Pracownik tymczasowy i jego sytuacja prawna jest bardziej skomplikowania niż u zwykłego pracownika, ponieważ przypadku pracy tymczasowej pracownika łączą relacje z dwoma podmiotami – agencją pracy tymczasowej i pracodawcą użytkownikiem – a nie tylko z jednym podmiotem – pracodawcą. To skomplikowanie przekłada się m.in. na kwestię odpowiedzialności za zapewnienie pracownikowi tymczasowemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Praca tymczasowa – najważniejsze pojęcia i definicje
Art. 1 Ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych z dnia 9 lipca 2003 roku – dalej „ustawa” – reguluje zasady zatrudniania pracowników tymczasowych przez pracodawcę będącego agencją pracy tymczasowej oraz zasady kierowania tych pracowników i osób niebędących pracownikami agencji pracy tymczasowej do wykonywania pracy tymczasowej na rzecz pracodawcy użytkownika.
Jak wynika ze wspomnianego przepisu, unormowania zawarte w omawianej ustawie dotyczą relacji między trzema podmiotami:
- agencją pracy tymczasowej – agencją zatrudnienia wpisaną przez marszałka województwa do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia, świadczącą usługi w zakresie pracy tymczasowej (art. 6 ust. 4, art. 18e ust. 1 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy);
- pracodawcą użytkownikiem – pracodawcą lub podmiotem niebędącym pracodawcą w rozumieniu Kodeksu pracy wyznaczającym pracownikowi skierowanemu przez agencję pracy tymczasowej zadania i kontrolującemu ich wykonanie (art. 2 pkt 1 ustawy);
- pracownikiem tymczasowym – pracownikiem zatrudnionym przez agencję pracy tymczasowej wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy użytkownika (art. 2 pkt 2 ustawy).
Pracę tymczasową zdefiniowano w art. 2 pkt 3 ustawy jako wykonywanie na rzecz danego pracodawcy użytkownika, przez okres nie dłuższy niż wskazany w ustawie, zadań:
- o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym, lub
- których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe, lub
- których wykonanie należy do obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez pracodawcę użytkownika.
Bezpieczne i higieniczne warunki pracy pracownika tymczasowego
Zagadnienie zapewnienia pracownikowi tymczasowemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy uregulowano w ustawie następująco:
- pracownikowi tymczasowemu nie może być powierzone wykonywanie na rzecz pracodawcy użytkownika pracy szczególnie niebezpiecznej w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie art. 23715 kp, czyli § 80-110 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 8 ust. 1 ustawy);
- pracodawca użytkownik informuje agencję pracy tymczasowej na piśmie o warunkach wykonywania pracy tymczasowej w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 9 ust. 2 ustawy);
- pracodawca użytkownik dostarcza pracownikowi tymczasowemu odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, zapewnia napoje i posiłki profilaktyczne, przeprowadza szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ustala okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy, przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego oraz informuje o tym ryzyku (art. 9 ust. 2a ustawy);
- do sposobu i terminów przeprowadzania szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przepisy kp stosuje się odpowiednio (art. 9 ust. 2b ustawy);
- przed zawarciem umowy o pracę między agencją pracy tymczasowej a pracownikiem tymczasowym agencja pracy tymczasowej i pracodawca użytkownik uzgadniają na piśmie zakres przejęcia przez pracodawcę użytkownika obowiązków pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy innych niż określone w art. 9 ust. 2a (art. 9 ust. 3 pkt 2 ustawy);
- pracodawca użytkownik jest obowiązany zapewnić pracownikowi tymczasowemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej (art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy).
Przykład obowiązku dokonania oceny ryzyka zawodowego
Pewne aspekty dość złożonego podziału obowiązków z zakresu zapewnienia warunków BHP między agencją pracy tymczasowej a pracodawcą użytkownikiem w stosunku do podmiotu jakim jest pracownik tymczasowy objaśniono w wyroku Sądu Najwyższego z 17 października 2024 roku (I PSKP 40/23).
