Nieuczciwe praktyki rynkowe - kiedy do nich dochodzi?

Dobrem chronionym jest wolna konkurencja. Stanowi formę rywalizacji o korzyści ekonomiczne. Czynności są nakierowane na bycie lepszym niż rywale z tej samej branży i pozyskanie jak największej liczby klientów. Reguluje to ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Rynek właściwy jest rynkiem towarów odpowiednich ze względu na przeznaczenie, właściwości i na konkretnym obszarze, preferencje konsumentów, warunki konkurencji. Czasami jednak dochodzi do nieuczciwej konkurencji? Kiedy mają miejsce nieuczciwe praktyki rynkowe?

Porozumienia ograniczające konkurencję

Porozumienia ograniczające konkurencję to umowy zawierane między przedsiębiorcami.

Porozumienie może przybrać postać:

• ustalanie cen (np. te same, niskie ceny)

• kontrolowanie produkcji (np. jej ograniczenie)

• podział rynku (np. jeden przedsiębiorca przejmuje rynek województwa dolnośląskiego inny wielkopolskiego)

• stosowanie niejednolitych warunków umów z osobami trzecimi

• zadanie spełnienia świadczenia przed  zawarciem umowy

• ograniczenie lub wyeliminowanie przedsiębiorców z rynku

• zmowy przetargowej.

Porozumienia ograniczające konkurencję są zakazane na mocy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Naruszanie przepisów wszczyna postępowanie antymonopolowe.

Porozumienia ograniczające konkurencję, niedozwolone postanowienia wzorców umów czy praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów są prawnie zakazane.

Porozumienia są w całości lub w części nieważne. Udowodnienie stanu faktycznego leży w kompetencji przedsiębiorcy.

Nadużywanie pozycji dominującej

Pozycja dominująca oznacza taki status przedsiębiorcy na rynku, że ma on pozycję niezagrożoną konkurencją innych podmiotów. Sytuacja ta uniemożliwia funkcjonowanie nowej konkurencji na rynku.

W przypadku gdy udział przedsiębiorcy w rynku właściwym przekracza 40%, można powiedzieć, że ma pozycję dominującą. Nie jest zabronione posiadanie takiej pozycji, a jej nadużywanie.

Zakazane jest w prawie polskim nadużywanie pozycji dominującej przez jednego lub kilku przedsiębiorców.

Nadużywanie pozycji dominującej może przybrać postać:

• bezpośredniego narzucania cen (np. rażąco niska cena -  tzw. cena dumpingowa)

• dowolne narzucanie odległych terminów płatności

• ograniczenie produktu

• stosowanie niejednolitych warunków umów z osobami trzecimi

• zadanie spełnienia świadczenia przed  zawarciem umowy

• przeciwdziałanie kształtowania warunków do rozwoju konkurencji

• czerpanie korzyści z nieuzasadnionych warunków

• podział rynku.

Informacje wprowadzające w błąd jako nieuczciwe praktyki rynkowe

Jeżeli przedsiębiorca powoduje, że potencjalny konsument podejmuje decyzję o zakupie, której w normalnych okolicznościach by nie podjął, można uznać, że doszło do działania wprowadzającego w błąd.

Wprowadzeniem w błąd może być:

• przekazywanie nieprawdziwych informacji

• fałszywe informacje co do samego produktu (jego istnienie,dostępność, rodzaj, cechy)

• nieprzestrzeganie kodeksu dobrych praktyk

• uchylanie się od obowiązków nakładanych przez ustawy.

Praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów

Umowy konsumenckie to umowy zobowiązaniowe, gdzie po jednej stronie jest przedsiębiorca, a po drugiej konsument. Konsumentem jest osoba, która nabywa daną rzecz od przedsiębiorcy na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą.

Zakazane sa praktyki godzące w zbiorowe interesy konsumentów. Bezprawne działanie przedsiębiorcy to m.in godzenie w interesy konsumentów. Ochrona zbiorowych interesów konsumentów nie wyłącza możliwości ochrony wynikającej z innych ustaw, np. dotyczących przeciwdziałania nieuczciwym praktykom rynkowym czy zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Stosowanie wzorców umów wpisanych do rejestru wzorców umów niedozwolonych

Nieprawidłowości w umowie to niedozwolone postanowienia umowne. Wzorce umowne zawierają często niedozwolone klauzule. Konsumenci czytając umowę, nie mają realnego wpływu na jej postanowienia, a jedynie podpisują przedstawioną treść lub nie - co wiążę się z niezawarciem umowy. Często stosowane są przez banki, deweloperów, dostawę energii czy gazu. W takiej umowie zdarza się, że narzucone są konsumentowi klauzule dla niego niekorzystne. Zdarza się, że przedsiębiorcy określają w umowie wyłączenie odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania.

Można powiadomić Prezesa UOKiK o swoich podejrzeniach stosowania przez przedsiębiorców klauzul niedozwolonych, tzw. abuzywnych.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi regularne kontrole wzorców umownych. Jeżeli cena lub wynagrodzenie zostały sformułowane jednoznacznie, nie będzie uznawać się postanowień umowy za niedozwolone.

Do klauzul niedozwolonych należą te, które :

• ograniczają lub wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy

• przekazują przedsiębiorcy kontrolę nad treścią postanowień i wykonania umowy

• umożliwiają niekorzystne kształtowanie czasu trwania umowy

• naruszają w inny sposób równowagę kontraktową.

Nieinformowanie konsumentów

Do podstawowych obowiązków przedsiębiorcy należy zrozumiałe informowanie swoich konsumentów. Przedmiot i treść umowy przed jej zawarciem muszą być znane konsumentowi. Do ogólnych obowiązków przedsiębiorców należą te związane z obowiązkiem informacyjnym - najpóźniej w chwili wyrażenia woli związania się umową przez konsumenta.  Obowiązkiem przedsiębiorcy jest wskazanie:

• głównych cech świadczenia, przedmiotu świadczenia oraz sposobu porozumiewania się z nim

• swoich danych identyfikacyjnych

• łącznej ceny

• sposobu spełnienia świadczenia i reklamacji

• odpowiedzialności za jakość świadczenia

• treści usług posprzedażnych i gwarancji

• czasu trwania umowy i opcji jej przedłużenia

• funkcjonalności treści cyfrowych

• interoperacyjności treści cyfrowych.

Konsument musi być zawsze dobrze poinformowany co do ceny produktu. Dodatkowo, obowiązkiem przedsiębiorcy związanym z informowaniem i ceną jest uzyskanie zgody konsumenta na wszystkie dodatkowe płatności wykraczające poza pierwotnie uzgodnione. Tyczy się to szczególnie dodatkowej opłaty za ubezpieczenie czy transport lub innych “ukrytych kosztów”. Zakazane jest również pobieranie wyższych opłat za kontakt telefoniczny z przedsiębiorcą.

W przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa należy poinformować o:

• swoich danych

• elementach umowy.

Należy wydać dokument potwierdzający umowę.

Mechanizm wolnej konkurencji jest dobrem chronionym, więc wszelkie nieuczciwe praktyki rynkowe są karane. Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym wymienia zakres odpowiedzialności za naruszenia.

W rozdziale dotyczącym przepisów karnych wymienione są kary grzywny. Ustawa odsyła również do Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Ponadto każdy konsument, który uzna, że został naruszony jego interes, może żądać:

• zaniechania takich praktyk

• usunięcia skutków

• złożenia oświadczenia odpowiedniej treści

• naprawienia wyrządzonej szkody

• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniędzy.

Z powyższymi roszczeniami mogą wystąpić także Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Finansowy, krajowa organizacja zajmująca się ochroną interesu konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów.