Nienależyte wykonanie umowy uprawnia kontrahenta do założenia sprawy sądowej przeciwko drugiej stronie, która nie chce wykonać swojego obowiązku. Dotyczy to różnego rodzaju umów, choć praktyka pokazuje, że w głównej mierze obejmuje to sprawy o charakterze finansowym. Sprawa o zapłatę jest jedną z możliwości dochodzenia należności pieniężnych, gdy inne środki nie są w stanie zmusić dłużnika do płatności.
Czym jest sprawa o zapłatę?
Postępowania sądowe mogą dotyczyć przeróżnych spraw, dotyczy to także szeroko rozumianych kwestii finansowych. Sprawy o zapłatę to nic innego jak postępowania procesowe, których celem jest uzyskanie wyroku nakazującego danej stronie zapłatę określonej kwoty pieniężnej na rzecz przeciwnika. Kwestie płatności mogą przy tym wynikać z różnych stosunków prawnych, najczęściej będą to jednak różnego rodzaju umowy cywilnoprawne.
Brak płatności ze strony dłużnika uprawnia do niezwłocznego skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego i to nawet bez uprzedniego wzywania takiej osoby do zapłaty. W praktyce warto jednak rozważyć takie wezwanie, ponieważ w przypadku ewentualnego procesu powód będzie stawiany w lepszym świetle. Choć formalne wezwanie do zapłaty nie jest obowiązkowe i nie musi poprzedzać sprawy sądowej, to jednak pokazuje ono chęć ugodowego rozwiązania sporu przez wierzyciela. Jeśli pomimo wystosowania takiego pisma dłużnik nie chce uregulować swojego zobowiązania, to powinno ono zostać dołączone do pozwu o zapłatę, jako dowód negocjacji prowadzonych z pozwanym. Wezwanie do zapłaty to nic innego jak list skierowany do dłużnika, najlepiej przy pomocy listu poleconego. Wierzyciel jasno określa w nim kwotę zadłużenia, termin na jej uregulowanie oraz informuje o konsekwencjach braku zapłaty – czyli skierowaniu sprawy na drogę sądową. Taki dokument nie tylko daje dłużnikowi ostatnią szansę, ale przede wszystkim stanowi kluczowy dowód dla sądu o podjęciu działań polubownych.
Pozew o zapłatę
Gdy wezwanie do zapłaty pozostanie bez odpowiedzi lub dłużnik nie będzie chciał go wykonać, wierzycielowi pozostaje już tylko skierować sprawę do właściwego sądu. W tym celu niezbędne staje się złożenie pisemnego pozwu o zapłatę do sądu rejonowego (gdy wartość dochodzonej kwoty nie przekracza 100 tys. zł) albo sądu okręgowego (gdy wartość dochodzonej kwoty przekracza 100 tys. zł). Pozew o zapłatę jest pismem procesowym, a więc musi odpowiadać aktualnym wymogom prawnym, które zostały określone w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Są nimi:
- prawidłowe oznaczenie sądu i stron postępowania – dłużnik występuje w charakterze pozwanego, a wierzyciel jako powód;
- dokładnie określone żądanie, czyli precyzyjna kwota główna długu, wysokość i data naliczania odsetek oraz żądanie zwrotu kosztów postępowania od pozwanego;
- uzasadnienie zawierające historię długu – jak powstał, co było jego podstawą, kiedy stał się wymagalny;
- powołanie dowodów potwierdzających istnienie zobowiązania – umowy, faktury, rachunki, potwierdzenia przelewów, korespondencja z dłużnikiem, a nawet zeznania świadków (jeśli tacy istnieją);
- informacja o próbach polubownego rozwiązania sporu – jeśli wierzyciel dysponuje przedsądowym wezwaniem do zapłaty i dowodem jego nadania lub odbioru, to warto taki dokument załączyć do pozwu;
- podpis powoda lub jego pełnomocnika;
- odpisy pozwu i załączników dla każdej ze stron i dla sądu.
