Muszę zatrudnić nianię do mojego 2-letniego dziecka. Czy mimo że nie prowadzę działalności gospodarczej możliwe jest zatrudnienie niani? Jaką umowę powinnam z nią podpisać?
Agata, Szczecin
Powrót do pracy po urodzeniu dziecka to wyzwanie dla wielu rodziców. Zatrudnienie niani może być idealnym rozwiązaniem, które pozwoli pogodzić życie zawodowe z opieką nad maluszkiem. Jednak jej zatrudnienie wiąże się z pewnymi obowiązkami prawnymi. Sprawdź, jak zatrudnić nianię zgodnie z prawem.
Kto może być nianią?
Opiekunem dziecka może zostać każda osoba pełnoletnia, która nie jest rodzicem i ma zaświadczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy z dziećmi. Nie ma wymogu posiadania wykształcenia pedagogicznego, doświadczenia zawodowego w opiece nad dziećmi ani ukończenia specjalistycznych szkoleń.
Formy zatrudnienia niani
Zatrudnienie niani przez rodziców może odbywać się na podstawie 3 rodzajów umów:
- umowy o pracę,
- umowy zlecenia,
- umowy uaktywniającej.
Umowa o pracę
Zatrudniając nianię na podstawie umowy o pracę, rodzic przejmuje rolę pracodawcy. Nie jest konieczne prowadzenie działalności gospodarczej, aby zawrzeć taką umowę. Jednak wynikają z niej liczne obowiązki pracodawcy, takie jak przestrzeganie przepisów Kodeksu pracy, terminowe wypłacanie wynagrodzenia oraz odprowadzanie składek ZUS. Pracownik, czyli niania, zobowiązany jest do wykonywania pracy pod nadzorem pracodawcy, zgodnie z jego wskazówkami. Z kolei pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz wypłacać ustalone wynagrodzenie.
Zatrudniając nianię na umowę o pracę, rodzic zobowiązany jest również do współfinansowania jej ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że część składek pokrywa bezpośrednio z własnych środków, a pozostałą część potrąca z wynagrodzenia niani. Ponadto jako pracodawca rodzic ma obowiązek zgłosić nianię do ubezpieczenia oraz regularnie rozliczać się z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, składając odpowiednie deklaracje i raporty. Trzeba także opłacać co miesiąc zaliczkę na podatek dochodowy.
Umowa zlecenia
Nianię można również zatrudnić na podstawie umowy zlecenia, co niekiedy może być korzystniejsze od zatrudnienia na umowę o pracę.
Umowę zlecenia, najczęściej wybieraną formę zatrudnienia niani, reguluje Kodeks cywilny. Kluczową kwestią jest wynagrodzenie, które zazwyczaj wypłaca się po wykonaniu opieki. Rodzic jako zlecający ma szereg obowiązków administracyjnych. Musi nie tylko odprowadzić podatek dochodowy od uzyskanego przez nianię przychodu i sporządzić dla niej PIT-11, ale także zgłosić ją do ZUS-u i opłacić składki zdrowotne. Składki społeczne natomiast zależą od tego, czy niania ma jeszcze inne zatrudnienie.
Umowa uaktywniająca
Umowa uaktywniająca dla niani to korzystne rozwiązanie dla rodziców zatrudniających opiekunkę do dzieci. Zgodnie z obowiązującymi przepisami część składek ZUS za nianię może być finansowana ze środków publicznych. Dzieje się tak, gdy rodzice są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej lub prowadzą działalność gospodarczą. Warunkiem jest, aby wynagrodzenie niani nie przekroczyło wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeśli wynagrodzenie jest wyższe, różnicę w składkach ZUS pokrywają rodzice.
Niania, aby móc skorzystać z umowy uaktywniającej, musi spełnić dodatkowe kryterium – powinna być osobą bezrobotną. Jest to jeden z warunków, który pozwala na dofinansowanie składek z budżetu państwa.
Umowa uaktywniająca umożliwia zatrudnienie niani do opieki nad dzieckiem w wieku:
- od ukończenia 20. tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata;
- do 4 lat – jeśli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym.
