Czy zastanawiałeś się kiedyś, jakich rzeczy nie wolno sprzedawać w Polsce? Okazuje się, że istnieje katalog towarów, których dotyczy zakaz sprzedaży na terenie naszego kraju, mimo że za granicą z łatwością można je nabyć.
Co może być przedmiotem sprzedaży?
Umowa sprzedaży należy do jednych z najpopularniejszych zobowiązań regulowanych przepisami Kodeksu cywilnego. Jej przedmiotem mogą być zarówno rzeczy ruchome, nieruchomości, jak i określone prawa o charakterze majątkowym. Wskutek sprzedaży dochodzi do przejścia prawa własności określonego przedmiotu ze sprzedającego na kupującego. Przedmiot sprzedaży powinien być możliwie jak najdokładniej opisany w umowie, tak by jego stan techniczny był w całości znany kupującemu już od samego początku.
Strony umowy sprzedaży w ramach swobody umów mogą w sposób dowolny, z ograniczeniami wynikającymi z art. 3531kc, kształtować treść łączącego ich stosunku prawnego, w tym także cenę sprzedaży. Polskie prawo w szczególności nie zakazuje zawierania umów niekorzystnych, dlatego sama dysproporcja między wartością określonych w umowie wzajemnych świadczeń stron nie jest wystarczającym powodem dla zakwestionowania skuteczności umowy.
Co nie może być przedmiotem sprzedaży?
Mimo że ustawodawca wprowadził do polskiego systemu prawnego zasadę swobody umów, to doznaje ona pewnych znaczących ograniczeń. W przypadku umowy sprzedaży będzie to chociażby zakaz oferowania niektórych kategorii produktów wyłączonych z obrotu prawno-gospodarczego.
Przedmiotem sprzedaży nie mogą być przede wszystkim części ciała ludzkiego (w tym organy wewnętrzne), a także zwłoki. Nawet jeśli dana osoba podejmie świadomą decyzję co do tego, aby sprzedać jakiś swój organ lub ciało po śmierci, to tego rodzaju umowa będzie nieważna z mocy samego prawa. Zgodnie z treścią art. 43 i 44 Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, kto rozpowszechnia ogłoszenie o odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub nabyciu komórki, tkanki lub narządu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Kto zaś w celu uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej nabywa, zbywa, pośredniczy w nabyciu lub zbyciu komórki, tkanki lub narządu bądź bierze udział w pobieraniu, przeszczepianiu komórek, tkanek lub narządów, zastosowaniu u ludzi komórek lub tkanek lub udostępnianiu pobranych wbrew przepisom niniejszej ustawy komórek, tkanek lub narządów pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat. Jeżeli sprawca działał w związku z krytycznym położeniem, w którym znajdował się on sam lub osoba mu najbliższa, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia. Dodatkowo, jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa stałe źródło dochodu, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
Przykład 1.
Pani Marianna ma ogromne problemy finansowe i grozi jej utrata całego majątku. Sytuację pogarszają dodatkowo poważne kłopoty zdrowotne jej młodszego syna. Poprzez znajomą uzyskała informację, że za sprzedaż zdrowej nerki mogłaby otrzymać sporą ilość pieniędzy. Po umówieniu całej transakcji kobieta oddała swoją nerkę, lecz otrzymała za to dużo niższą cenę, niż było to umówione z kupującym (pani Marianna posiada kopię odręcznie sporządzonej umowy oraz nagranie ze spotkania z kupującym). Kobieta zdecydowała się zgłosić sprawę do sądu – w takim przypadku może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej, sąd zaś nie uwzględni jej prawa do żądania zapłaty umówionej ceny, gdyż cała transakcja była od samego początku nieważna. Sprzedaż organów ludzkich jest w Polsce całkowicie zakazana.
Zakaz sprzedaży dotyczy także narkotyków oraz broni palnej. Celem takiej regulacji jest oczywiście ochrona zdrowia i życia ludzkiego. W wyjątkowych sytuacjach powyższe przedmioty mogą być sprzedawane, choć wymaga to uzyskania stosownego pozwolenia od właściwych organów administracyjnych oraz uzasadnienia całej transakcji. Przykładowo część narkotyków może służyć w odpowiedniej dawce jako środki przeciwbólowe dla pacjentów i są wydawane na receptę lub sprowadzane za zgodą Ministerstwa Zdrowia. Podobnie będzie w przypadku broni palnej wykorzystywanej np. przez wojsko lub dla ćwiczeń strzelniczych – tutaj także wymagane jest uzyskanie odpowiedniej zgody na zakup.