Pozew powinien zostać należycie opłacony, a dowód uiszczenia takiej opłaty dołączony w 1 egzemplarzu do składanego pisma. Zgodnie z treścią art. 13 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w sprawach o prawa majątkowe pobiera się od pisma opłatę stałą ustaloną według wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącą:
- do 500 zł – w kwocie 30 zł,
- ponad 500 zł do 1500 zł – w kwocie 100 zł,
- ponad 1500 zł do 4000 zł – w kwocie 200 zł,
- ponad 4000 zł do 7500 zł – w kwocie 400 zł,
- ponad 7500 zł do 10 000 zł – w kwocie 500 zł,
- ponad 10 000 zł do 15 000 zł – w kwocie 750 zł,
- ponad 15 000 zł do 20 000 zł – w kwocie 1000 zł.
W sprawach o prawa majątkowe przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia ponad 20 000 zł pobiera się od pisma opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 zł. Warto w tym miejscu wskazać, że jeśli powód nie jest w stanie uiścić wymaganej opłaty sądowej od składanego pozwu, to zawsze może wnioskować o zwolnienie go od niej w całości lub w części. Wniosek o zwolnienie składa się wówczas wraz z pozwem i następnie oczekuje na decyzję sądu w tym zakresie.
Rodzaje postępowań w sprawie o zapłatę
Sprawy o zapłatę mogą być zróżnicowane i dotyczyć różnych stosunków prawnych. Powoduje to, że w zależności od charakteru sprawy i posiadanych dowodów sprawa o zapłatę może toczyć się w różnych trybach:
- postępowanie zwykłe – to standardowy tryb, stosowany w bardziej skomplikowanych sprawach, gdzie konieczne jest szczegółowe badanie dowodów, przesłuchiwanie świadków i przeprowadzanie rozpraw;
- postępowanie upominawcze – jest szybsze od postępowania zwykłego i często nie wymaga uczestnictwa w rozprawie. Sąd może wydać nakaz zapłaty bez rozprawy, jeśli roszczenie jest pieniężne, a okoliczności uzasadniające żądanie są udowodnione stosownymi dokumentami;
- postępowanie nakazowe – jest bardziej sformalizowane niż 2 poprzednie postępowania. Sąd wydaje w tym przypadku nakaz zapłaty bez rozprawy, ale tylko w ściśle określonych sytuacjach, np. gdy dług wynika z dokumentu urzędowego, zaakceptowanego rachunku, weksla, czeku lub pisemnego oświadczenia dłużnika o uznaniu długu;
- elektroniczne Postępowanie Upominawcze (EPU) – umożliwia złożenie pozwu online i jest przeznaczone dla prostszych spraw, które mogą być rozstrzygane na podstawie dokumentów. Jest to częsta opcja wykorzystywana w mniej skomplikowanych sprawach, które można z łatwością udowodnić odpowiednimi dokumentami (nawet samą umową, z której wynika zadłużenie).
Jak wygląda sądowa sprawa o zapłatę?
Po złożeniu pozwu sąd najpierw sprawdzi jego formalną poprawność. Jeśli wszystko jest w porządku, pozew zostanie doręczony pozwanemu. Średnio takie doręczenie zajmuje od 1 do 3 miesięcy, licząc od dnia złożenia pozwu do sądu. Po odebraniu pisma dłużnik ma określony czas na ustosunkowanie się do treści pozwu. Następuje to w formie odpowiedzi na pozew (w trybie zwykłym), sprzeciwu od nakazu zapłaty (w trybie upominawczym) albo zarzutów (w trybie nakazowym). Czas na udzielenie odpowiedzi jest ściśle określony i co do zasady wynosi 2 tygodnie od chwili odebrania dokumentów z sądu. W przypadku braku jakiejkolwiek odpowiedzi lub takiej, która została wniesiona po ustawowym terminie, przyjmuje się, że pozwany zgadza się z treścią pozwu w całości. Jeśli pozwany udzieli jednak w terminie odpowiedzi, to sprawa przejdzie na dalszy etap postępowania. W praktyce oznacza to po prostu wyznaczenie terminu rozprawy w sądzie. Podobnie będzie, gdy pozwany złoży w terminie sprzeciw lub zarzuty. W tej sytuacji nakaz zapłaty traci moc, a sprawa przechodzi na tory postępowania zwykłego – zazwyczaj z wyznaczeniem terminu rozprawy.
Przykład 1.
Pan Jan otrzymał nakaz zapłaty z sądu, w którym wezwany został do uiszczenia kwoty 6 tys. zł na rzecz pana Piotra. Pozwany stwierdził, że nie jest nic winny panu Piotrowi, ponieważ uregulował z nim wszystkie swoje zobowiązania. Pan Jan nie zamierza udzielić więc żadnej odpowiedzi do sądu, ponieważ w jego ocenie pan Piotr nie dysponuje żadnymi dowodami na poparcie swoich żądań. Jakie będą skutki zachowania pana Jana?
Jeśli pozwany nie złoży sprzeciwu lub zarzutów do wydanego nakazu zapłaty w terminie, to stanie się on prawomocny i skuteczny. W takim przypadku pan Piotr będzie mógł wszcząć postępowanie egzekucyjne wobec pana Jana. Jeśli pozwany uważa, że nie musi nic płacić powodowi, powinien przedstawić swoje argumenty na piśmie i wysłać je do sądu w wymaganym terminie.
Jeśli dojdzie do wyznaczenia terminu rozprawy, to strony zostaną o niej zawiadomione na piśmie z odpowiednim wyprzedzeniem. Z reguły zawiadomienie dociera do pozwanego i powoda na ok. miesiąc przed datą przyszłej rozprawy. W tym czasie strony mogą uporządkować swoje sprawy tak, aby osobiście pojawić się na sali sądowej. Jeśli nie będzie to możliwe (np. ze względu na miejsce zamieszkania, które znajduje się bardzo daleko od sądu), każda ze stron może zawnioskować o udział w rozprawie w trybie zdalnym. Na rozprawie sądowej każda ze stron (lub ich pełnomocnicy) ma szansę przedstawić swoje stanowisko, dowody, przesłuchać świadków, a nawet powołać biegłych. Sąd zadaje pytania, a strony mogą wzajemnie zadawać pytania sobie i świadkom. Po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego sąd zamyka rozprawę. Po zamknięciu rozprawy sąd ogłasza wyrok. Może on w całości zasądzić dochodzoną kwotę, częściowo ją zasądzić (np. jeśli nie wszystkie roszczenia są uzasadnione) lub oddalić powództwo, jeśli uzna je za bezzasadne. Po ogłoszeniu wyroku, na wniosek strony, sąd sporządza pisemne uzasadnienie.
Bez względu na treść wydanego wyroku każda ze stron ma prawo do złożenia apelacji do sądu wyższej instancji. Gdy wyrok wydał sąd rejonowy, apelację składa się do sądu okręgowego, gdy okręgowy – do sądu apelacyjnego. Odwołanie wnosi się w określonym terminie, który co do zasady wynosi 2 tygodnie od doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Sąd apelacyjny ponownie rozważy sprawę, ale już na podstawie zgromadzonych dowodów i argumentów.
Gdy wyrok sądu (lub nakaz zapłaty, od którego nie złożono sprzeciwu/zarzutów) stanie się prawomocny, wierzyciel ma prawo wystąpić o nadanie mu klauzuli wykonalności. Tak uzyskany tytuł wykonawczy to zielone światło do działania dla komornika sądowego. To właśnie komornik zajmie się przymusową egzekucją długu – np. zajmie wynagrodzenie dłużnika, jego rachunek bankowy, ruchomości czy nawet nieruchomość.
Sądowa sprawa o zapłatę - podsumowanie
Sądowa sprawa o zapłatę to proces, który wymaga staranności, cierpliwości i dokładności. Im lepiej wierzyciel przygotuje się do każdego etapu, tym większe szanse ma on na odzyskanie swoich pieniędzy. Tego rodzaju postępowania wymagają zebrania wszystkich dokumentów świadczących o zadłużeniu, warto rozważyć także wcześniejsze sporządzenie wezwania do zapłaty względem opornego dłużnika. Warto podkreślić, że takie sprawy mogą trwać w sądzie nawet do 2 lub 3 lat.
