Od pewnego czasu osoby fizyczne, które nie prowadzą działalności gospodarczej, mogą legalnie zatrudnić osobę do opieki nad dzieckiem na podstawie umowy uaktywniającej. Rozwiązanie to daje możliwość wielu osobom, które zajmują się na co dzień sprawowaniem opieki nad dziećmi, na podjęcie legalnego zatrudnienia w oparciu o umowę uaktywniającą i zapewnia im ochronę socjalną. Ten artykuł objaśnia czym jest umowa uaktywniająca.
Co to jest umowa uaktywniająca?
Umowa uaktywniająca jest rodzajem umowy o świadczenie usług, którą regulują odpowiednio zawarte w Kodeksie cywilnym przepisy o umowie zlecenia. Założeniem i przedmiotem umowy uaktywniającej jest zlecenie niani sprawowania opieki nad dzieckiem lub dziećmi, które należy wyraźnie wymienić w umowie. Nianią zatrudnioną w ramach umowy uaktywniającej może być wyłącznie osoba fizyczna, która osobiście sprawuje opiekę nad dzieckiem, realizując funkcje wychowawcze, opiekuńcze i edukacyjne. Nie ma żadnych przeszkód prawnych dotyczących pokrewieństwa pomiędzy nianią a rodzicami, więc umowa uaktywniająca może zostać zawarta z pełnoletnimi członkami rodziny np. rodzicami lub rodzeństwem.
| Ważne! Nianią nie może być osoba niepełnoletnia, a także sam rodzic. |
Nie trzeba prowadzić własnej działalności gospodarczej, żeby legalnie zatrudniać. Zgodnie z przepisami prawa pracy pracodawcą jest jednostka organizacyjna (nawet gdy nie posiada osobowości prawnej), a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia pracowników. Kodeks pracy określa, że pracodawcą jest jednostka organizacyjna chociażby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Niania sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20. tygodnia życia do ukończenia 3. roku życia.
Zasady sporządzenia umowy
W umowie muszą znaleźć się strony umowy, jej cel i przedmiot, czas i miejsce sprawowania opieki, liczba dzieci powierzonych opiece, obowiązki niani, czas trwania umowy i oczywiście wysokość pensji i sposób wypłaty. W postanowieniach końcowych umowy uaktywniającej najczęściej zawiera się zwykle warunki dokonania zmiany i rozwiązania umowy, takie jak wymóg zachowania formy pisemnej, długość okresu wypowiedzenia, a także możliwości, w których strony mogą rozwiązać umowę bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Co do zasady przyjmujący zlecenie również może je wypowiedzieć w każdym czasie, jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, ponosi on odpowiedzialność za ewentualną szkodę wyrządzoną zleceniodawcy. Warto zaznaczyć, że zgodnie z prawem umowa o pracę nie może zostać zastąpiona umową cywilnoprawną (np. umową zlecenia), jeżeli wykonywana praca stanowi zatrudnienie na podstawie stosunku pracy. Bez znaczenia jest tu nazwa umowy.
Dlaczego warto zawrzeć umowę uaktywniającą?
Dzięki wprowadzonej regulacji, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę (w roku 2017 minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 2000 zł) opłaca za nianię Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zatem rodzić dziecka ani niania nie muszą odprowadzać składek do ZUS-u od kwoty wypłaconego wynagrodzenia. Za nianię nie opłaca się również składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ani na Fundusz Emerytur Pomostowych.
Niania może również, na swój wniosek, przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe niani finansowane są w całości ze środków własnych niani i znaczenia tu nie ma, czy wynagrodzenie zagwarantowane w umowie uaktywniającej jest wyższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę, czy nie. Składki te odprowadzane są jednak do ZUS-u przez rodzica jako płatnika składek. Przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego daje możliwość korzystania z prawa do otrzymania świadczeń chorobowych z ZUS-u.
W przypadku gdy zgodnie z umową uaktywniającą niania będzie otrzymywać wynagrodzenie wyższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, wówczas składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne od kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wynagrodzeniem określonym w tej umowie a minimalnym wynagrodzeniem za pracę opłaca rodzic zatrudniający nianię.
Kto może skorzystać z tego wsparcia?
Opisane wsparcie będzie przysługiwało tym rodzicom, którzy pracują (oboje - chyba że rodzic samotnie wychowuje dziecko). Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłaca powyższe składki tylko w przypadku, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
1) niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,
2) rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko są zatrudnieni, świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych lub prowadzą pozarolniczą działalność,
3) dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.
| Uwaga! Z przypadku zawarcia umowy o pracę z nianią składki od wynagrodzenia są normalnie opłacane przez pracodawcę. Powyższe zwolnienie ze składek dotyczy tylko umowy uaktywniającej, która jest rodzajem umowy cywilnoprawnej. |
Rodzice mają obowiązek zgłoszenia niani do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń, czyli od dnia rozpoczęcia wykonywania opieki nad dzieckiem. Zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego dokonuje się na druku ZUS ZUA, a jeśli niania podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (np. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze etatu) – na druku ZUS ZZA. W przypadku zgłaszania niani do ubezpieczeń, również jeden z rodziców powinien zgłosić się na druku ZUS ZFA jako płatnik składek. Zgłoszenia rodzica jako płatnika składek nie należy dokonywać, jeśli rodzic jest już zarejestrowany jako płatnik składnik, np. opłaca już składki na własne ubezpieczenie lub za innych ubezpieczonych. Co miesiąc rodzic musi rozliczyć z ZUS-em składki na ubezpieczenie społeczne zatrudnionej niani. Służy do tego druk ZUS DRA. Deklarację należy dostarczyć do ZUS-u do 15. dnia następnego miesiąca za poprzedni miesiąc.
Jednocześnie należy złożyć druk:
ZUS RCA – w przypadku opłacania składek społecznych i składki zdrowotnej,
ZUS RZA – w przypadku opłacania składki zdrowotnej.
Natomiast w sytuacji, gdy rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko stracą zatrudnienie, zaprzestanie świadczenia usług lub działalności, składki opłaca się przez okres 3 miesięcy od dnia zaistnienia tych przyczyn. Także w przypadku, gdy rodzic zatrudniający nianię przebywa na urlopie bezpłatnym lub nie podlega ubezpieczeniom społecznym z uwagi na zawieszenie działalności gospodarczej, brak jest podstaw do finansowania składek na ubezpieczenia społeczne niani po upływie 3 miesięcy od dnia rozpoczęcia urlopu bezpłatnego lub zawieszenia działalności.
Podatek dochodowy od umowy uaktywniającej
Rodzic dziecka nie jest płatnikiem podatku dochodowego z tytułu zawartej z nianią umowy, co oznacza, że:
- nie ciąży na nim obowiązek poboru zaliczek na podatek dochodowy od wypłacanego wynagrodzenia,
- nie ma obowiązku sporządzenia i przekazania niani lub organowi podatkowemu deklaracji i informacji podatkowych (PIT-11, PIT-4R).
Do wynagrodzenia niani należy stosować koszty uzyskania przychodu w wysokości 20% uzyskanego przychodu, z tym że oblicza się je od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika (rodzica) lub opłacone przez podatnika (nianię) w danym miesiącu składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód. Po zakończeniu roku podatkowego niania jest zobowiązana złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o wysokości uzyskanych dochodów (PIT-36).
Dokonując rozliczenia za dany rok podatkowy, niania powinna wykorzystać wszelkie dokumenty potwierdzające wysokość uzyskanego przychodu, jak również wysokość odprowadzonych przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
