Po przyjęciu spadku spadkobierca może zdecydować się na sprzedaż praw do spadku. W sytuacji, gdy w skład masy spadkowej wchodzi przedsiębiorstwo, pojawia się pytanie o konieczność odprowadzenia z tytułu takiej transakcji podatku VAT.
Na czym polega sprzedaż praw do spadku?
Na wstępie wyjaśnijmy jednak, na czym polega zbycie praw do spadku. Jest to instytucja opisana w Kodeksie cywilnym, w związku z czym należy sięgnąć do odpowiednich przepisów.
Zgodnie z art. 922 § 1 kc prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów niniejszej księgi. W myśl art. 924 oraz art. 925 ww. ustawy spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia.
Zgodnie z art. 1051 kc spadkobierca, który spadek przyjął, może go zbyć w całości lub części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego.
Stosownie do art. 1052 § 1 kc umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę, chyba że strony inaczej postanowiły.
Na skutek zbycia udziału spadkowego nabywca wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spadkobiercy. Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna. Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku, chyba że umówiono się inaczej.
Zakres opodatkowania podatkiem VAT
Przedmiotem opodatkowania podatkiem od towarów i usług jest m.in. odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług.
W myśl art. 2 pkt 6 ustawy o VAT towarami są rzeczy oraz wszelkie postaci energii.
Natomiast w przypadku zbycia udziału spadkowego mamy do czynienia z przeniesieniem na nabywcę ogółu praw i obowiązków związanych z nabytym udziałem spadkowym. To zatem oznacza, że taka transakcja nie może być kwalifikowana jako odpłatna dostawa towarów.
Jak stanowi art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również przeniesienie praw.
Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres, gdyż nie obejmuje wyłącznie działań podatnika, lecz również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji. Przez świadczenie należy zatem rozumieć każde zachowanie na rzecz innego podmiotu za odpłatnością.
Usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym. W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.
Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.
Jeżeli odpłatne zbycie praw następuje w drodze umowy sprzedaży, to możemy wyróżnić wszystkie wskazane elementy. Mamy bowiem element odpłatności, jak również można wskazać bezpośredniego beneficjenta.
Podatkowy status zbywcy praw do spadku
Konieczne trzeba jednak zaznaczyć, że zakres opodatkowania podatkiem VAT jest ograniczony przez dwie przesłanki – podmiotową (osoba dokonująca transakcji musi być podatnikiem podatku od towarów i usług przy dokonywaniu czynności opodatkowanej) oraz przedmiotową (dokonana czynność musi stanowić dostawę towarów albo świadczenie usług). Tylko jednoczesne spełnienie obu przesłanek skutkuje powstaniem obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług.
W świetle powyższego kluczowe zatem staje się ustalenie, czy zbywca udziału spadkowego jest podatnikiem podatku, a więc czy jest spełniona przesłanka podmiotowa opodatkowania transakcji.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 i ust. 2 ustawy podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania jej w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
W konsekwencji wyłącznie sprzedaż dokonana w warunkach wskazujących na charakter ciągły i zbliżony do profesjonalnego może podlegać opodatkowaniu podatkiem VAT.
Jeżeli zatem sprzedaż praw do spadku odbywa się w ramach majątku prywatnego, to zbywca nie występuje w tych okolicznościach jako podatnik podatku VAT. To prowadzi do wniosku, że odpłatne zbycie praw nie stanowi świadczenia usług, a więc jest poza zakresem opodatkowania podatkiem VAT.
Przykład 1.
Spadkobierca nabył połowę praw do spadku. W skład masy spadkowej wchodzi przedsiębiorstwo, które było prowadzone przez spadkodawcę. Spadkobierca zdecydował się na sprzedaż udziału w spadku osobie trzeciej. W tym zakresie zawarto stosowną umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego. Spadkobierca nigdy nie prowadził żadnej działalności gospodarczej, w związku z czym odpłatne zbycie następuje w ramach majątku prywatnego. W takich okolicznościach mamy do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług, jednakże nie jest to czynność podlegająca opodatkowaniu podatkiem VAT.
Podsumowując powyższe, należy zatem stwierdzić, że dla wystąpienia podatku VAT konieczne jest kumulatywne spełnienie przesłanki podmiotowej oraz przedmiotowej. W przypadku odpłatnego zbycia praw do spadku występuje element przedmiotowy, jednak nie mamy do czynienia z elementem podmiotowym, co wyklucza opodatkowanie podatkiem VAT.
