Współczesny rynek pracy zmusza zarówno pracodawców, jak i pracowników do poszukiwania elastycznych rozwiązań, które pozwalają na efektywne wykorzystanie wiedzy i doświadczenia. Jednym z zagadnień, które zyskało na znaczeniu w ostatnich latach, jest ponowne zatrudnienie osób w wieku emerytalnym. Temat ten budzi liczne emocje oraz kontrowersje – z jednej strony mówimy o cennym kapitale ludzkim, z drugiej zaś pojawiają się pytania dotyczące zgodności z obowiązującymi przepisami prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. W niniejszym artykule postaramy się przybliżyć złożoność tego zagadnienia, analizując aspekty ekonomiczne, społeczne i prawne, a także zastanowić się, czy ponowne zatrudnienie pracownika w wieku emerytalnym stanowi szansę, czy też rodzi potencjalne zagrożenia dla obu stron umowy.
Analizując ten temat, warto zwrócić uwagę na specyfikę systemu emerytalnego w Polsce, gdzie warunki przyznawania emerytury i możliwości podjęcia dalszej aktywności zawodowej ulegają ciągłym zmianom. Współczesne interpretacje przepisów prawa pracy niejednokrotnie wskazują, że rekrutacja byłych pracowników, którzy uzyskali już świadczenia emerytalne, nie musi stanowić naruszenia obowiązujących regulacji. Co więcej, pracodawcy coraz częściej doceniają kompetencje, doświadczenie oraz umiejętność szybkiego przystosowania się do zmieniających się warunków pracy przez osoby starsze.
Podstawy prawne zatrudniania emerytów
Polskie prawo pracy, wraz z szeregiem ustaw dotyczących systemu emerytalnego, stanowi fundament do podejmowania decyzji o ponownym zatrudnieniu osób w wieku emerytalnym. W literaturze prawniczej oraz orzecznictwie sądowym można znaleźć szereg odniesień do możliwości zatrudniania osób, które już korzystają z emerytury. Kluczowe znaczenie ma tutaj interpretacja przepisów Kodeksu pracy oraz ustawy o emeryturach i rentach, które jednoznacznie nie zabraniają podejmowania działalności zarobkowej przez emerytów. Warto podkreślić, że zatrudnienie takie odbywa się na warunkach jasno określonych umową o pracę, a procedura rozwiązania wcześniejszej umowy dla uzyskania świadczeń emerytalnych musi być zgodna z obowiązującymi regulacjami.
Aktualnie nie istnieją przepisy, które zakazywałyby ponownego zatrudnienia pracowników po przejściu na emeryturę. W praktyce, o ile pracownik otrzymał emeryturę zgodnie z obowiązującymi przepisami, a zawarta umowa o pracę została rozwiązana w sposób formalny i zgodny z prawem, ponowne zatrudnienie nie narusza przepisów prawa pracy. Pracodawca, decydując się na rekrutację emeryta, powinien jednak mieć świadomość wszelkich niuansów prawnych, które mogą wynikać z różnic interpretacyjnych w orzecznictwie sądowym.
W świetle najnowszych analiz prawniczych ponowne zatrudnienie pracownika w wieku emerytalnym jest możliwe, o ile cały proces odbywa się z poszanowaniem zasad przejrzystości, a rozwiązanie wcześniejszej umowy nie miało na celu obejścia przepisów dotyczących zatrudnienia. Pracodawcy, którzy decydują się na takie działania, powinni zwracać szczególną uwagę na poprawność formalną zawieranych umów oraz na właściwą interpretację przepisów dotyczących ustroju emerytalnego, co pozwala uniknąć ewentualnych sporów prawnych w przyszłości.
Proces rozwiązania umowy z powodu przejścia na emeryturę
Pracodawcy zatrudniający pokolenie silver muszą liczyć się z tym, że w pewnym momencie pracownik będzie chciał rozwiązać umowę i przejść na emeryturę. Należy jednak pamiętać, że to pracownik sam decyduje, kiedy chce przejść na emeryturę, o ile:
- ma osiągnięty wiek emerytalny (kobiety: 60 lat, mężczyźni: 65 lat);
- ma odpowiedni staż ubezpieczeniowy (20 lat kobiety, 25 lat mężczyźni – dla emerytury minimalnej).
Co ważne, pracodawca nie może zwolnić pracownika z powodu nabycia wieku emerytalnego, tym samym emerytura nie może być powodem wypowiedzenia umowy przez pracodawcę.
Dodatkowo pracownik w wieku przedemerytalnym jest chroniony przed zwolnieniem.
Zgodnie z art. 39 kp: „Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku”.
Zatem jeśli pracownik podejmie decyzje o przejściu na emeryturę, rozpoczyna się proces rozwiązania umowy.
Wypowiedzenie umowy o pracę – pracownik, który zdecyduje się przejść na emeryturę, w pierwszej kolejności musi złożyć pracodawcy wypowiedzenie umowy o pracę. Należy jednak pamiętać, że nawet w przypadku rozwiązania umowy z powodu przejścia na emeryturę obowiązują normalne okresy wypowiedzenia. Nie ma jednak przeszkód, aby rozwiązanie umowy nastąpiło na podstawie porozumienia stron;
Dokumenty związane z zakończeniem umowy – dział kadr i płac powinien przygotować i przekazać pracownikowi niezbędne dokumenty w związku z rozwiązaniem umowy o pracę oraz ubieganiem się o emeryturę. Są to:
- świadectwo pracy – z informacją o przyczynie rozwiązania umowy, a także informacją o okresie przechowywania dokumentacji pracowniczej (w przypadku umów zawartych po 1 stycznia 2019 roku),
- informacja ERP-7 – potrzebna do wyliczenia wysokości emerytury przez ZUS,
- ewentualne rozliczenie urlopu, odprawa emerytalna, jeśli przysługuje.
