Postępowanie sanacyjne jest jednym z postępowań restrukturyzacyjnych, jednakże różni się ono od pozostałych poziomem rygoryzmu i formalizmu stosowanym wobec dłużnika. W tym postępowaniu nie ma mowy o samodzielnym zbieraniu głosów potrzebnych do zatwierdzenia układu czy samodzielnym zarządzaniu majątkiem przez dłużnika. Celem tego postępowania, tak jak w pozostałych przypadkach restrukturyzacji, jest uzdrowienie przedsiębiorstwa i tym samym uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. Jednakże osiągnięcie tego celu nie odbywa się jedynie poprzez umożliwienie dłużnikowi restrukturyzacji wskutek zawarcia układu z wierzycielami, ale również przez wprowadzenie działań sanacyjnych. Dłużnicy decydujący się na sanację muszą pamiętać, że największy rygoryzm prawny będzie dla nich oznaczał niemalże utratę prawa do prowadzenia interesów przedsiębiorstwa. W niniejszym artykule opiszemy zatem, jakie skutki dla osoby dłużnika oraz jego majątku ma wprowadzenie procedury sanacyjnej.
Postępowanie sanacyjne - charakterystyka
Mimo podkreślanego na wstępie wysokiego stopnia formalizmu postępowanie sanacyjne odznacza się przy tym największą ochroną przed egzekucją pośród postępowań restrukturyzacyjnych. Kompleksowo chroni majątek dłużnika, również ten zabezpieczony rzeczowo. Aby jednak taka ochrona mogła zostać wprowadzona, dłużnik musi zgodzić się na wiele ustępstw. Jednym z nich jest odebranie mu zarządu nad własnym majątkiem. Z dniem otwarcia postępowania mienie służące do prowadzenia przedsiębiorstwa oraz to należące do dłużnika stają się masą sanacyjną. Zarząd nad nią sprawuje zarządca wyznaczony przez sąd. Procedura sanacyjna pozwala zarządcy na daleko idące ingerencje nie tylko w majątek dłużnika, lecz także w zobowiązania przez niego zaciągnięte. Zarządca może m.in.:
- odstępować od niekorzystnych umów wzajemnych, bez względu na postanowienia zawarte w umowie dotyczące możliwości jej rozwiązania;
- zbyć zbędny majątek dłużnika bez konsultowania tego z nim;
- dokonywać redukcji zatrudnienia bez uwzględniania szczególnych uprawnień pracowniczych, m.in. możliwe jest wypowiedzenie umów o pracę pracownikom szczególnie chronionym, jak pracownice w ciąży, osoby korzystające z ochrony przedemerytalnej czy działacze związkowi. Zarządca nie ma również obowiązku konsultowania zamiaru wypowiedzenia umów zawartych na czas nieokreślony z reprezentującą danego pracownika zakładową organizacją związkową.
Skutki otwarcia postępowania sanacyjnego co do osoby dłużnika
Postępowanie sanacyjne, z racji tego, że sprawy dłużnika zostają niemalże w całości przejmowane przez zarządcę, rodzi bardzo szerokie i dalekie skutki dla dłużnika. Następstwa omawianej procedury są zauważalne m.in. na gruncie obowiązków osobistych dłużnika, jego majątku, zobowiązań w kwestii spadków, a nawet postępowań sądowych prowadzonych przez dłużnika. W niniejszym artykule zajmiemy się podstawowymi skutkami wywoływanymi postępowaniem sanacyjnym, które dotyczą osoby dłużnika oraz jego majątku.
Zasadniczym obowiązkiem dłużnika po rozpoczęciu sanacji jest wydanie zarządcy całego majątku oraz związanej z nim dokumentacji. Odebranie dłużnikowi zarządu nad przedsiębiorstwem w postępowaniu sanacyjnym następuje niemalże w każdym wypadku. Po wszczęciu procedury sanacyjnej sąd odbiera zarząd własny dłużnikowi i wyznacza zarządcę. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy sąd dojdzie do przekonania, że skuteczne przeprowadzenie postępowania sanacyjnego będzie wymagało osobistego udziału dłużnika, który daje przy tym gwarancję należytego sprawowania zarządu, może on pozostawić dłużnikowi zarząd nad swoim majątkiem, jednak nawet w takim wypadku będzie to jedynie tzw. zwykły zarząd nad przedsiębiorstwem. Sprawy przekraczające zwykły zarząd są prowadzone przez zarządcę.
