Obowiązkowe badania lekarskie, którym poddawane są osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy, stanowią ważny element zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Z uwagi na to, że Kodeks pracy przewiduje kilka rodzajów badań, zdarza się, że w danych okolicznościach trzeba w tym samym czasie przeprowadzić ich 2 rodzaje – badania okresowe i kontrolne. Pracodawca powinien wtedy skierować pracownika na oba badania, gdyż każde z nich ma nieco inny cel.
3 rodzaje badań profilaktycznych
Zgodnie z art. 229 § 4 i 4a kp pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w wydanym przez pracodawcę skierowaniu na badania lekarskie.
Kp wyróżnia 3 rodzaje profilaktycznych badań lekarskich:
- wstępne,
- okresowe,
- kontrolne.
Badaniom wstępnym podlegają co do zasady osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. W trakcie zatrudnienia pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim, a w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą podlega on ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 229 § 1 i 3 kp).
Skierowanie na badania profilaktyczne
Jak stanowi § 4 Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kp – dalej „rozporządzenie” – badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, sporządzonego w 2 egzemplarzach, z których 1 otrzymuje osoba kierowana na badania – zawierającego:
- określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane;
- w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu 2 lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu;
- w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony;
- opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Czy można wydać 1 skierowanie na badania okresowe i kontrolne?
Niekiedy występują sytuacje, w których zachodzi konieczność skierowania pracownika w tym samym czasie na badania okresowe i kontrolne. W takim przypadku dopuszczalne jest wydanie mu 1 dokumentu skierowania na oba badania, ze wskazaniem w treści tego skierowania, że dotyczy ono badań okresowego i kontrolnego. Taką możliwość daje wzór skierowania, stanowiący załącznik nr 3a do rozporządzenia – pracodawca wskazuje w nim, czy skierowanie dotyczy badania wstępnego, okresowego, czy kontrolnego, skreślając rodzaj badania, którego dane skierowanie nie dotyczy. Jeżeli skierowanie ma się odnosić do badań okresowego i kontrolnego, należy skreślić słowo „wstępne”. Nie ma też przeszkód, aby zamiast 1 skierowania, dotyczącego 2 rodzajów badań, pracodawca wydał 2 skierowania: jedno odnoszące się do badań okresowych, a drugie – do kontrolnych.
Przykład 1.
W orzeczeniu lekarskim wydanym pracownikowi po przeprowadzeniu badania okresowego 31 lipca 2022 roku wskazano jako datę następnego badania okresowego 31 lipca 2024 roku. W okresie od 21 maja do 24 lipca 2024 roku pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby. 25 lipca 2024 roku stawił się do pracy. Tego samego dnia pracodawca wydał mu skierowanie na badania profilaktyczne, zaznaczając na druku skierowania, że dotyczy ono 2 rodzajów badań: profilaktycznego i kontrolnego. Pracodawca był bowiem zobowiązany przed dopuszczeniem pracownika do pracy skierować go na badania kontrolne – w związku z chorobą trwającą dłużej niż 30 dni, a jednocześnie, w związku ze zbliżającym się dniem upływu ważności orzeczenia lekarskiego wydanego po przeprowadzeniu w 2022 roku badań okresowych, skierował on pracownika na badanie okresowe.
Przepisy prawa pracy nie przewidują możliwości zastępowania badań okresowych kontrolnymi czy też kontrolnych okresowymi. Innymi słowy, jeżeli zachodzą przesłanki do skierowania pracownika na badania kontrolne i okresowe, a dochodzi do zbiegu terminów wykonania wspomnianych badań, pracodawca musi skierować go na oba badania, przy czym, jak wyżej wskazano, może uczynić to, wydając jedno skierowanie, dotyczące obu rodzajów badań.
Orzeczenie lekarskie
Badania profilaktyczne kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
- brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, albo
- istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku
– w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.
Lekarz orzeka na podstawie wyników przeprowadzonego badania lekarskiego oraz oceny zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika, występujących na stanowisku pracy, dokonywanej na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Wskazane jest, aby lekarz uzupełnił informacje pracodawcy o spostrzeżenia z przeprowadzonych wizytacji stanowisk pracy. Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne dokonuje w dokumentacji medycznej pracownika opisu badania oraz wpisu treści orzeczenia (§ 2 ust. 5, § 3 rozporządzenia).
1 czy 2 orzeczenia?
Podobnie jak w przypadku skierowania na badania lekarskie we wzorach orzeczeń lekarskich, stanowiących załączniki nr 2 i 3 do rozporządzenia, przewidziano możliwość wskazania rodzaju badania, jakiego orzeczenie dotyczy. Zatem w przypadku skierowania pracownika jednocześnie na badania okresowe i kontrolne za dopuszczalne należy uznać wydanie 1 orzeczenia, ze wskazaniem, że dotyczy ono obu wspomnianych rodzajów badań. Możliwe jest też wydanie 2 orzeczeń – w odniesieniu do każdego badania z osobna.
Jak wyjaśniła Państwowa Inspekcja Pracy, badaniom okresowym podlegają wszyscy pracownicy. Częstotliwość wykonywania tych badań określa załącznik nr 1 do rozporządzenia na podstawie czynników szkodliwych lub uciążliwych, na które narażony jest pracownik. Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika.
Z kolei badania kontrolne nie mają charakteru powszechnego. Poddawani są im pracownicy w razie zgłoszenia gotowości do pracy po nieobecności w pracy spowodowanej chorobą trwającą dłużej niż 30 dni. Badania te mają na celu sprawdzenie, czy przebyta przez pracownika długotrwała choroba nie wpłynęła negatywnie na jego zdolność zdrowotną do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (Państwowa Inspekcja Pracy, broszura Badania profilaktyczne, www.pip.gov.pl).