Pracownik musi zostać także wyrejestrowany z ubezpieczeń w ZUS-ie.
Na podstawie otrzymanych dokumentów pracownik może złożyć stosowny wniosek do ZUS-u o przyznanie emerytury.
Przerwa w zatrudnieniu
Umowa o pracę pracownika przechodzącego na emeryturę musi zakończyć się najpóźniej dzień przed dniem wskazanym we wniosku emerytalnym jako dzień nabycia prawa do emerytury. Ważne, aby w momencie składania dokumentów, a dokładnie na dzień wskazany we wniosku, pracownik nie miał stosunku pracy i nie był z tego tytułu ubezpieczony w ZUS-ie. Jednak procedura przyznania emerytury i ustalenia jej wysokości trwa określony czas.
Czy to oznacza, że pracownik nie może być aktywny zawodowo w czasie wydania decyzji ZUS-u o przyznaniu emerytury? Otóż nie, osoba starająca się o emeryturę może podjąć zatrudnienie, w okresie oczekiwania na decyzje ZUS-u.
Proces ponownego zatrudnienia pracownika po nabyciu prawa do emerytury
Bardzo często w firmach dochodzi do sytuacji, kiedy pracownik rozwiązuje umowę o pracę z powodu przejścia na emeryturę, a po otrzymaniu świadczenia wraca do zatrudnienia i to najczęściej w tej samej firmie. Czy to jest zgodne z przepisami? Tak. Żadne regulacje prawne nie ograniczają możliwości zatrudnienia osoby mającej prawo do emerytury. Przepisy nie wskazują także, jaka musi być przerwa między zatrudnieniem. Tym samym w praktyce może dojść do sytuacji, że pracownik starający się o emeryturę rozwiązuje umowę z dotychczasowym pracodawcą tylko na 1 dzień, po czym ponownie zostanie zatrudniony.
Podczas ponownego zatrudnienia pracownika, który przeszedł na emeryturę, należy pamiętać o kilku kwestiach:
- Podstawa zatrudnienia – pracodawca może zatrudnić byłego pracownika na emeryturze na podstawie dowolnej umowy: umowy o pracę, umowy zlecenie, umowy o dzieło. W tym przypadku stosuje się zasady ogólne, dotyczące charakteru wykonywanej pracy.
- Rodzaj umowy o pracę – jeśli po otrzymaniu emerytury strony umowy ponownie zdecydują się na zawarcie umowy o pracę, należy stosować zasady ogólne dotyczące limity zawierania umów terminowych.
- Zgłoszenie do ubezpieczeń – dokonując zgłoszenia do ubezpieczeń w ZUS-ie, pracownik-emeryt podlega wszystkim ubezpieczeniom (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe, zdrowotne) na zasadach ogólnych. Należy jednak pamiętać o odpowiednim kodzie ubezpieczenia. W przypadku pracownika-emeryta – w pozycji 5 kodu tytułu ubezpieczenia trzeba wybrać 11 – ubezpieczony ma prawo do emerytury, przykład 01 10 1 – kod dla emeryta zatrudnionego na umowę o pracę, 04 11 1 – kod zleceniobiorcy-emeryta.
- Akta osobowe – po ponownym zatrudnieniu emeryta na podstawie umowy o pracę należy kontynuować prowadzenie akt osobowych, a nie zakładać nowych.
Limity dorabiania do emerytury
Wielu pracowników, a także pracodawców ma obawy, że ponowne zatrudnienie pracownika-emeryta może spowodować zmniejszenie lub zawieszenie wypłacanej emerytury. Co do zasady nie należy obawiać się takiej sytuacji, ponieważ limity dotyczące zarabiania na emeryturze nie dotyczą osób które:
- mają prawo do emerytury i ukończyły powszechny wiek emerytalny;
- mają prawo do emerytury częściowej;
- mają prawo do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie i w miejscach odosobnienia lub renty rodzinnej po tych inwalidach;
- mają prawo do renty inwalidy wojskowego w związku ze służbą wojskową lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć ma związek ze służbą wojskową.
Ponowne zatrudnienie pracownika w wieku emerytalnym - podsumowanie
Podsumowując, ponowne zatrudnienie pracownika w wieku emerytalnym stanowi zagadnienie o wielu wymiarach – prawnych, ekonomicznych, społecznych i etycznych. Współczesne realia rynkowe, zmieniające się uwarunkowania demograficzne oraz rosnąca elastyczność systemu zatrudnienia sprawiają, że decyzja o rekrutacji emerytów może być korzystna zarówno dla przedsiębiorstwa, jak i dla samego pracownika. Poprawnie przeprowadzony proces, oparty na zgodności z obowiązującymi przepisami oraz transparentności działań, daje szansę na pełne wykorzystanie potencjału, jaki niesie ze sobą bogate doświadczenie zawodowe osób starszych. Warto podkreślić, że rozwiązanie umowy o pracę w celu uzyskania emerytury, a następnie ponowne zatrudnienie nie jest procedurą nielegalną – przy zachowaniu wszelkich wymogów formalnych taka praktyka znajduje oparcie w aktualnych przepisach prawa.
