Kolejny rok przedsiębiorcy borykają się z efektami wciąż trwającej pandemii. Dla wielu z nich jest to trudny czas, niekiedy spychający ich na skraj bankructwa. Właśnie dla takich podmiotów ustawodawca przygotował uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Aktualnie ma ono charakter sezonowy i będzie obowiązywać do czasu wyjścia polskiej gospodarki z recesji. Nie zastępuje dotychczas istniejących czterech postępowań restrukturyzacyjnych, lecz wprowadza piątą drogę, nieco zmodyfikowaną i przystosowaną do obecnie trwających ograniczeń i obostrzeń prawnych.
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne zostało wprowadzone Ustawą z dnia 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. 2021 poz. 1072; dalej jako ustawa o COVID-19). W pierwotnym założeniu postępowanie to miało obowiązywać jedynie w stosunku do przedsiębiorców, którzy dokonali obwieszczenia do 30 czerwca 2021 roku. Z racji jednak na przedłużający się stan pandemiczny oraz bardzo duże zainteresowanie ustawodawca wydłużył termin obowiązywania przepisów ustawy o COVID-19 do 30 listopada 2021 roku. Do tego czasu przedsiębiorcy mogli wprowadzać uproszczoną restrukturyzację. Co więcej, istnieją duże szanse (jeszcze niepotwierdzone), iż omawiane uproszczone postępowanie przejdzie transformację i w przyszłości zacznie funkcjonować jako odpowiednio ulepszone postępowanie o zatwierdzenie układu.
Kto może skorzystać z uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego?
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne zostało uregulowane w art. 15 i nast. ustawy o COVID-19. Z racji tego, że postępowanie to bardzo mocno korzysta z gotowych już rozwiązań prawa restrukturyzacyjnego, w wielu aspektach odnosić się będzie do Ustawy z dnia 15 maja 2015 roku – Prawo restrukturyzacyjne (dalej jako Prawo restrukturyzacyjne).
W kwestii podmiotów, jakie mogą skorzystać z omawianej procedury, ustawa o COVID-19 odsyła do art. 4 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego. Zgodnie z tym przepisem postępowanie restrukturyzacyjne przeznaczone jest dla:
- przedsiębiorców w rozumieniu art. 43[1] KC, tj. osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych, niebędących osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową;
- spółek kapitałowych nieprowadzących działalności gospodarczej;
- wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;
- wspólników spółki partnerskiej;
- podmiotów, które ubocznie prowadzą działalność gospodarczą, np. fundacje, stowarzyszenia.
Bycie przedsiębiorcą nie wynika z faktu rejestracji w rejestrze przedsiębiorców – CEIDG lub KRS. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej jest jedynie deklaracją zamierzonej działalności, nie zaś dowodem, że działalność taka jest prowadzona. Oznacza to, że osoby fizyczne, które formalnie nie zarejestrowały firmy, ale w rzeczywistości taką prowadzą, również mają prawo do uproszczonej restrukturyzacji.
Jakie warunki muszą zostać spełnione?
Podstawową okolicznością warunkującą możliwość przeprowadzenia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego jest niewypłacalność bądź zagrożenie niewypłacalnością.
Niewypłacalnym jest dłużnik, który utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Podkreślenia wymaga, że brak jest możliwości wszczęcia procedury restrukturyzacyjnej, jeżeli dłużnik nie wykonuje zobowiązań niepieniężnych. W stosunku do osób prawnych albo jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej z niewypłacalnością mamy również do czynienia, gdy ich zobowiązania przekraczają wartość ich majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. Domniemywa się, iż dłużnik utracił tę zdolność, jeżeli opóźnienie w realizowaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące. Niewypłacalność istnieje również, gdy zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.
Z kolei o zagrożeniu niewypłacalnością możemy mówić, gdy sytuacja ekonomiczna dłużnika jest na tyle zła, że zachodzi uzasadnione zagrożenie niewypłacalności. W orzecznictwie podkreśla się, że zagrożenie niewypłacalnością wiąże się jedynie z niewypłacalnością w postaci utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
W przypadku omawianej procedury, w odróżnieniu od postępowań zwykłych, uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne może zostać wszczęte wyłącznie na wniosek dłużnika. Wierzyciel osobisty nie ma uprawnienia do zainicjowania uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu.
Najistotniejszą nowością wprowadzoną przez ustawę o COVID-19 jest to, iż uproszczone postępowanie wszczynane jest bez udziału sądu, jedynie na mocy prywatnego oświadczenia dłużnika obwieszczonego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Wspomniane wyżej przesłanki w postaci niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością nie podlegają w tym postępowaniu jakiejkolwiek kontroli ze strony sądu. Ustawodawca pozostawił do wyłącznej oceny dłużnikowi to, czy rzeczywiście zaistniały przesłanki restrukturyzacji, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku nadużycia procedury dłużnik może ponieść konsekwencje prawne.
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne – zupełnie odformalizowanie?
