Niedopełnienie obowiązków BHP jako przestępstwo skutkowe?

Wymóg zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ma rangę jednej z podstawowych zasad prawa pracy, wyrażonej w art. 15 Kodeksu pracy. Niedopełnienie obowiązków BHP może być nie tylko wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, ale też przestępstwem.

Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności ma on obowiązek:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników z niepełnosprawnościami w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy (art. 207 § 1 i 2 kp).
  Zobacz też:

  • Badania kontrolne po zwolnieniu lekarskim
  • Badania psychotechniczne – kto musi je wykonać?
  • Karta szkolenia wstępnego BHP 2025 - wzór z omówieniem

Z kolei na pracownikach spoczywa obowiązek przestrzegania przepisów oraz zasad BHP. Muszą oni:

• znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 100 § 2 pkt 3, art. 211 kp).

Przestępstwo narażenia życia albo zdrowia pracownika

Nieprzestrzeganie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przez osobę odpowiedzialną za stan BHP albo kierującą pracownikami lub innymi osobami fizycznymi stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł (art. 283 § 1 kp).

Jednak poważne zaniedbania w zakresie zapewnienia odpowiednich warunków BHP mogą zostać zakwalifikowane jako przestępstwo opisane w art. 220 Kodeksu karnego, który w § 1 stanowi, że kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Natomiast nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo (art. 220 § 2-3 kk).

Niedopełnienie obowiązków BHP jako znamię przestępstwa z art. 220 kk

Czyn określony w art. 220 § 1 i 2 kk jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem – należącym do znamion tego przestępstwa – jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub skutki dla zdrowia pracownika, mające postać obrażeń ciała określonych w art. 156 kk, czyli:

• pozbawienia wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia;
• innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała;
• wycięcia, infibulacji lub innego trwałego i istotnego okaleczenia żeńskiego narządu płciowego.

Innymi słowy, samo niedopełnienie obowiązku przez osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo i higienę pracy nie wystarczy do uznania takiego zaniedbania za omawiane przestępstwo. Konieczne jest jeszcze wystąpienie skutku wyrażającego się w zaistnieniu stanu bezpośredniego, realnego narażenia na niebezpieczeństwo wspomnianych dóbr, choćby odłożonego w czasie. Chodzi tu o sytuację niebezpieczną, lecz niekoniecznie o czasową bliskość skutku mającego nastąpić w wyniku rozwoju tej sytuacji, jak również o zachowania, które stwarzają rzeczywiste zagrożenie dla życia lub zdrowia, a więc wywołują wysokie prawdopodobieństwo nastąpienia tego skutku w stwierdzonych okolicznościach faktycznych.

Omawiany skutek zaniechania wykonania obowiązków gwarantujących jego nienastąpienie wyraża się zarówno w wywołaniu stanu zwiększającego niebezpieczeństwo, jak i w utrzymaniu tego stanu, gdyż – niezależnie od tego, czy zachowanie sprawcy ma charakter umyślny, czy nieumyślny – ciąży na nim obowiązek podjęcia wszelkich zachowań zmierzających do obniżenia stopnia konkretnego niebezpieczeństwa.

Przykład 1.

Pracodawca polecił pracownikowi (operatorowi dźwigu budowlanego) wykonywanie pracy w dźwigu, który nie spełniał wymagań określonych w odrębnych przepisach, przez co spowodował powstanie bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia albo doznania przez pracownika ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w szczególności w związku z istotnym ryzykiem przewrócenia się dźwigu.

Przykład 2.

Pomimo posiadania informacji, że budynek, w którym pracownicy wykonywali pracę, grozi zawaleniem, pracodawca nie zarządził ewakuacji, lecz wymagał od pracowników kontynuowania pracy. Tym samym pracodawca swoim zachowaniem utrzymywał stan bezpośredniego niebezpieczeństwo utraty życia przez pracowników albo doznania przez nich ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, co stanowiło skutek niedopełnienia obowiązku przez osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo i higienę pracy, a zatem również znamię przestępstwa narażenia życia albo zdrowia pracownika.

Między naruszeniem przez osobę odpowiedzialną konkretnego obowiązku z zakresu BHP a nastąpieniem opisywanego skutku musi istnieć związek. Można przyjąć, że związek taki zachodzi, jeżeli wykonanie obowiązku w danych okolicznościach zapobiegłoby lub w istotny sposób zmniejszyło stopień niebezpieczeństwa. Oceniając ten związek, należy także brać pod uwagę możliwe przyczynienie się pracownika do powstania zagrożenia, zwłaszcza jeżeli owo przyczynienie się również nosiło cechy naruszenia obowiązków wynikających z zasad BHP (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2017 roku, IV KK 104/17).

Na przestępstwo narażenia życia albo zdrowia pracownika, poza winą sprawcy (umyślną albo nieumyślną) składają się dwa zasadnicze komponenty: niedopełnienie obowiązku przez osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz skutek w postaci narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Sprawcą tego przestępstwa może być każda osoba odpowiedzialna za BHP, a więc nie tylko pracodawca lub osoba kierująca pracownikami, lecz także każdy pracownik, ponieważ na pracowniku także ciążą określone obowiązki z zakresu BHP.