Stawki składek ZUS dla osób zatrudnionych na podstawie umowy aktywizacyjnej
Wysokość składek wynosi odpowiednio:
- ubezpieczenie emerytalne: 19,52% podstawy wymiaru składki,
- ubezpieczenie rentowe: 8% podstawy wymiaru składki,
- ubezpieczenie chorobowe: 2,45% podstawy wymiaru składki,
- ubezpieczenie wypadkowe: 2,45% podstawy wymiaru składki,
- ubezpieczenie zdrowotne: 9% podstawy wymiaru składki.
Warto wiedzieć, że rodzic lub osoba, z którą została podpisana umowa uaktywniająca, nie opłaca składek na Fundusz Pracy, Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych.
Zatrudnienie niani a elementy umowy uaktywniającej
Umowa uaktywniająca powinna zawierać:
- strony umowy;
- cel i przedmiot umowy;
- czas i miejsce sprawowania opieki;
- liczbę dzieci powierzonych opiece;
- obowiązki niani;
- wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;
- czas, na jaki umowa została zawarta;
- warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.
Jak zgłosić nianię do ubezpieczeń?
Aby prawidłowo zgłosić zatrudnioną nianię do ubezpieczeń społecznych, rodzic zobowiązany jest do spełnienia określonych formalności. Pierwszym krokiem jest rejestracja w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych jako płatnik składek. W tym celu należy wypełnić i złożyć formularz ZUS ZFA. Jeżeli rodzic już ma status płatnika składek (np. w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej), powyższy obowiązek go nie dotyczy.
Następnie, w celu zgłoszenia niani do ubezpieczeń, należy wypełnić odpowiedni formularz ZUS:
- ZUS ZUA – w przypadku zgłoszenia do wszystkich rodzajów ubezpieczeń;
- ZUS ZZA – jeśli niania podlega już ubezpieczeniom społecznym, a zgłoszenie dotyczy jedynie ubezpieczenia zdrowotnego.
Rozwiązanie umowy z nianią
Gdy umowa z nianią zostanie zakończona lub wygaśnie, zatrudniający ma obowiązek w ciągu tygodnia od tego zdarzenia zgłosić jej wyrejestrowanie z ubezpieczeń, składając formularz ZUS ZWUA.
Jeśli jednak niania była jedyną osobą, którą zatrudniano, i rodzic nie opłacał składek na własne ubezpieczenia, w takiej sytuacji rodzic powinien dokonać wyrejestrowania siebie jako płatnika składek, używając do tego formularza ZUS ZWPA. Wyrejestrowanie można dostarczyć do ZUS-u osobiście lub wysłać pocztą.
Umowa uaktywniająca a „babciowe”
Świadczenie „babciowe” przysługuje na każde dziecko w wieku od 12. do 35. miesiąca życia i stanowi istotne wsparcie finansowe dla rodziców. Chociaż formalnie nie jest wymagane zawarcie umowy uaktywniającej z nianią do otrzymania tego świadczenia, którą może być również babcia lub inna osoba z rodziny, jej zawarcie niesie ze sobą dodatkowe korzyści. Budżet państwa może pokryć część składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne niani z tytułu tej umowy, do wysokości podstawy stanowiącej nie więcej niż połowę minimalnego wynagrodzenia. Jest to szczególnie korzystne dla osób w wieku emerytalnym, gdyż opłacanie składek zwiększa ich podstawę emerytury.
Podsumowanie
W związku z powyższym zatrudnienie niani w ramach umowy aktywizacyjnej jest korzystniejsze finansowo w porównaniu do umowy o pracę. Z kolei nie z każdym można ją podpisać. Umowy uaktywniającej nie można zawrzeć ani z osobą niepełnoletnią, ani z rodzicami dziecka. Rodzice dziecka nie mogą korzystać z ulgi na podstawie umowy uaktywniającej zawartej z inną osobą oraz nie mogą tworzyć zawodowej rodziny zastępczej. Dodatkowo opieką niani można objąć jedynie dzieci w wieku od 20 tygodni do 3 lat (w wyjątkowych sytuacjach do 4 lat). Pracownika zgłasza się do ZUS-u jako zleceniobiorcę. Umowa musi również zostać zgłoszona do powiatowego urzędu pracy.
