Klauzula waloryzacyjna

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej. Jest to zasada waloryzacji, zwana inaczej klauzulą waloryzacyjną. Przyjrzyjmy się kiedy klauzula waloryzacyjna może zostać zastosowana w umowie?

Zgodnie z zasadą waloryzacji świadczenie pieniężne powinno być spełnione w takiej samej wartości nominalnej, jaką świadczenie reprezentowało w chwili powstania zobowiązania. W sytuacji, gdy nastąpi istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po uwzględnieniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, także wówczas, gdyby były ustalone przez strony w orzeczeniu lub umowie. Strony w umowie mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.

Niezwykle istotną informacją w umowach stanowi ustalenie wysokości świadczenia w chwili zapłaty, powinna ona uwzględniać zmianę siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania.

Zobacz też:

Występowanie klauzul waloryzacyjnych

Klauzule waloryzacyjne często występują w umowach kredytów hipotecznych. Występują one w kredytach walutowych, gdzie spłata zobowiązań jest zależna od aktualnego kursu złotego w stosunku do kursu waluty kredytu. W umowach tych występują również klauzule abuzywne. Klauzule te dotyczą sposobu przeliczenia walut według tabeli kursowej banku albo wartości spreadu walutowego. Wartość spreadu walutowego, jest różnicą między kursem sprzedaży, kursem zakupu waluty obcej. Sytuacja komplikuje się, gdy strony umowy nie przewidziały klauzuli waloryzacyjnej, a siła nabywcza pieniądza uległa zmianie. Domaganie się zmiany wysokości świadczenia może nastąpić przez tzw. waloryzację sądową. Sąd musi uznać, że nastąpiła zmiana siły nabywczej pieniądza. Ustaleń dokonuje się w oparciu o zasadę współżycia społecznego. Waloryzacja sądowa dokonywana jest przez sąd na wniosek stron, dotyczy zobowiązań umownych i pozaumownych.

Z klauzulami waloryzacyjnymi możemy się spotkać również w zamówieniach publicznych. Najważniejszym elementem stosunku zobowiązaniowego jest świadczenie, które polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Stosunki zobowiązaniowe mają charakter umów wzajemnych, w których obie strony umowy są względem siebie zobowiązane do wykonania świadczenia. Najczęściej występującym świadczeniem jest świadczenia pieniężne. Bardzo ważną rolę odgrywa tu klauzula waloryzacyjna, ze względu na fakt iż świadczenie to zmienia się w zależności od różnych czynników gospodarczych np. inflacji. Zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych, klauzulę waloryzacyjną powinny zawierać umowy, których termin realizacji jest dłuższy niż 6 miesięcy.

Zgodnie z art. 455 ust 1 pkt 4 prawa zamówień publicznych istnieje możliwość zmiany umowy w zakresie wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy w przypadku wystąpienia okoliczności, które strony nie mogły przewidzieć w momencie zawierania umowy, jednak z zastrzeżeniem, że zmiana ta nie spowoduje zmiany umowy, a ceny nie przekroczą 50% wartości pierwotnej umowy.

Zgodnie z tym zapisem, do waloryzacji wynagrodzenia dochodzi samoistnie, bez konieczności zmiany umowy. W umowie, której przedmiotem będą roboty budowlane, dostawy lub usługi, zawarte będą postanowienia dotyczące zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia wykonawcy, jeżeli zmieni się cena materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia.

Umowa powinna określać poziom zmiany cen materiałów lub kosztów, który uprawnia strony do żądania zmiany wynagrodzenia oraz termin ustalania zmiany wynagrodzenia, sposób ustalania zmiany wynagrodzenia, wpływ zmian ceny materiałów lub kosztów na koszty wykonania zamówienia, maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia. W przypadku, gdy wynagrodzenie wykonawcy uległo zmianie, dzięki zastosowaniu klauzuli waloryzacyjnej wynagrodzenie podwykonawcy również ulega waloryzacji. Waloryzacja wynagrodzenia podwykonawcy dotyczy zakresu zleconego zakresu robót.

Zakresem możliwości zastosowania w umowach klauzuli waloryzacyjnej objęte są wszystkie umowy. Klauzule waloryzacyjne występują również w umowach ubezpieczeniowych. Jest to zagadnienie bardzo istotne z punktu widzenia tego iż niekiedy suma gwarancyjna wynikająca z umowy ubezpieczenia może zostać wyczerpana. Należy zauważyć, że czas trwania ubezpieczenia jest dość długi, w okresie tym zmieniają się stosunki gospodarcze. Zgodnie z art. 357 1 kc , sąd może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania oraz jego wysokość. Jest to sądowa waloryzacja.

Sąd stosuje ją w przypadkach, gdy strony nie zastrzegły klauzuli waloryzacyjnej w umowie. Orzeczenie sądu jest konstytutywne. Sąd ustalając czy doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków gospodarczych uwzględnia interesy obu stron oraz zasady współżycia społecznego. Waloryzacja ma na celu przywrócenie rzeczywistej kwoty świadczenia. Pozew o waloryzację świadczenia pieniężnego może zgłosić strona nie będąca przedsiębiorcą. Jeżeli doszło do wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpiła zmiana siła nabywcza pieniądza, można wystąpić do sądu z pozwem o dokonanie zmiany wysokości wynagrodzenia.

Zmiana stosunku prawnego może polegać na zmianie wysokości świadczenia, gdy uprawniony do otrzymania świadczenia ponosi stratę lub obniżenie wysokości świadczenia. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2017 r. I CSK 77/17, sąd uznał, że art. 3571 kc dotyczy każdej umowy, w tym również umów ubezpieczeń. Waloryzacja świadczeń z polis posagowych polega na tym, że wartość świadczenia, które miał otrzymać uposażony, jest równoważna przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z daty zawierania umowy.

W wyniku tego powstaje pewien ułamek albo wielokrotność do wypłaty wynagrodzenia, ten ułamek mnożony jest następnie przez przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Zastosowanie klauzuli walutowej jest dopuszczalne i często stosowane przez instytucje finansowe w umowach pożyczek.

Klauzula ta nie narusza zasady nominalizmu, jeżeli pozwala na określenie elementów umów pożyczkowych.

Przepis 3581 § 3 kc wprowadzający dopuszczalność zmiany wysokości wynagrodzenia na podstawie orzeczenia sądu lub wysokości spełnienia świadczenia w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Waloryzacja ma na celu zniwelowanie następstw istotnej siły nabywczej pieniądza i przywrócenie świadczeniu pieniężnemu, które nie zostało wykonane ze skutkiem umorzenia, zamierzonej wartości ekonomicznej z chwili powstania zobowiązania. Przy każdym przeliczeniu świadczenia pieniężnego musi być ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego, w tym wysokości składki i nominalnego świadczenia, które ma być spełnione przez zakład ubezpieczeń.