Otwarcie postępowania sanacyjnego powoduje powstanie poniższych obowiązków dłużnika:
- obowiązek wskazania i wydania całego majątku przedsiębiorstwa zarządcy;
- obowiązek wydania ksiąg rachunkowych, ewidencji podatkowych, dokumentacji dotyczącej działalności, majątku i rozliczeń oraz korespondencji;
- obowiązek złożenia sędziemu-komisarzowi oświadczenia na piśmie stwierdzającego wykonanie obowiązków wyżej wskazanych;
- obowiązek udzielenia sędziemu-komisarzowi oraz zarządcy wszelkich wyjaśnień na temat majątku.
Obowiązek wskazania i wydania majątku
Najdonioślejszy w skutkach jest obowiązek wskazania i wydania majątku. Zasadniczo obowiązek ten obliguje dłużnika do wydania wszystkich składników majątku przedsiębiorstwa, które znajdują się w jego posiadaniu, oraz wskazania wszystkich elementów majątku, które znajdują się lub mogą się znajdować w posiadaniu osób trzecich.
Podkreślenia wymaga, że utrata zarządu nad mieniem nie oznacza utraty prawa własności. Przekazanie majątku i dokumentów zarządcy oznacza jedynie, że dłużnik nie może w czasie prowadzenia postępowania sanacyjnego podejmować wiążących decyzji w przedmiocie prowadzenia przedsiębiorstwa i rozporządzania jego mieniem. Wydanie majątku zarządcy nie pozbawia jednak dłużnika przymiotu właściciela mienia.
Wydanie majątku w przeciwieństwie do wskazania jest czynnością faktyczną. Nie polega ona zatem jedynie na określeniu, jaki majątek znajduje się w posiadaniu dłużnika. Aby dokonać rzeczonego „wydania”, reprezentant dłużnika musi dokonać fizycznego wydania majątku zarządcy. Może się to odbyć przez np. przekazanie kluczy do siedziby firmy, pilota do bramy wjazdowej czy szyfrów lub kluczy do szaf i sejfów z dokumentacją firmy. Do wydania majątku może także dojść poprzez wydanie zarządcy sądowemu potrzebnych przepustek lub kart magnetycznych pozwalających na swobodę poruszania się po zakładzie dłużnika. Z kolei w przypadku wskazania majątku dłużnik powinien określić położenie majątku, dane (imiona i nazwiska lub nazwy firm) posiadaczy oraz wszelkie pozostałe informacje, które mogłyby pomóc w namierzeniu i uzyskaniu mienia.
Obowiązek udzielania wyjaśnień
Postępowanie sanacyjne ma za zadanie przeprowadzenie restrukturyzacji w taki sposób, aby przedsiębiorstwo dłużnika na nowo stało się rentowne. Należy przy tym uważać, aby podejmowane w jego trakcie działania nie pokrzywdziły wierzycieli. Można zatem uznać, że co do zasady omawiana procedura jest prowadzona w interesie dłużnika. Mimo to Prawo restrukturyzacyjne nie nakłada na niego obowiązku aktywnej i operatywnej współpracy z zarządcą lub sędzią-komisarzem. Nie musi również dokonywać żadnych działań, które miałyby prowadzić do zwiększenia się masy sanacyjnej.
Na dłużnika nałożono natomiast obowiązek udzielania zarządcy i sędziemu-komisarzowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień mających na celu należyte ustalenie stanu majątkowego dłużnika koniecznego dla prawidłowego przeprowadzenia postępowania sanacyjnego. Wyjaśnień tych dłużnik ma obowiązek udzielać na każdorazowe wezwanie zarządcy lub sędziego-komisarza. Wyjaśnienia te składane są w formie ustnej, natomiast w specjalnych okolicznościach również w formie pisemnej.
Pamiętać należy, że postępowanie sanacyjne dotyczy wyłącznie majątku dłużnika, nie jego praw osobistych. Dłużnik nie ma zatem obowiązku udzielania wyjaśnień niewiążących się ze sferą stosunków majątkowych jego przedsiębiorstwa.
Sanacja a pełnomocnictwa i prokura
Innym istotnym skutkiem wszczęcia procedury sanacyjnej jest z całą pewnością wygaśnięcie z mocy prawa wszystkich pełnomocnictw, w tym prokury udzielonej wcześniej zprzez dłużnika. Jest to podyktowane tym, że po przejęciu zarządu nad przedsiębiorstwem przez zarządcę organy sądowe muszą mieć pewność, że nikt innym poza zarządcą nie jest umocowany do działania w imieniu dłużnika. Ma to stanowić gwarancję spójności działania podejmowanego w celu uzdrowienia sytuacji dłużnika.