Sąd Najwyższy stwierdził, że w myśl art. 14 ust. 1 ustawy pracodawca użytkownik wykonuje obowiązki i korzysta z praw przysługujących pracodawcy w zakresie niezbędnym do organizowania pracy z udziałem pracownika tymczasowego i w związku z tym powinien zapewnić pracownikowi tymczasowemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej (art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy). Pracodawca użytkownik spełnia ten obowiązek przez dostarczanie pracownikowi tymczasowemu odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, zapewnienie napojów i posiłków profilaktycznych, przeprowadzanie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ustalanie okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy, przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego oraz informowanie o tym ryzyku (art. 9 ust. 2a ustawy). Ma też obowiązek poinformowania agencji pracy tymczasowej o warunkach wykonywania pracy tymczasowej w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy, przez co należy rozumieć informację o przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego i stosowanych w związku z tym zasadach ochrony przed jego wystąpieniem (art. 9 ust. 2 pkt 2 ustawy). Jak zauważył Sąd Najwyższy, informacja ta nie zwalnia jednak agencji pracy tymczasowej od własnej oceny zagrożeń i koniecznych środków ochrony przed tymi zagrożeniami. Z art. 207 § 2 kp wynika bowiem obowiązek pracodawcy ochrony zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Każdy z elementów składowych tego obowiązku znalazł swoje rozwinięcie w dziale IV Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – dalej „rozporządzenie”. Pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych, a także informowanie i szkolenie pracowników (§ 39 rozporządzenia), co wiąże się z obowiązkiem (wstępnym) dokonania właściwej oceny ryzyka zawodowego (§ 39a ust. 1 rozporządzenia). Pojęcie ryzyka zawodowego zostało zdefiniowane w § 2 pkt 7 rozporządzenia jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Jak wynika z definicji ryzyka zawodowego, dla jego właściwej oceny szczególnie istotna jest wiedza pracodawcy na temat zagrożeń, jakie mogą wynikać dla pracowników. Pracodawca musi zidentyfikować wszystkie czynniki stanowiące źródło zagrożenia i wszystkie zagrożenia, jakie występują lub mogłyby wystąpić przy wykonywaniu określonych prac lub wynikające ze sposobu ich wykonywania, i im przeciwdziałać. Agencja pracy tymczasowej nie może więc zdawać się w tym zakresie na pracodawcę użytkownika, ale jest zobowiązana samodzielnie ocenić ryzyko zawodowe i dobór środków zapobiegających, a w przypadku odmiennej oceny w tej kwestii nie może kierować pracownika tymczasowego do wykonywania pracy u pracodawcy użytkownika, ponieważ nie będzie on zapewniał bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Błędne rozpoznanie ryzyka zawodowego i niewłaściwy dobór środków profilaktycznych przez pracodawcę użytkownika obciążają zatem także agencję pracy tymczasowej.
Pracownik tymczasowy a obowiązki z zakresu BHP agencji pracy tymczasowej i pracodawcy użytkownika
Na gruncie omawianych przepisów podział obowiązków dotyczących zapewnienia pracownikowi tymczasowemu warunków BHP nie jawi się w pełni klarownie. Jak się jednak wydaje, można w tym zakresie sformułować następujące wnioski.
Skoro pracodawcą (w rozumieniu kp) pracownika tymczasowego jest agencja pracy tymczasowej, to ciążą na niej wszystkie obowiązki pracodawcy określone w przepisach działu X („Bezpieczeństwo i higiena pracy”) kp. Problematyczne jest to, czy okoliczność, że pewne obowiązki z zakresu BHP powierzono pracodawcy użytkownikowi na mocy przepisów szczególnych ustawy, automatycznie zdejmuje te obowiązki z agencji pracy tymczasowej. W świetle bowiem przytoczonego wyroku Sądu Najwyższego przypisanie określonego obowiązku (dokonania oceny ryzyka zawodowego) pracodawcy użytkownikowi nie powoduje, że analogiczny obowiązek przestaje ciążyć na agencji pracy tymczasowej. Podobnie, biorąc pod uwagę omawiany wyrok, trudno z pewnością stwierdzić, że wymagane przepisem art. 9 ust. 3 pkt 2 ustawy dokonanie przez agencję pracy tymczasowej i pracodawcę użytkownika uzgodnień dotyczących przejęcia przez pracodawcę użytkownika obowiązków pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy sprawia, że agencja pracy tymczasowej zostaje zwolniona z tych obowiązków.
Z lektury przepisów ustawy można byłoby wyciągnąć wniosek, że w sprawie podziału obowiązków z zakresu BHP należy uznać, że obowiązki te ciążą na agencji pracy tymczasowej tylko w takim zakresie, w jakim przepisy ustawy nie przenoszą ich na pracodawcę użytkownika lub w jakim nie zostają one przejęte przez pracodawcę użytkownika w wyniku dokonanych przez niego uzgodnień z agencją pracy tymczasowej. Wniosek taki wydaje się co do zasady trafny (racjonalny), jednak przedstawiony wyżej wyrok Sądu Najwyższego rodzi w tym zakresie wątpliwość, gdyż wynika z niego, że niektóre obowiązki (np. dokonanie oceny ryzyka zawodowego) spoczywają na obu podmiotach – agencji pracy tymczasowej i pracodawcy użytkowniku – a nie tylko na jednym z nich. Trudno jest tę wątpliwość jednoznacznie rozstrzygnąć, dlatego pozostaje poszukiwanie w konkretnych przypadkach zatrudniania pracowników tymczasowych takich rozwiązań, dzięki którym bezpieczeństwo i higiena pracy zostaną im zapewnione możliwie najskuteczniej. Należy przy tym w szczególności wziąć pod uwagę to, że sposób realizacji obowiązków z zakresu BHP powinien uwzględniać okoliczność bieżącej, codziennej współpracy pracodawcy użytkownika z pracownikiem tymczasowym oraz incydentalnych kontaktów tego pracownika z agencją pracy tymczasowej.
