W przypadku małżonków prowadzących osobne działalności gospodarcze i pozostających w ustroju wspólności małżeńskiej pojawia się pytanie czy może zajść sprzedaż pomiędzy małżonkami i czy zachodzi możliwość wystawienia faktury VAT z tego tytułu. W naszym dzisiejszym artykule przeanalizujemy to zagadnienie, biorąc pod uwagę wydawane interpretacje oraz wyroki sądowe.
Składniki majątkowe stanowiące element wspólności wykorzystywane w firmach małżonków
Tytułem wstępu odnieśmy się do stosunków majątkowych w małżeństwie.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że w przypadku gdy do przekazania majątku dochodzi pomiędzy małżonkami, między którymi obowiązuje ustrój wspólności majątkowej, w ten sposób, że jeden z małżonków przekazuje nieodpłatnie składniki majątku wykorzystywane w swojej działalności gospodarczej, a drugi małżonek przyjmuje je do wykorzystywania we własnej działalności gospodarczej i składniki te objęte są wspólnością majątkową, nie dochodzi do zmiany właściciela tych składników majątku. Zmienia się jedynie sposób ich wykorzystywania.
W myśl art. 31 § 1 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Zgodnie z art. 34(1) kro każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.
Na podstawie art. 35 kro w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami.
Ustrój wspólności ustawowej, obejmujący dorobek obojga małżonków, ukształtowany został przez ustawodawcę jako wspólność łączna, bezudziałowa. Wspólność ta charakteryzuje się tym, że w czasie jej trwania małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością.
Zatem niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami.
Sprzedaż pomiędzy małżonkami - stanowisko fiskusa
Przechodząc na grunt podatku VAT, należy wskazać, że zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Trzeba zwrócić uwagę, że przepisy ustawy precyzują, jakie podmioty wpisują się w definicję
podatnika podatku od towarów i usług. Ustawodawca nie wymienił wśród nich małżonków.
Ustawa o podatku od towarów i usług nie obejmuje także małżonków jako odrębnej kategorii podatników. Tym samym na gruncie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług małżonkowie nie są uznawani za 1 podmiot podatkowy, ponieważ każdy z nich, wykonując samodzielnie czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jest odrębnym podatnikiem tego podatku.
Co więcej, autonomiczność prawa podatkowego wyklucza możliwość takiej interpretacji jego przepisów, która zakładałaby, że wspólność majątkowa istniejąca między małżonkami na podstawie przepisów kro, ma wpływ na zakres ich praw i obowiązków jako podatników podatku od towarów i usług. Dopuszczalne jest dokonywanie czynności cywilnoprawnych między małżonkami pozostającymi w małżeńskiej wspólności majątkowej, jeżeli czynności te dotyczą sfery objętej zakresem ich działalności gospodarczej.
Niezależnie więc od istniejących stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami, w transakcjach zawieranych pomiędzy nimi mamy do czynienia z wykonywaniem czynności opodatkowanych pomiędzy dwoma odrębnymi podmiotami.
Zasada ta w ocenie fiskusa dotyczy zarówno czynności odpłatnych, jak i nieodpłatnych.
Stwierdził tak Dyrektor KIS w interpretacji z 17 lutego 2020 roku (nr 0111-KDIB3-3.4012.541.2019.1.MK) lub w interpretacji z 15 stycznia 2021 roku (nr 0114-KDIP1-3.4012.652.2020.1.ISK).
Przyjęcie takiego stanowiska oznacza zatem, że dopuszczalna jest sprzedaż pomiędzy małżonkami i w konsekwencji czynność taka musi zostać udokumentowana fakturą. Bez znaczenia jest to, czy przedmiot zbycia jest objęty wspólnością małżeńską.
W dalszej kolejności oznacza to, że małżonek nabywający ma prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktury.
Przykład 1.
Dwoje małżonków prowadzi odrębne jednoosobowe działalności gospodarcze. Mąż w ramach działalności zakupił samochód, który stał się składnikiem majątku wspólnego. Następnie małżonek może dokonać sprzedaży samochodu na rzecz żony i taka czynność powinna zostać udokumentowana fakturą. Żona jako czynny podatnik VAT ma prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Odmienne stanowisko sądów administracyjnych
Co ciekawe, inaczej do powyższej kwestii podchodzą sądy administracyjne, które wskazują, że w przypadku gdy zachodzi sprzedaż pomiędzy małżonkami podatek VAT w ogóle się nie pojawi, zatem niezasadne jest dokumentowanie takiej transakcji fakturą.
Tytułem przykładu wskażmy na treść wyroku WSA w Bydgoszczy z 25 maja 2021 roku (I SA/Bd 171/21), gdzie czytamy, że art. 7 ustawy o VAT nie ma zastosowania do małżonków będących we wspólności majątkowej (wspólność ustawowa), ponieważ nie występuje tu przeniesienie wspólnego majątku z jednego podatnika na drugiego. W takiej sytuacji na gruncie ustawy o VAT nie mamy do czynienia z dwoma podmiotami (w relacjach między nimi), z których jeden dokonuje nieodpłatnego świadczenia, a drugi z tego nieodpłatnego świadczenia korzysta. Nie ma znaczenia fakt, że małżonkowie prowadzą oddzielne działalności gospodarcze i każdy jest podatnikiem VAT, ponieważ każde z nich może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym.
Przechodząc do podsumowania, trzeba wskazać, że przypadek sprzedaży pojazdu pomiędzy firmami małżonków może być odmiennie interpretowany w zależności od tego, czy na problem popatrzymy z perspektywy fiskusa, czy też sądów administracyjnych. Zatem w tym przypadku problematyczna pozostaje również kwestia wystawienia faktury.
