Referendarz sądowy - kim jest, jakie ma obowiązki i uprawnienia?

W sądzie można spotkać nie tylko sędziów, ale także referendarzy sądowych. Kim jest referendarz sądowy – czym różnią się od sędziów? Jakie mają prawa i obowiązki? Jakie wykonują zadania? Kto może zostać referendarzem? Kwestie te będą tematem niniejszego opracowania.

Kim jest referendarz sądowy?

Referendarz sądowy to stanowisko w sądach powszechnych oraz administracyjnych w Polsce. To organ jurysdykcyjny – w zakresie ustalonym przepisami prawa ma kompetencje sądu – może zatem wydawać orzeczenia w sprawach ściśle określonych kategorii.

Referendarz może występować zarówno w wydziałach cywilnych, gospodarczych (upadłościowych, KRS), jak i karnych, administracyjnych.

Można zatem w uproszczeniu wskazać, że jest to sędzia z mniejszym zakresem kompetencji, jednak w sprawach, w których je ma, jest traktowany na równi z sądem.

Wymogi na stanowisko referendarza sądowego

Na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto:

1. ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2. jest nieskazitelnego charakteru,
3. ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra prawa lub zagraniczne uznane w Polsce,
4. ukończył 24 lata,
5. zdał egzamin referendarski, sędziowski, prokuratorski, notarialny, adwokacki lub radcowski bądź ukończył aplikację sędziowską albo aplikację prokuratorską.

Referendarz sądowy w każdym wypadku ma ukończone wyższe studia prawnicze, jest magistrem prawa w Polsce lub kończył takie studia za granicą, które są uznane w kraju.

Nabór kandydatów na stanowisko referendarza sądowego organizuje się w drodze konkursu, który ma na celu wyłonienie kandydata o największej wiedzy i najwyższych umiejętnościach, predyspozycjach i zdolnościach ogólnych, niezbędnych do wykonywania obowiązków referendarza.

Prezes określonego sądu nie ogłasza konkursu, jeśli obsadzenie zwolnionego lub przydzielonego stanowiska następuje przez przeniesienie innego referendarza sądowego.

Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób i tryb przeprowadzania konkursu, w szczególności skład komisji konkursowych oraz sposób i tryb ich działania, etapy i przebieg konkursu, a także zakres i sposób udostępniania informacji kandydatowi, mając na uwadze właściwy dobór kadry referendarzy w sądach.

Jest to zatem sposób sformalizowany, podlegający rygorom rozporządzenia oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Obowiązki referendarzy sądowych

Poniżej wskazane zostanie, jakie czynności, w różnych postępowaniach, wykonują referendarze sądowi:

1. w postępowaniu cywilnym:

• rozpoznają wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych, ustanowienie adwokata lub radcy prawnego,
• dokonują szczegółowego wyliczenia kosztów według zasad określonych przez sąd,
• podejmują czynności w ramach tzw. postępowania naprawczego,
• ustanawiają kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu,
• biorą udział przy przeprowadzaniu dowodu przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość,
• stwierdzają prawomocność orzeczeń,
• prowadzą postępowania upominawcze,
• prowadzą elektroniczne postępowania upominawcze,
• wydają europejskie nakazy zapłaty, wydają zarządzenia w europejskim postępowaniu nakazowym, stwierdzają wykonalność europejskiego nakazu zapłaty,
• wydają zarządzenia w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, zaświadczenia dotyczące tego orzeczenia określone w przepisach rozporządzenia nr 861/2007,
• prowadzą postępowania wieczystoksięgowe,
• prowadzą postępowania rejestrowe (rejestr zastawów, Krajowy Rejestr Sądowy, rejestr dzienników i czasopism) z wyjątkiem prowadzenia rozprawy,
• wykonują czynności w sprawach z zakresu prawa spadkowego, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustnego,
• prowadzą sprawy dotyczące zarządu sukcesyjnego,
• wykonują czynności w sprawach depozytowych, z wyjątkiem spraw o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu,
• wykonują czynności zastrzeżone dla sądu w postępowaniu egzekucyjnym z wyłączeniem stosowania środków przymusu, orzekają o ściągnięciu należności w trybie art. 873, stwierdzeniu wygaśnięcia skutków przybicia i utraty rękojmi, spraw o egzekucję świadczeń niepieniężnych z wyjątkiem wydania rzeczy ruchomej, spraw o egzekucję przez zarząd przymusowy, spraw o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego,
• rozstrzygają w przedmiocie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej i wyznaczają organ uprawniony do łącznego prowadzenia egzekucji – w przypadku zbiegów powstałych do 8 września 2016 roku,
• nadają klauzulę wykonalności tytułom egzekucyjnym wskazanym w art. 771 § 1 kpc,
• prowadzą postępowanie o wyjawienie majątku z wyłączeniem stosowania środków przymusu,
• podejmują czynności w sprawach o przyznanie kompensaty,
• podejmują czynności w zakresie przewidzianym ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (ustalanie należności świadków, biegłych, tłumaczy, stron postępowania oraz mediatorów, zwrot opłat, czynności w sprawach odroczenia lub rozłożenia na raty należności sądowych)

• mogą pełnić funkcję sędziego-komisarza

• wydają postanowienia i zarządzenia w zakresie przewidzianym ustawą, a także polecenia zastrzeżone dla sądu m.in. o umorzeniu postępowania, zawieszeniu postępowania,
• kierują sprawę do mediacji,
• dokonują czynności dotyczących sprawdzenia okoliczności faktycznych, z wyjątkiem przeprowadzenia dowodu,
• nadają klauzulę wykonalności orzeczeniom wydanym w tym postępowaniu,
• dokonują czynności związanych z uzupełnieniem braków formalnych i zwrotem pisma procesowego, a także dotyczących wydawania odpisów z akt sprawy,
• podejmują czynności w postępowaniu o odtworzenie akt,
• biorą udział w czynności przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość,
• dokonują wstępnej kontroli warunków formalnych aktu oskarżenia,
• podejmują czynności w sprawach związanych z zatrzymaniem rzeczy i przeszukaniem w postępowaniu sądowym,
• rozpoznają wnioski o ustanowienie obrońcy i pełnomocnika z urzędu,
• wydają zarządzenia o odmowie sporządzenia i doręczenia uzasadnienia wyroku,
• prowadzą posiedzenia pojednawcze w sprawach z oskarżenia prywatnego,
• podejmują czynności w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz rozliczenia kosztów procesu,

• prowadzą mediację,
• orzekają w zakresie prawa pomocy (zwolnienie od kosztów i przyznanie pełnomocnika z urzędu).

Uprawnienia referendarzy

Referendarz sądowy w pełnieniu swojej funkcji korzysta z przymiotu niezależności.

Nie obowiązują go zakazy wykonywania niektórych rodzajów działalności i pełnienia pewnych funkcji, np. prowadzenia działalności gospodarczej, członkostwa w partii politycznej, zasiadania w radach nadzorczych spółek, sprawowania mandatu radnego, pod warunkiem, że nie koliduje to z powierzonymi obowiązkami i nie podważa zaufania do sądu.

Referendarz ma też prawo do godziwego wynagrodzenia, które wynosi 75% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego.

Po 7 latach pracy na stanowisku referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego, a po dalszych 7 latach pracy – do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego.