Projekty inwestycyjne a pułapka (nie)zrównoważonego rozwoju

Projekty inwestycyjne są głównym tematem poniższego opracowania, utworzonego w celu wyjaśnienia kwestii powiązania biznesu z globalnym środowiskiem i wszystkim, co się z nim łączy. Coraz więcej mówi się o zrównoważonym rozwoju, ale czym on tak naprawdę jest? Czym są projekty inwestycyjne, jak te dwa pojęcia wzajemnie się przenikają i jaki mają na siebie wpływ? Jakie są ryzyka i pułapki przy dążeniu do zrównoważonego rozwoju przy realizacji projektów inwestycyjnych? Powyższe zagadnienia zostaną poruszone w tym artykule.

Czym są projekty inwestycyjne?

Projekt inwestycyjny to zorganizowany, ustalony plan działania nakierowany na osiągnięcie określonego efektu, najczęściej gospodarczego. Bazują na wykorzystaniu kapitału, który w przyszłości wygeneruje dodatkowy zysk.

Oczywiście każdy projekt jest inny, nakierowany na osiągnięcie innego celu, zależnie od zasobów.

Można wyróżnić następujące rodzaje inwestycji w ramach projektów:

• rzeczowe – projektem inwestycyjnym będzie budowa i wykończenie domu jednorodzinnego, ale będzie nim też budowa i wykończenie całego osiedla takich budynków;
• finansowe, związane z lokowaniem kapitału – akcjami, obligacjami, udziałami w spółkach prawa handlowego;
• niematerialne, prawne – takie jak inwestowanie w znaki towarowe, patenty, licencje, ale również oprogramowanie, know-how.

Biorąc to pod uwagę, można wyróżnić następujące projekty:

• infrastrukturalne;
• produkcyjne;
• środowiskowe;
• badawczo-rozwojowe;
• społeczne;
• komercyjne.

Nie jest to oczywiście katalog zamknięty, w miarę rozwoju technologicznego, społecznego, środowiskowego te rodzaje projektów się rozszerzają, jedne wypierają inne, ulepszają je i modyfikują.

Każdy projekt inwestycyjny ma następujące fazy:

1. przygotowawczą, w której klaruje się zamysł, przekuwany następnie w projekt inwestycyjny; to faza planowania, identyfikacji potrzeb i możliwości, analiza jego opłacalności, a także potencjalnych ryzyk;
2. realizacji, gdy alokowane są zasoby, plan jest wdrażany i wykonywany;
3. oceny i zamknięcia, gdzie ocenia się wyniki realizacji planu, porównuje z założonymi w fazie przygotowawczej zamierzeniami. Ocenia się rentowność projektu i jego wpływ na działalność przedsiębiorstwa, następuje formalne zamknięcie projektu, w tym zatwierdzana jest dokumentacja końcowa, rozliczenie finansowe, projekt jest przekazywany użytkownikom.

Jeśli zaś mowa o tym, jakie cechy powinien mieć projekt inwestycyjny, można wyróżnić:

• celowość;
• planowanie;
• zarządzanie ryzykiem;
• rentowność;
• trwałość;
• elastyczność;
• zgodność z prawem;
• zaangażowanie interesariuszy;
• innowacyjność.

Projekty inwestycyjne a zrównoważony rozwój, czyli jaki?

W dalszej części wskazać należy, że obecnie bardzo dużą wagę przywiązuje się do zrównoważonego rozwoju. Jest to utarty frazes, do tego stopnia, że część osób, gdy to słyszy, nie do końca wie, czego to dotyczy.

Zgodnie z definicją zrównoważony rozwój to doktryna ekonomii zakładająca jakość życia na poziomie, na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny, nie zagrażając możliwościom zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Jest to zatem pojęcie z zakresu ekonomii, ale równocześnie wskazuje na dbałość o planetę, środowisko.

Zrównoważony rozwój oznacza ponadto, że wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania spójności społecznej, czyli zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans, przeciwdziałania marginalizacji lub dyskryminacji, a także podnoszenia jakości środowiska naturalnego, między innymi poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę zasobów przyrodniczych.

