Klauzula waloryzacyjna jest postanowieniem spotykanym najczęściej w umowach o charakterze finansowym – np. pożyczkowych, kredytowych i leasingowych. Czy możliwe jest zastosowanie waloryzacji względem wynagrodzenia pracowniczego?
Czym jest waloryzacja?
Waloryzacją określamy zwiększenie oznaczonej kwoty pieniężnej o wskaźnik, który został przyjęty przez strony danego stosunku prawnego – może być nim np. inflacja lub inny dowolnie obrany element. Waloryzacja jest więc sposobem na zwiększenie określonego świadczenia finansowego – powoduje jego wzrost, tak aby w ostatecznym rozrachunku każda ze stron umowy nie czuła się pokrzywdzona.
Zmiana sytuacji gospodarczej i ekonomicznej na świecie powoduje co roku wzrost cen za produkty oraz usługi. Powoduje to, że wszelkie zobowiązania finansowe muszą być okresowo regulowane, szczególnie jeśli zawierane są bezterminowo lub na co najmniej 2–3-letni okres. W przeciwnym wypadku świadczenie przez wiele lat tej samej kwoty będzie doprowadzało do poważnej dysproporcji pomiędzy prawami i obowiązkami stron danej umowy.
Przykład 1.
Pan Michał podpisał umowę pożyczki z instytucją finansową na okres 8 lat, strony nie ustaliły w niej żadnej klauzuli waloryzacyjnej, stąd rata opiewa na stałą kwotę w wysokości 500 zł miesięcznie. O ile na chwilę podpisania umowy taka wartość jest prawidłowa dla pożyczkobiorcy i pożyczkodawcy, o tyle za kilka najbliższych lat może okazać się niekorzystna dla instytucji finansowej. Wzrost kosztów usług spowoduje, że pan Michał będzie płacił co prawda 500 zł, jednak w przyszłości rzeczywista wartość tej kwoty może być znacznie niższa. Dla pożyczkobiorcy to dobra wiadomość, pożyczkodawca ryzykuje zaś utratą korzyści finansowej z umowy i niewykluczone, że będzie musiał dokładać jeszcze pieniądze z własnej kieszeni.
Umowa o pracę a waloryzacja
Umowa o pracę podlega bezpośrednio pod przepisy Kodeksu pracy, choć warto zaznaczyć, że są to jednak regulacje cywilnoprawne. W związku z tym możemy śmiało przyjąć, że umowa o pracę jest specyficzną formą umowy o charakterze cywilnym – na mocy art. 300 kp, w niektórych nieuregulowanych sytuacjach może wobec niej stosować odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego.
Jednym z podstawowych elementów każdej umowy o pracę jest określenie wynagrodzenia pracowniczego. Może zostać ono opisane na wiele różnych sposobów, jednak najczęściej mamy do czynienia z podaniem stawki godzinowej, tygodniowej lub miesięcznej przy uwzględnieniu wielkości zatrudnienia danej osoby. Wynagrodzenie za pracę ma niewątpliwie charakter majątkowy, a więc może pozostawać w ścisłym związku z klauzulą waloryzacyjną. Dodajmy jednak, że nie jest to bezwzględna konieczność – tzn. pracodawca może, ale nie musi stosować waloryzacji względem proponowanej pensji pracowniczej. Przepisy prawa pracy nie zabraniają stosowania tego typu rozwiązań, co więcej są one bardzo korzystne dla zatrudnianych osób – gwarantują im bowiem wzrost wynagrodzenia w sytuacji zmian na rynku gospodarczym (najczęściej pojawiającej się inflacji).
Klauzula waloryzacyjna w umowie o pracę
Podstawowym celem każdej klauzuli waloryzacyjnej jest dostosowanie wysokości świadczenia pieniężnego do rzeczywistej wartości w aktualnych okolicznościach gospodarczych. Innymi słowy, chodzi o to, aby świadczenie nie straciło na swej wartości za kilka lat od dnia zawarcia stosownej umowy. W przypadku zobowiązań pracowniczych ma ona największe znaczenie dla zatrudnionych – gwarantuje bowiem niezmienność wartości wynagrodzenia, a nie jej dokładną sumę wyrażoną konkretnymi liczbami.
Klauzula waloryzacyjna to zapis umowny, który gwarantuje pracownikowi, że jego pensja będzie automatycznie podwyższana co pewien czas o ustalony przez strony wskaźnik waloryzacyjny (np. inflację w kraju). Dzięki takiemu rozwiązaniu pracownik nie musi corocznie podpisywać aneksów do pierwotnie zawartej umowy o pracę i otrzymuje odpowiednio podwyższone wynagrodzenie za pracę. W dobie regularnie i szybko wzrastających cen za usługi i produkty jest to bardzo dobre rozwiązanie, o które powinni prosić wszyscy pracownicy.
Omawiane klauzule umieszcza się w formie konkretnego postanowienia wpisywanego do umowy o pracę. Może to przy tym dotyczyć zarówno nowych umów, które będą dopiero podpisywane, jak i tych istniejących od dawna. W tym drugim przypadku konieczne jest jednak aneksowanie istniejącej umowy, względnie jej wypowiedzenie i zawarcie nowej już z odpowiednio wpisaną klauzulą waloryzacyjną.
Dokładna treść omawianej klauzuli oraz rodzaj stosowanego wskaźnika waloryzacyjnego zależą wyłącznie od stron umowy o pracę. Najpowszechniejszym wskaźnikiem jest jednak inflacja – pokazuje ona w obiektywny sposób, jak zmienia się wartość produktów i usług na rynku, opisujemy ją przy pomocy konkretnej wartości procentowej. Dla pracodawcy jest to wygodne rozwiązanie, ponieważ może zaproponować swojemu podwładnemu zwiększanie jego wynagrodzenia o procent równy inflacji w danym roku.
Przykład 2.
Strony umowy o pracę decydują się na wpisanie do niej klauzuli waloryzacyjnej. W treści zobowiązania można przeczytać, że wynagrodzenie przysługujące pracownikowi będzie co roku, w grudniu, waloryzowane o wskaźnik inflacji za rok poprzedni.
Brak wpisania klauzuli waloryzacyjnej oznacza brak automatycznego podwyższania pensji pracowniczej. Zatrudniony ma co prawda możliwość starania się o podwyżkę, jednak będzie musiał każdorazowo uzgodnić tę kwestię ze swoim przełożonym. To z kolei będzie wymagało zmian w istniejącej już umowie o pracę – podpisywania nowej lub aneksowania starej. Klauzula waloryzacyjna jest więc wygodnym sposobem na dostosowanie wysokości pensji pracowniczej do aktualnych wymogów rynku finansowego.
Nie powinno budzić wątpliwości, że przepisy prawa pracy nie regulują waloryzacji świadczeń pieniężnych, jak również samej zasady nominalizmu przy ich spełnianiu. Z tego punktu widzenia nie ma przeszkód, aby sięgać do przepisów kodeksu cywilnego. Również nie można wskazać żadnej zasady prawa pracy, która generalnie wyłączałaby możliwość waloryzacji świadczeń pieniężnych. W szczególności zasada pełnej odpłatności za pracę (art. 13 kp) nie sprzeciwia się możliwości waloryzacji zaległego wynagrodzenia za pracę. Wręcz przeciwnie, z zasady tej wynika, że pracownik za swoją pracę powinien otrzymać określoną wartość ekonomiczną.
Klauzula waloryzacyjna jest instrumentem szczególnie korzystnym dla pracownika, dla zatrudniającego nie jest już tak atrakcyjna. Brak jej zastosowania powoduje, że przełożony może przez cały okres trwania umowy wypłacać pracownikowi pensję o jednakowej, umówionej wcześniej wartości. Z punktu widzenia firmy skutkuje to sporymi oszczędnościami, ponieważ szef nie musi wypłacać większych wynagrodzeń swoim podwładnym. Z punktu widzenia pracownika taka sytuacja jest dużo gorsza – pensja o wartości, za którą można nabyć mniej produktów i usług niż kilka lat wcześniej, oznacza po prostu mniejsze zarobki. Pamiętajmy jednak, że zatrudniony nie może w żaden sposób zmusić pracodawcy do zawarcia klauzuli waloryzacyjnej ani przyznania mu większej pensji, np. ze względu na postępującą inflację. Podpisanie umowy o pracę z klauzulą waloryzacyjną jest więc bardzo ważne już na etapie tworzenia stosunku pracy. Pracownikowi bardziej opłaca się zawrzeć umowę z taką klauzulą, niż otrzymać benefity pod postacią darmowej opieki zdrowotnej, karty do siłowni lub dodatkowego dnia wolnego od pracy w miesiącu.
Podsumowanie
Klauzula waloryzacyjna w umowie o pracę jest dopuszczalnym rozwiązaniem, które gwarantuje pracownikowi wzrost wynagrodzenia w związku ze zmieniającymi się warunkami na rynku gospodarczym. Wskaźnik waloryzacyjny może być przy tym dowolnie obrany przez strony umowy – najczęściej jest to jednak poziom inflacji w danym kraju. Pracodawca nie ma obowiązku stosowania tego rodzaju klauzul w swoich umowach i nie można go do tego zmusić. Waloryzacja pensji może pojawić się zarówno w pierwszej umowie o pracę, jak i tych, które zostały podpisane wiele lat temu i nie zawierają w sobie takiego postanowienia.