Jednocześnie ustawodawca dopuszcza możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika przez zarządcę przy pomocy pełnomocników i prokurentów. Chodzi tu jednak wyłącznie o pełnomocników ustanowionych przez osobę zarządcy. Instytucja ta ma umożliwić zarządcy efektywne prowadzenie przedsiębiorstwa, zwłaszcza w sytuacji, gdy ze względu na skalę działalności zarządca nie byłby w stanie wszystkiego dopilnować osobiście.
Należy jednak pamiętać, że w takim wypadku prokurenci i pełnomocnicy działają w imieniu zarządcy, a co za tym idzie, ten ostatni bierze za nich odpowiedzialność. W doktrynie dopuszcza się stanowisko, zgodnie z którym możliwe jest – a przy tym ma to uzasadnienie logiczne – by jako prokurenta lub pełnomocnika ustanowić osoby, które ówcześnie piastowały funkcję organów uprawnionych do reprezentacji dłużnika, np. członka zarządu spółki. Możliwe jest również ustanowienie jako prokurenta tej samej osoby, która wcześniej pełniła funkcję prokurenta.
Majątek dłużnika a masa sanacyjna
Inicjując postępowanie sanacyjne, dłużnik musi mieć świadomość, że przejęty przez zarządcę majątek przedsiębiorstwa może być zlikwidowany, tj. spieniężony, w celu zaspokojenia wierzycieli. Z chwilą otwarcia procedury sanacyjnej mienie dłużnika staje się masą sanacyjną. Od tego momentu majątek ten służyć ma już nie swojemu właścicielowi, ale jego wierzycielom. Ustalenie składu masy sanacyjnej ma zatem za zadanie nie tylko zabezpieczenie majątku dłużnika na czas trwania postępowania, lecz także (a może przede wszystkim) umożliwienie porównania propozycji układowych do przychodów z ewentualnej likwidacji w celu stwierdzenia, czy postępowanie nie prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli, co natomiast mogłoby stać się powodem do umorzenia postępowania.
Ustalenia składu masy sanacyjnej dokonuje się poprzez sporządzenie inwentaryzacji wszystkich składników majątku dłużnika, tzw. spisu inwentarza. W ramach owej inwentaryzacji sporządza się spis majątku, w którego skład wchodzą:
- ruchomości,
- nieruchomości,
- środki pieniężne,
- przysługujące dłużnikowi prawa majątkowe;
- spis należności.
Spis należności obejmuje wszystkie prawa, objęte ruchomości, nieruchomości, należności oraz środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych dłużnika.
Skutki otwarcia postępowania sanacyjnego
Postępowanie sanacyjne często określane jest jako „ostatnia deska ratunku” dla dłużnika. Po niej pozostaje już jedynie upadłość i likwidacja przedsiębiorstwa. Nie powinno zatem dziwić, że jest to bardzo restrykcyjna i silnie sformalizowana procedura. Jej wdrożenie będzie wymagało od dłużnika spełnienia wielu wymogów prawnych oraz faktycznych stawianych przez prawo, a także sąd i zarządcę sądowego. Podstawowym skutkiem sanacji, który będzie obciążał dłużnika, jest obowiązek wydania zarządcy całego majątku przedsiębiorstwa oraz wszelkiej dokumentacji z nim związanej. Dłużnik musi mieć przy tym na uwadze, że z chwilą wszczęcia procedury traci on zarząd nad przedsiębiorstwem. W tym momencie wygasają również wszelkie pełnomocnictwa i prokura ustanowione przez dłużnika. Mimo że nie ma on obowiązku brania aktywnego udziału w postępowaniu, to jego obowiązkiem jest udzielanie wszelkich potrzebnych informacji na temat przedsiębiorstwa na każde żądanie sędziego-komisarza oraz zarządcy. Dłużnik powinien mieć przy tym świadomość, że wszczęcie tego rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego nie daje mu gwarancji zachowania przedsiębiorstwa w takim samym stanie jak przed sanacją. W jego trakcie zarządca ma prawo zarówno do dokonania redukcji zatrudnienia, wypowiedzenia większości rodzajów umów z kontrahentami, jak i do dokonania likwidacji mienia przedsiębiorstwa.