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne jest aktualnie najchętniej wybieranym procesem uzdrowienia przedsiębiorstwa. Fakt ten nie dziwi, gdyż omawiana procedura stanowi najbardziej odformalizowane i najprostsze z postępowań restrukturyzacyjnych. Czynności zmierzające do przeprowadzenia restrukturyzacji dłużnika w znacznej części prowadzone są poza sądem. Otwarcie postępowania następuje poprzez dokonanie obwieszczenia w MSiG ze wskazaniem danych dłużnika, dnia układowego oraz nadzorcy układu, którego dłużnik wybiera samodzielnie poprzez zawarcie umowy cywilnoprawnej. Przed dokonaniem obwieszczenia, z którym wiążą się skutki otwarcia postępowania, dłużnik przygotowuje i przekazuje wybranemu nadzorcy układu propozycje układowe, spis wierzytelności oraz spis wierzytelności spornych. Nadzorca układu z kolei sporządza plan restrukturyzacyjny i spis wierzytelności. Jedynym autorem propozycji układowych jest dłużnik (oraz wspomagający go nadzorca układu). Dopiero po przeprowadzeniu powyższych czynności i złożeniu wniosku o zatwierdzenie układu rozpoczyna się faza postępowania sądowego.
Omawiany rodzaj postępowania może w dużym stopniu przypominać zwykłe postępowanie o zatwierdzenie układu znane z Prawa restrukturyzacyjnego. Jednakże odróżnia je jeden bardzo ważny fakt. Mianowicie w postępowaniu zwykłym ochronę przed egzekucją dłużnik uzyskuje dopiero z dniem wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu przez sąd. Do tego momentu wierzyciele mogą prowadzić egzekucję w stosunku do dłużnika. W przypadku postępowania uproszczonego ustawa o COVID-19 obejmuje dłużnika obroną przeciwegzekucyjną już od momentu obwieszczenia o otwarciu postępowania w MSiG. Dodatkowo w okresie trwania uproszczonej restrukturyzacji obowiązuje zakaz wypowiadania przez wierzycieli – bez zezwolenia nadzorcy układu – kluczowych umów zawartych z dłużnikiem, m.in. umów najmu, dzierżawy, leasingu czy kredytu. Obowiązuje również zakaz spełnienia świadczeń wynikających z wierzytelności objętych z mocy prawa układem, a także ograniczenia w dokonywaniu potrąceń.
Wyłączenie odpowiedzialności reprezentantów dłużnika za szkodę
Przepis art. 25 ustawy o COVID-19 wprowadza jeszcze jedną zmianę, korzystną z punktu widzenia osób odpowiedzialnych za prowadzenie spraw dłużnika (np. członków zarządu spółki prawa handlowego). Zgodnie z tym przepisem dokonanie obwieszczenia o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu w terminie wymaganym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wyłącza odpowiedzialność reprezentantów dłużnika za:
- szkodę wyrządzoną wskutek nieterminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego);
- zobowiązania dłużnika będącego spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, co do których egzekucja okazała się bezskuteczna (art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych);
- zaległości podatkowe (art. 116 § 1 Ordynacji Podatkowej).
Warunkiem zwolnienia reprezentantów dłużnika z odpowiedzialności osobistej za wyżej przytoczone szkody (długi) jest wykazanie, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu doszło do prawomocnego zatwierdzenia układu, zaś w razie niepowodzenia uproszczonej restrukturyzacji – do otwarcia postępowania sanacyjnego na skutek uproszczonego wniosku o otwarcie tego postępowania lub złożenia uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości.
Ramy czasowe uproszczonego postępowania
Ramy czasowe uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego zostały niejako określone w art. 20 ustawy o COVID-19. Wniosek o zatwierdzenie układu należy złożyć do sądu nie później niż w terminie czterech miesięcy od dnia dokonania obwieszczenia w MSiG. W przypadku uchybienia powyższemu terminowi sąd umarza postępowanie z mocy prawa. Postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu sąd powinien wydać w terminie dwóch tygodni, licząc od dnia wpłynięcia wniosku.
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne – podsumowanie
Na chwilę obecną z uproszczonej restrukturyzacji można było skorzystać do 30 listopada 2021 roku. Termin ten może być oczywiście ponownie przedłużony w wyniku nowelizacji ustawy o COVID-19. Co więcej, omówione postępowanie może rozgościć się na stałe w polskim porządku prawnym poprzez wprowadzenie go do ustawy – Prawo restrukturyzacyjne. Czas pokaże.
Niemniej jednak przedsiębiorcy, którzy już dzisiaj borykają się z problemami finansowymi, powinni jak najszybciej złożyć wniosek o uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Jest ono prostsze i szybsze, aniżeli zwykłe postępowania restrukturyzacyjne. Dobrze chroni interesy dłużnika, chociażby przez zawieszenie egzekucji i do minimum ogranicza w procedurze rolę sądu. Należy jednak pamiętać, że z uproszczonej restrukturyzacji można skorzystać tylko jeden raz. Dlatego też – mimo prostoty tego postępowania – należy się do niego dobrze przygotować i sporządzić propozycje układowe mające realne szanse na powodzenie. W innym wypadku dłużnik zostanie zmuszony do skorzystania z bardziej złożonych i skomplikowanych procedur restrukturyzacyjnych lub upadłościowych.
