Temperatura w miejscu pracy regulowana jest przepisami BHP i powinna być odpowiednia do rodzaju pracy. Wskutek zmian klimatycznych występujących w ciągu ostatnich lat można zaobserwować w naszej strefie klimatycznej coraz częściej występujące okresy wysokich temperatur. Prowadzi to do sytuacji, w których obecne rozwiązania w zakresie ochrony pracowników podczas pracy stają się niewystarczające. W związku z tym konieczne jest dostosowanie obowiązujących przepisów do zmieniających się warunków klimatycznych. Reagując na te wyzwania, resort pracy przygotował projekt zmian w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – jakie są najważniejsze założenia tych przepisów? Omawiamy te zagadnienia w artykule.
Projekt zmian w ogólnych przepisach BHP – jakie unormowania ulegną zmianie?
Zmiany w zakresie zapewnienia odpowiednich warunków pracy podczas występowania wysokich temperatur (upałów) zostały ujęte w formie rozporządzenia zmieniającego do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, zwanego dalej rozporządzeniem.
Obecny stan prawny w zakresie ochrony przed wysokimi temperaturami w miejscu pracy
Praca w czasie upałów stanowi duże wyzwanie dla pracowników. Wysokie temperatury mogą nieść za sobą negatywne konsekwencje zdrowotne (np. omdlenia, udary, odwodnienie, nasilenie problemów układu sercowo-naczyniowego czy chorób nerek). Podczas upałów wiele osób odczuwa zmęczenie i osłabienie, mogą ponadto występować problemy z koncentracją, co może prowadzić do błędów i wypadków w pracy.
Należy podkreślić, że obowiązujące przepisy rozporządzenia wskazują jedynie minimalną temperaturę w miejscu pracy, natomiast nie określają temperatury maksymalnej.
Jak podkreślono w uzasadnieniu do projektu zmian w rozporządzeniu, unormowania prawa pracy regulują jedynie środki ochrony pracownika pracującego w warunkach szkodliwych mikroklimatu gorącego, przy czym dotyczy to pracy w wysokiej temperaturze spowodowanej czynnikami technologicznymi, nie zaś warunkami atmosferycznymi. Wobec powyższego wskazane przepisy nie dotyczą ogółu pracowników, odnoszą się bowiem do niewielkiego odsetka wszystkich zatrudnionych.
Uzasadnienie zmian rozporządzenia
Jedną z podstawowych przesłanek zmian w rozporządzeniu są dane przedstawione przez Centrum Modelowania Meteorologicznego Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy (CMM IMGW-PIB), zgodnie z którymi temperatura powietrza, stanowiąca najczęściej identyfikowany skutek zmian klimatu, staje się jednym z głównych problemów środowiskowych zagrażających zdrowiu i życiu ludzi na całym świecie. Niebezpieczne są zwłaszcza fale upałów – przez co rozumie się, według definicji CMM IMGW-PIB, okres 3 lub więcej dni, w których maksymalna temperatura osiąga lub przekracza 30°C. Temperatura powietrza ma szczególne znaczenie w przypadku dodatkowego obciążenia organizmu wysiłkiem fizycznym skutkującym wytwarzaniem ciepła metabolicznego. Skokowy wzrost temperatury wywołany nadejściem fal upałów jest wyjątkowo niebezpieczny dla osób mających trudności z aklimatyzacją, co odnosi się do zdecydowanej większości, gdyż proces aklimatyzacji trwa od 5 do 7 dni ekspozycji na określoną temperaturę.
Z opracowania Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB) wynika, że długotrwała praca w środowisku gorącym może wywoływać nadmierne obciążenie cieplne (stres cieplny), zmęczenie, jak również zaburzenia w funkcjonowaniu układu krwionośnego.
Szczegółowe rozwiązania dotyczące zmian w rozporządzeniu
W kontekście przedstawionych uwarunkowań zaistniała konieczność nowelizacji przepisów rozporządzenia, w tym unormowania dodatkowych rozwiązań w przypadku, gdy ze względu na warunki atmosferyczne temperatura w pomieszczeniach pracy oraz na otwartej przestrzeni osiągnie określone w projekcie zmiany wartości.
Wobec powyższego proponuje się, aby w rozporządzeniu dodać następujące rozwiązania:
- nałożenie na pracodawców obowiązku zapewnienia w pomieszczeniu pracy temperatury odpowiedniej do rodzaju wykonywanej pracy (tempa metabolizmu) nie wyższej niż: 28°C (301 K) dla pracy o niskim i umiarkowanym tempie metabolizmu i w pomieszczeniach biurowych, 25°C (298 K) dla pracy o wysokim tempie metabolizmu lub 22°C (295 K) dla pracy o bardzo wysokim tempie metabolizmu, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają;
- jeżeli temperatura w pomieszczeniu pracy przekroczy określoną wartość dla danej klasy tempa metabolizmu, pracodawca zobowiązany będzie do zapewnienia odpowiednich rozwiązań technicznych obniżających temperaturę, a jeśli nie będzie to możliwe – do zastosowania innych rozwiązań organizacyjnych;
- podczas pracy na otwartej przestrzeni przy temperaturze powyżej 25°C pracodawca będzie obowiązany do podjęcia odpowiednich rozwiązań organizacyjnych;
- kwestie organizacyjne będą ustalane w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i zakładową organizacją związkową oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami;
- aby ułatwić pracodawcom wywiązanie się z powyższych obowiązków, określono przykładowy katalog rozwiązań technicznych i organizacyjnych (nowo dodany załącznik nr 4 do rozporządzenia);
- w celu określenia tempa metabolizmu wyróżniono klasy, w których definicje pojęć i metody pomiaru tempa metabolizmu określają Polskie Normy, przy czym klasy tempa metabolizmu będą określane podczas oceny ryzyka zawodowego dla danego stanowiska pracy;
- jeżeli pomimo zastosowania rozwiązań technicznych temperatura w pomieszczeniu pracy będzie przekraczać 35°C, to żadna praca w takim miejscu nie będzie mogła być wykonywana;
- jeżeli podczas pracy na otwartej przestrzeni temperatura będzie przekraczać 32°C, to w okresie występowania takiej temperatury nie będzie mogła być wykonywana żadna praca o wysokim tempie metabolizmu lub bardzo wysokim tempie metabolizmu;
- obowiązek czasowego wstrzymania pracy nie będzie dotyczył jednak niektórych rodzajów prac, których wykonywanie jest obiektywnie konieczne. Katalog takich wyjątków w znacznym stopniu pokrywa się z rodzajami prac, których nie dotyczy zakaz pracy w niedzielę.
