Zarówno zwolnienie lekarskie, jak i urlop rodzicielski to okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które pracownikowi przysługują świadczenia z ZUS. Pojawiają się jednak wątpliwości, czy możliwy jest urlop rodzicielski w okresie zwolnienia lekarskiego. W artykule wyjaśniamy, czy pracownik przebywający na L4 może złożyć wniosek o urlop rodzicielski i rozpocząć korzystanie z niego.
Prawo do urlopu rodzicielskiego
Pracownicy-rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
43 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Pracownicy-rodzice dziecka mającego zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (patrz art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”), mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:
65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
67 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Urlop rodzicielski w odpowiednim, wyżej określonym wymiarze przysługuje łącznie obojgu pracownikom-rodzicom dziecka. Każdemu z nich przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z tego wymiaru. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników-rodziców dziecka. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia (art. 1821a, art. 1821c Kodeksu pracy).
Prawo do urlopu rodzicielskiego przyznano również pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, a także pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (art. 183 kp).
Za czas urlopu rodzicielskiego pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński (art. 184 kp).
Wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego
Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika – rodzica dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Liczbę części urlopu ustala się na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie urlopu. W liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożonych przez ubezpieczoną-matkę dziecka lub ubezpieczonego-ojca dziecka.
Wniosek o udzielenie pracownikowi-rodzicowi dziecka urlopu rodzicielskiego lub jego części zawiera:
imię i nazwisko pracownika;
wskazanie okresu dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczby wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego lub liczby wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego;
wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop rodzicielski lub ma być udzielona jego część.
Do wniosku dołącza się:
odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka (dzieci), wydany przez uprawniony organ dokonujący rejestracji urodzenia w danym kraju, albo kopie tych dokumentów;
oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w okresie objętym wnioskiem;
kopię zaświadczenia, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, w przypadku gdy wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego lub jego części dotyczy urlopu rodzicielskiego w wyższym wymiarze (§ 15 ust. 1 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2025 roku w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków).
Zwolnienie lekarskie
Niezdolność do pracy z powodu choroby stanowi przyczynę usprawiedliwiającą nieobecność pracownika w pracy. Dowodem na tę okoliczność jest zaświadczenie lekarskie wystawiane zgodnie ze wzorem ustalonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (§ 1, § 3 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy).
Za czas niezdolności pracownika do pracy przysługuje mu wynagrodzenie chorobowe, a następnie zasiłek chorobowy – do upływu okresu zasiłkowego (art. 92 kp, art. 8 i art. 9 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Urlop rodzicielski w okresie zwolnienia lekarskiego – czy przepisy na to pozwalają?
Przepisy nie wykluczają możliwości złożenia wniosku o urlop rodzicielski przez pracownika, w szczególności ojca dziecka, w czasie niezdolności do pracy z powodu choroby. Oznacza to, że możliwe jest rozpoczęcie urlopu rodzicielskiego w okresie zwolnienia lekarskiego. W konsekwencji za czas urlopu rodzicielskiego pokrywającego się z okresem zwolnienia lekarskiego pracownik będzie otrzymywał zasiłek macierzyński, zamiast zasiłku chorobowego. Złożenie wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego w okresie trwającego zwolnienia lekarskiego można uznać za równoznaczne z rezygnacją z części tego zwolnienia, na którą nakładać się ma okres urlopu rodzicielskiego.
W Uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2016 roku (III UZP 15/15) wskazano, że rezygnacja ze zwolnienia lekarskiego przez ubezpieczonego nie jest czynnością zabronioną. Otrzymanie i wykorzystanie zwolnienia lekarskiego z powodu czasowej niezdolności do pracy jest prawem ubezpieczonego, a nie jego obowiązkiem. Obowiązek powstrzymywania się od pracy przez cały okres zwolnienia i zakaz wcześniejszego dopuszczania pracownika do pracy wynika tylko z Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Z punktu widzenia przepisów prawa ubezpieczeń społecznych nie jest ważny powód wcześniejszego przyjścia do pracy (skrócenie okresu niezdolności do pracy przez lekarza czy faktyczna rezygnacja ze zwolnienia). Nie jest więc istotne, czy pracownik już wyzdrowiał, czy też mimo choroby wyraża gotowość wykonywania pracy, by nie zmniejszać swoich dochodów, czy też chce uniknąć zastosowania przez pracodawcę art. 53 kp. Natomiast w świetle przepisów prawa pracy (art. 229 kp) problemem jest nie tyle rezygnacja pracownika ze zwolnienia lekarskiego i wola podjęcia pracy przed zakończeniem okresu orzeczonej niezdolności, ile spoczywający na pracodawcy zakaz dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i – a contrario – obowiązek dopuszczenia do pracy pracownika mającego takie orzeczenie. Rezygnacja ze zwolnienia (przez przyjście pracownika do pracy) albo skrócenie zwolnienia przez lekarza, nie jest nadużyciem prawa do zasiłku chorobowego.
Choć przywołany wyrok dotyczył rezygnacji ze zwolnienia lekarskiego w celu wcześniejszego powrotu do pracy, to – jak się wydaje – przedstawioną w nim argumentację można odnosić odpowiednio do rezygnacji ze zwolnienia lekarskiego w celu rozpoczęcia urlopu rodzicielskiego.
Przykład 1.
Niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwała tak długo, że zbliżał się upływ okresu zasiłkowego, po którego zakończeniu pracodawca mógł rozwiązać z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia, w trybie art. 53 kp. Aby uniknąć rozwiązania umowy, pracownik wystąpił z wnioskiem o udzielenie, przed upływem okresu zasiłkowego, przysługującego mu urlopu rodzicielskiego. Dzięki temu, pomimo trwającej nadal niezdolności do pracy, rozpoczął korzystanie z urlopu rodzicielskiego i pobieranie w związku z tym zasiłku macierzyńskiego.
Podsumowując, skoro przepisy prawa nie wykluczają możliwości złożenia przez pracownika, w czasie zwolnienia lekarskiego, wniosku o udzielenie mu urlopu rodzicielskiego i rozpoczęcia tego urlopu, należy opowiedzieć się za dopuszczalnością rezygnacji ze wspomnianego zwolnienia w celu korzystania z urlopu rodzicielskiego.
