Wprowadzenie Polski do Unii Europejskiej dało obywatelom naszego kraju wiele przywilejów. Jednym z nich jest nieograniczona możliwość podróżowania po terenie Wspólnoty, zatrudniania się w europejskich firmach oraz prawo do osiadania w wybranym przez siebie obszarze. Wraz z tą możliwością pojawił się jednak problem dziedziczenia majątku pozostawionego poza granicami kraju zamieszkania. W sytuacji, gdy każdy kraj ma inne prawo spadkowe, uzyskanie majątku pozostawionego przez spadkodawcę było utrudnione. Europejskie poświadczenie spadkowe wprowadzone przez unijnego prawodawcę bardzo to ułatwia. Sprawdźmy zatem, czym owo poświadczenie jest i do czego służy.
Europejskie poświadczenie spadkowe – czym jest?
Dziedziczenie majątku pozostawionego w innym kraju jest sporym problemem, chyba że mówimy o terenie UE. Tutaj prawodawca unijny zdecydował się ujednolicić i tym samym uprościć zasady potwierdzania praw spadkowych następców prawnych osób zmarłych. Europejskie poświadczenie spadkowe (w skrócie – EPS) zostało wprowadzone przepisami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 roku w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Głównym zadaniem tej instytucji jest usprawnienie postępowania spadkowego o charakterze transgranicznym, tak aby nie było ono bardziej skomplikowane niż to obowiązujące naszych obywateli na terytorium Polski.
Europejskie poświadczenie spadkowe to dokument o mocy urzędowej, który potwierdza status spadkobiercy, zapisobiercy, wykonawcy testamentu lub zarządcy spadku na terytorium całej Unii Europejskiej. Wyjątek tutaj stanowią Dania i Irlandia. Państwa te, mimo że należą do Wspólnoty, nie zostały objęte wspomnianym rozporządzeniem.
EPS jest stosowany w sytuacji, gdy majątek po zmarłym znajduje się poza granicami kraju zamieszkania spadkobierców. Nie zostanie zatem wydany, jeżeli masa spadkowa znajduje się w Polsce, tak samo jak miejsce zamieszkania spadkobierców. Nie może zastąpić ono krajowego poświadczenia spadkowego.
Przykład 1.
Zmarły pan Jan od kilkunastu lat pracował w Niemczech, gdzie w praktyce również zamieszkiwał. Pozostawił po sobie mieszkanie, które znajduje się w Warszawie. Czy w takim wypadku jego dzieci, będące jedynymi spadkobiercami, które mieszkają w Krakowie, muszą starać się o EPS?
Nie, nie ma znaczenia, gdzie spadkodawca mieszkał przed śmiercią. Istotne jest jedynie miejsce położenia masy spadkowej. Jeżeli jest to terytorium kraju, w którym mieszkają spadkobiercy, EPS nie będzie miał zastosowania.
Kto może się starać o europejskie poświadczenie spadkowe?
Na wstępie trzeba podkreślić, że europejskie poświadczenie spadkowe zostaje wydane wyłącznie na wniosek. Korzystanie z niego nie jest obowiązkowe. Spadkobiercy mogą równie dobrze starać się o poświadczenie krajowe, wydawane zgodnie z przepisami państw, w którym znajduje się majątek spadkowy.
Legitymacja do złożenia wniosku o wydanie EPS przysługuje jedynie:
- spadkobiercom,
- zapisobiercom mającym bezpośrednie prawa do spadku,
- testamentu,
- zarządcom spadku.
Inne osoby nie mogą starać się o wydanie zaświadczenia. Jednakże osoby te po wykazaniu uzasadnionego interesu są uprawnione do otrzymania urzędowego poświadczenia omawianego dokumentu. Chodzi tu głównie o wierzycieli zmarłego, którzy są uprawnieni do egzekwowania z masy spadkowej. Przepisy rozporządzenia przewidują także możliwość upubliczniania treści europejskiej poświadczenia spadkowego zgodnie z prawem krajowym.
Podstawą do wydania EPS jest potrzeba wykorzystania dokumentu w innym państwie członkowskim UE (z wyjątkiem Danii i Irlandii). Zatem, jak już wskazano, poświadczenie ma zastosowanie wyłącznie w sprawach transgranicznych. Nie wydaje się go również w sytuacji, kiedy element transgraniczny występuje, ale konieczność legitymowania się przez osobę zainteresowaną za granicą dotyczy wyłącznie państwa trzeciego (w tym Irlandii i Danii).
Nie należy jednak utożsamiać potrzeby wykorzystania poświadczenia w innym państwie członkowskim stosującym rozporządzenie z istnieniem majątku spadkowego w takim państwie. Położenie majątku spadkowego w innym państwie członkowskim przesądza o takiej konieczności z natury rzeczy, ale nie jest warunkiem wydania poświadczenia (red. nacz. Rylski/red. cz. III Olaś 2024, wyd. 3/M. Margoński, art. 11421 KPC). EPS można wydać po wykazaniu każdego interesu prawnego, poświadczenie jest bowiem przeznaczone do wykorzystywania przez spadkobierców, zapisobierców mających bezpośrednie prawa do spadku oraz wykonawców testamentów lub zarządców spadku, którzy potrzebują wykazać w innym państwie członkowskim swój status lub wykonywać, odpowiednio, swoje prawa jako spadkobiercy lub zapisobiercy, lub swoje uprawnienia jako wykonawcy testamentów, lub zarządcy spadku.