Przykładowy katalog rozwiązań technicznych i działań organizacyjnych podejmowanych w celu ograniczenia nadmiernego obciążenia cieplnego
W projekcie zmian do rozporządzenia przewidziano przykładowy katalog rozwiązań technicznych i działań organizacyjnych podejmowanych w celu ograniczenia nadmiernego obciążenia cieplnego (nowy załącznik nr 4). Należy podkreślić, że rozwiązania wskazane w powyższym załączniku nie mają charakteru obowiązkowego ani tym bardziej wyczerpującego, stanowią natomiast wskazówki co do istniejących już rozwiązań technicznych oraz występujących w przepisach rozwiązań organizacyjnych, które pracodawca może zastosować w celu wywiązania się z obowiązków nałożonych w projektowanym rozporządzeniu.
Rozwiązania organizacyjne przewidziane w załączniku nr 4, które mogą być stosowane przy podwyższonej temperaturze pracy wykonywanej w pomieszczeniu pracy, to:
- praca zdalna,
- dodatkowe przerwy w pracy,
- skrócony czas pracy,
- praca zmianowa,
- odpoczynek w klimatyzowanym pomieszczeniu,
- środki ochrony indywidualnej (np. kamizelki chłodzące).
Z kolei rozwiązania techniczne wskazane w omawianym załączniku, które mogą być stosowane przy podwyższonej temperaturze pracy wykonywanej w pomieszczeniu pracy, to:
- wentylacja naturalna (np. zapewnienie możliwości otwierania okien w celu utrzymania cyrkulacji powietrza, ale ewentualnie bez negatywnego wpływu na skuteczność wentylacji mechanicznej; zwiększenie prędkości przepływu powietrza, upewnienie się, że przestrzeń robocza ma dobry przepływ powietrza – generowanie ruchu powietrza, na przykład przez okna i otwory wentylacyjne, szczególnie w wilgotnych warunkach);
- wentylacja mechaniczna (np. zrównoważona);
- wentylacja indywidualna (na stanowisku pracy);
- klimatyzacja centralna;
- zapewnienie chłodzenia powietrzem lub klimatyzacji i odpowiedniej wentylacji, osuszania poprzez m.in. przenośne urządzenia nawiewne lub chłodzące (np. wentylatory, wieże chłodnicze); mobilne panele sterowania ustawieniami wentylatora lub klimatyzatora umieszczone na stanowiskach pracy; wentylatory montowane na biurku, cokole lub suficie;
- wewnętrzne rolety okienne oraz zewnętrzne żaluzje przeciwsłoneczne; osłanianie pracowników przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych za pomocą systemów ochrony przeciwsłonecznej (np. oszklenie przeciwsłoneczne lub stosowanie folii odblaskowej na oknach); stosowanie odblaskowych lub pochłaniających ciepło osłon lub barier;
- stosowanie nieodblaskowych/matowych powierzchni w celu uniknięcia odbicia promieni UV na stanowisku pracy;
- umieszczanie stanowisk pracy z dala od bezpośredniego światła słonecznego;
- korzystanie z urządzeń lub innego sprzętu w celu ograniczenia pracy fizycznej (np. z dźwigu lub wózka widłowego do podnoszenia ciężkich przedmiotów, instalowanie zautomatyzowanych lub zdalnie sterowanych maszyn).
Proponowany termin wejścia w życie zmian oraz okres dostosowawczy
Według projektowanych zapisów zmiany w rozporządzeniu mają wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Temperatura w miejscu pracy – co przewiduje projekt zmian w ogólnych przepisach BHP? Podsumowanie
Zmiany klimatyczne, które obserwujemy w ciągu ostatnich lat, w istotny sposób wpływają na warunki wykonywania pracy przez osoby zatrudnione. Chodzi tutaj w szczególności o rosnącą w ciągu roku liczbę dni z występującymi upałami. W związku z tym resort pracy przygotował projekt zmian w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, które mają na celu ochronę pracowników przed wysokimi temperaturami w miejscu pracy. W ramach nowelizacji przewidziano także przykładowy katalog rozwiązań technicznych i działań organizacyjnych podejmowanych w celu ograniczenia nadmiernego obciążenia cieplnego.