Przedmiotem sprzedaży w Polsce nie mogą być także dobra pochodzące z przestępstwa. Z taką sytuacją mamy do czynienia najczęściej w ramach paserstwa i kradzieży. Co ważne, ustawodawca penalizuje dwa rodzaje paserstwa – umyślne oraz nieumyślne. Zgodnie z treścią art. 291 i 292 Kodeksu karnego (kk), kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Kto zaś rzecz, o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego, nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W wypadku znacznej wartości rzeczy sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Przedmiotem sprzedaży nie mogą być także materiały z państwowego zasobu archiwalnego oraz z ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego, a także części składowe rzeczy, do których należy wszystko to, co nie może być odłączone od głównej rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
Przykład 2.
Pan Mariusz jest właścicielem kilkuletniego samochodu. Ze względu na swoje zainteresowania i umiejętności postanowił zmodyfikować swoje auto i zakupić do niego nowy silnik. Aby oszczędzić na zakupie, zdecydował się sprzedać silnik ze swojego samochodu, znalazł nawet na niego kupca. Strony przygotowały stosowną umowę sprzedaży, w której przedmiotem będzie wyłącznie silnik z auta pana Mariusza. W tym przypadku umowa sprzedaży jest od początku nieważna, ponieważ silnik jest częścią składową istniejącego już i użytkowanego od lat samochodu – takiego przedmiotu nie wolno sprzedać. Gdyby silnik nie był używany w pojeździe (np. leżał w garażu Mariusza), sprzedaż byłaby dopuszczalna.
Zakaz sprzedaży dotyczy także udziałów w spółkach, prac magisterskich lub dyplomowych, wypracowań, wyników badań danej osoby czy wreszcie zwierząt niepochodzących z oficjalnych hodowli.
Pośredni zakaz sprzedaży
Okazuje się, że zakaz sprzedaży konkretnych produktów w Polsce może mieć charakter pośredni. Dotyczy to przede wszystkim wieku kupujących i wiąże się ze sprzedażą alkoholu oraz wyrobów tytoniowych. Wiadomo, że tego rodzaju transakcji nie mogą zawierać osoby małoletnie. Aby omawiany zakaz był respektowany możliwie przez wszystkich sprzedawców, wprowadzono przepisy nakładający sankcje karne za sprzedaż alkoholu lub papierosów osobom, które nie ukończyły 18. roku życia. Dotyczy to również pośredników, którzy kupują legalnie takie produkty i następnie przekazują je małoletnim do spożycia. Zgodnie z treścią art. 208 kk, kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Podobna sytuacja ma miejsce z lekami wydawanymi na receptę. Określone medykamenty mogą być sprzedawane tylko za wyraźną zgodą lekarza i dla oznaczonej osoby. Internetowe próby obejścia takiego zakazu (np. sprzedaż leków na receptę zakupionych przez inną osobę) stanowią naruszenie prawa i mogą być uznane za przestępstwo.
Czasowe zakazy sprzedaży określonych produktów mogą być także wprowadzane odpowiednimi regulacjami krajowymi lub unijnymi. Sytuacja związana z wojną na Ukrainie jest tego idealnym przykładem. UE nałożyła pakiet sankcji na Białoruś oraz Rosję, w związku z czym zakazany jest wywóz i przywóz konkretnych rodzajów produktów do i z tych krajów. Dotyczy to m.in. gazu ziemnego, ropy naftowej, niektórych wyrobów drzewnych, cementowych, żelaznych i stalowych.
Pośredni zakaz sprzedaży może dotyczyć zarówno określonych kategorii produktów, jak i grup kupujących oraz sprzedających. Tego rodzaju ograniczenia mogą mieć charakter trwały i czasowy.
Podsumowując, zakaz sprzedaży może mieć charakter pośredni lub bezpośredni, może być kierowany do wszystkich lub tylko do oznaczonych grup społecznych. W Polsce dotyczy to przede wszystkim konkretnych wyrobów medycznych, narkotyków, borni palnej lub części ciała ludzkiego. Złamanie zakazu sprzedaży wiąże się najczęściej z odpowiedzialnością karną sprzedawcy i kupującego, mimo że cała umowa jest od początku nieważna z mocy samego prawa.
