyć, że przepis § 111 ust.1 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nakazuje pracodawcy zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane m.in. do liczby zatrudnionych pracowników i warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. Już z tego przepisu wynika, że ilość szaf w szatniach jako urządzeń higienicznosanitarnych powinna być zależna również od liczby zatrudnionych pracowników. […] Pracownik nie ma bowiem obowiązku, jak wskazuje się w skardze, zwolnienia szafy, by udostępnić ją kolejnemu pracownikowi rozpoczynającemu pracę na kolejnej zmianie. Zatem każdy pracownik korzystający z szatni podstawowej ma prawo dostępu do dwóch szaf pojedynczych lub jednej szafy podwójnej. […] Jak już wskazano, szatnia podstawowa powinna być wyposażona w taką liczbę szaf, by każdy pracownik, bez względu na harmonogram zmian, miał możliwość z nich korzystać stale”.
Złamaniem przepisów BHP będzie również niezapewnienie szatni w pomieszczeniu pracy, jak to miało miejsce w oddziale banku w galerii handlowej. Sprawą taką zajmował się Naczelny Sąd Administracyjny. W wyroku z dnia 5 października 2011 r. (I OSK 469/11) nie przyjął argumentacji pracodawcy, że ten zapewnił pracownikom korzystanie z szatni ogólnej znajdującej się na terenie galerii, stwierdzając, że „[…] pracodawca, na którym ciążą obowiązki związane z zapewnieniem zatrudnionym pracownikom pomieszczeń higieniczno-sanitarnych nie może ich wykonania przerzucać na inne podmioty”.
W uzasadnieniu NSA czytamy ponadto, że:
„[…] pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić co najmniej ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej) roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków. Jeżeli w zakładzie pracy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują szczególne wymagania sanitarne, miejsce do spożywania posiłków, przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu”.
Jak uzasadniał Naczelny Sąd Administracyjny, oddalając skargę kasacyjną, nie można uznać, że wystarczy możliwość skorzystania przez pracownika z ogólnodostępnej szatni czy zakładów gastronomicznych na terenie galerii handlowej, gdyż pracodawca nie ma żadnego wpływu na stan higieniczny tych miejsc.
Czy pracodawca może skontrolować zawartość szafki?
Wiele kontrowersji budzi kwestia kontrolowania przez pracodawców szafek pracowniczych. Jak wiadomo, szafki pracownicze znajdują się na terenie zakładu pracy, zostały zakupione ze środków pracodawcy i stanowią jego własność. Pracodawca, a także kierownik działu ma zatem prawo, a niejako też obowiązek posiadania zapasowego klucza. Może się przecież zdarzyć, że pracownik zgubi kluczyk i wówczas musi mieć możliwość dostania się do zawartości swojej szafki. Nie znaczy to, że pracodawca ma możliwość zaglądania do szafki pracownika bez ważnego powodu. Takim powodem, który umożliwia kontrolę szafek, jest podejrzenie kradzieży. Wówczas pracodawca ma prawo do przeszukania szafki pracownika. Potwierdził to już w 1972 r. Sąd Najwyższy, który w orzeczeniu z dnia 13 kwietnia (I PR 153/72), uznając „stosowane szeroko w ramach przepisów regulaminów pracy lub ustalonych zwyczajów przeszukiwanie członków załogi w celu zapobiegania wynoszeniu mienia zakładów pracy jest zgodne z prawem i nie narusza dóbr osobistych pracowników (art. 23 i 24 kc) wówczas, gdy pracownicy zostali uprzedzeni o możności stosowania tego rodzaju kontroli w celu ochrony mienia społecznego i gdy kontrola ta jest wykonywana w porozumieniu z przedstawicielstwem załogi […]”.
Zapewnienie przez pracodawcę szafek pracownikom nie jest prostym przedsięwzięciem. Świadczą o tym liczne kontrole Państwowej Inspekcji Pracy, której obowiązkiem jest między innymi sprawdzanie respektowania przez zakłady pracy zasad BHP. Wystarczy jednak poznać i stosować kilka podstawowych zasad, które zostały w niniejszym artykule przedstawione, aby nie narazić się na sankcje ze strony PIP.