Kiedy warto wnioskować o europejskie poświadczenie spadkowe?
W poprzednim akapicie opisano omawianą kwestię bardziej od strony prawnej, przytoczono treść przepisów rozporządzenia oraz stanowisko doktryny. Teraz przejdziemy do tematu od strony czysto praktycznej, tj. odpowiemy na pytanie, kiedy warto złożyć wniosek o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego.
EPS znajdzie zastosowanie w sytuacjach, gdy:
- zmarły był obywatelem jednego z państw członkowskich UE, ale pozostawił majątek w innym kraju UE, np. był obywatelem Polski, ale żył we Francji i tam też pozostał po nim majątek;
- zmarły pozostawił jedynie część majątku za granicą, w kraju wspólnotowym, np. obywatel Polski pracował w Holandii, większość swojego majątku pozostawił w Polsce, ale jego część, np. mieszkanie, samochód, środki pieniężne na rachunku bankowym, została w Holandii;
- zmarły jest obywatelem jednego państwa, a jego spadkobiercy (dzieci) innego, np. obywatelka Polski wyjechała do Francji, tam poznała męża Francuza i miała z nim dzieci, które otrzymały obywatelstwo francuskie. Po śmierci kobiety okazuje się, że odziedziczyła ona majątek po krewnym z Polski. W takiej sytuacji jej następcy prawni powinni wnioskować o EPS, aby uzyskać prawo do majątku znajdującego się w Polsce;
- zapisobierca chce potwierdzić swoje prawa do majątku spadkowego za granicą – np. zapisobierca z Polski ma otrzymać nieruchomość we Włoszech na mocy testamentu. Aby ją przepisać w rejestrze włoskich nieruchomości, musi przedstawić EPS, który potwierdzi jego uprawnienia bez potrzeby odrębnego postępowania spadkowego we Włoszech;
- wykonawca testamentu rozporządza majątkiem znajdującym się w innym państwie UE, np. wykonawca testamentu na podstawie tego dokumentu ma obowiązek sprzedaży mieszkania w Słowacji i rozdzielenia środków między spadkobierców. Aby wykonać to zadanie, wykonawca potrzebuje EPS jako dowodu swojego statusu.
Jak zdobyć europejskie poświadczenie spadkowe?
W Polsce procedura wydania EPS jest przeprowadzana przez:
- sąd spadku (sąd rejonowy) – w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku;
- notariusza – w ramach czynności, których celem jest wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia. Działanie notarialne podlega instancyjnej kontroli sądu.
Wniosek należy złożyć do odpowiedniego podmiotu, tj. sądu lub notariusza, w zależności od wybranego rodzaju postępowania. Dokument powinien zawierać:
- dane wnioskodawcy;
- informacje o zmarłym i spadku;
- określenie interesu prawnego;
- dokumenty potwierdzające prawo do spadku (np. akt zgonu, testament, protokół dziedziczenia).
Sąd działający na wniosek wydaje EPS w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy. Jeśli sąd nie zdąży wydać EPS w tym terminie, strony mogą wystąpić o przesunięcie terminu lub o wydanie postanowienia o odrzuceniu wniosku. Ponadto należy pamiętać, że ma również swój okres ważności i wynosi on 6 miesięcy od daty jego wydania.
Jeżeli sąd wyda postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku, strona ma prawo do odwołania się od tej decyzji do sądu wyższej instancji (tj. sądu okręgowego).
Czy wniosek o EPS jest odpłatny?
Wniosek o wydanie EPS jest odpłatny. Wysokość opłaty zależna jest natomiast od tego, gdzie zostanie on złożony. Jeżeli jest to sąd, wówczas opłata wynosi 300 zł. Jeśli jest to notariusz, wówczas maksymalna stawka za sporządzenie EPS wynosi 400 zł.
Jak to zatem jest z tym europejskim poświadczeniem spadkowym?
Podsumowując, europejskie poświadczenie spadkowe jest dokumentem uznawanym niejako automatycznie we wszystkich państwach UE objętych rozporządzeniem, tj. wszystkich oprócz Danii i Irlandii. Nie wymaga ono dodatkowego potwierdzania ani klauzuli wykonalności. Ma taką samą moc dowodową jak poświadczenie krajowe. Przy czym może być stosowane wyłącznie do spraw transgranicznych (nie ma zastosowania do spadku znajdującego się w kraju zamieszkania spadkobiercy). Umożliwia ono spadkobiercom bezpośrednie dysponowanie majątkiem spadkowym za granicą, np. przeniesienie prawa własności nieruchomości, dostęp do kont bankowych, rejestrację pojazdu itd. EPS nie przesądza jednak o prawach własnościowych. Stanowi jedynie dokument dowodowy potwierdzający, że dana osoba ma określone prawa wynikające z dziedziczenia.