To pojęcie znalazło także swoją definicję w ustawie – Prawo ochrony środowiska, zgodnie z którą jest to rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Zatem nacisk nałożony jest właśnie na to, aby rozwój nie prowadził do degradacji środowiska, uniemożliwienia zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń, zaburzeń procesów przyrodniczych. Nie można także pomijać wpływu działań na stosunki społeczne.

Powszechnie przyjmuje się, że zachowanie zrównoważonego rozwoju to przejawiane postawy proekologiczne.

Ryzyka związane z projektami inwestycyjnymi

Projekty inwestycyjne mogą nieść ze sobą duże ryzyka, tym większe, im bardziej skomplikowany jest cel tego procesu lub im trudniej jest zdiagnozować potencjalne ryzyka związane z jego realizacją.

Można wyróżnić następujące ryzyka przy projektach inwestycyjnych:

• rynkowe, dotyczące niedających się przewidzieć zmian na rynku, które mogą wpłynąć na popyt na produkt lub usługę, ceny surowców, kursy walut czy ogólną sytuację ekonomiczną. Ryzyko rynkowe może spowodować niższe niż oczekiwane przychody lub zwiększone koszty operacyjne. Jako przykład można podać wybuch wojny, który wprowadził bardzo dużo zmian na rynku;
• finansowe, związane z problemami z finansowaniem projektu, jak zwiększenie kosztów kredytu, trudności w pozyskaniu funduszy na zaplanowanych warunkach, zmiany w strukturze kapitałowej przedsiębiorstwa;
• techniczne, które obejmują zagrożenia związane z realizacją techniczną projektu, jak błędy w projekcie, niespodziewane trudności w budowie, instalacji, awarie techniczne lub konieczność stosowania droższych lub mniej efektywnych technologii;
• prawne i regulacyjne, dotyczące możliwych zmian w przepisach prawnych, które mogą wpłynąć na projekt, takie jak nowelizacje norm prawnych budowlanych, środowiskowych, podatkowych czy w zakresie zezwoleń, dopuszczalnych norm. Ryzyko to może prowadzić do opóźnień, dodatkowych kosztów lub nawet uniemożliwienia realizacji projektu;
• czasu, co odnosi się do ryzyka niezakończenia projektu w zaplanowanym terminie z powodu różnych czynników, takich jak opóźnienia w dostawach, złe warunki pogodowe, błędy w planowaniu, problemy z podwykonawcami, których, co do zasady, nie można przewidzieć na etapie jej planowania. Opóźnienia mogą generować dodatkowe koszty i zmniejszać rentowność inwestycji;
• środowiskowe – aktualnie coraz większe znaczenie ma ryzyko związane z potencjalnym negatywnym wpływem projektu na środowisko naturalne. Może ono prowadzić do konieczności wprowadzenia modyfikacji projektu, dodatkowych inwestycji w ochronę środowiska czy nawet do sankcji prawnych.

Projekty inwestycyjne a ryzyko w kontekście zrównoważonego rozwoju

Wskazać należy, że pułapki związane ze zrównoważonym rozwojem lub, ujmując sarkastycznie, (nie)zrównoważonym, mogą dotyczyć:

• pierwotnego uznania pewnych działań za zgodne z dobrem środowiska, a następnie stwierdzenia, że jest odwrotnie;
• zmiany norm, regulacji prawnych związanych z ochroną środowiska;
• pobierania dodatkowych opłat po uznaniu, że działania szkodzą środowisku;
• zmieniających się regulacji związanych z dofinansowywaniem projektów krajowych lub unijnych związanych z ochroną środowiska.

Ciągły rozwój ochrony środowiska, badań, regulacji prawnych, może bowiem sprawić, że działania, które w momencie przygotowywania projektu inwestycyjnego są spójne ze stanem wiedzy, potrzebami środowiska, w momencie jego realizacji czy nawet na etapie końcowym, okażą się z nim sprzeczne lub nie przyniosą oczekiwanych, wymiernych efektów, a w szczególności związanych z osiągnięciem zysku, pozycji na rynku, kontrahentów. Dlatego też często takie projekty są obarczone ryzykiem i inwestowanie w nie powinno zostać poprzedzone dogłębną analizą oraz przeprowadzeniem odpowiednich badań.