Na czym polega postępowanie nakazowe i jak może zostać rozstrzygnięte?

Postępowanie nakazowe jest jednym z postępowań odrębnych, którego przesłanki stosowania oraz tryb zostały uregulowane w artykułach 4841-497 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc).  

Tryb postępowania nakazowego jest z wielu powodów bardzo korzystny dla wierzyciela. Wybór drogi postępowania nakazowego jest szczególnie przydatny, gdy powód ma informację na temat trudności finansowych pozwanego i obawia się w związku z tym o jego możliwości spłaty zobowiązań w przyszłości. Istotną bowiem cechą nakazu zapłaty jest to, że już z chwilą wydania stanowi on tytuł zabezpieczenia. Co więcej, tytuł ten podlega wykonaniu bez nadawania klauzuli wykonalności.

Jak zainicjować postępowanie nakazowe?

Pozew o rozpoznanie sprawy w trybie postępowania nakazowego może zostać skierowany, w zależności od wartości przedmiotu sporu (wps), albo do sądu rejonowego, albo sądu okręgowego. Jeśli wps wynosić będzie maksymalnie 75 000,00 zł, to sądem właściwym do rozpoznania sprawy będzie sąd rejonowy, jednakże w przypadku przekroczenia tej sumy, sprawę, jako Sąd I Instancji, rozpozna sąd okręgowy.

Ważne, aby powód zgłosił w pozwie wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym. W przypadku nieumieszczenia wyraźnego wniosku o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym brak jest możliwości wydania przez sąd nakazu zapłaty w tym trybie.

Pozew należy także opłacić. Jedną z kilku zalet postępowania nakazowego są niższe niż w trybie zwykłym koszty opłaty sądowej. Zwyczajowo bowiem, w sprawach o zapłatę powód ponosi opłatę w wysokości 5% wartości dochodzonego roszczenia. W trybie nakazowym natomiast opłata wynosi 1/4 z tych 5% wartości dochodzonego roszczenia (a więc jeśli dochodzimy np. kwoty 10 000,00 zł, opłata sądowa od wniesienia pozwu będzie wynosiła 150,00 zł).

Co może być dowodem w postępowaniu nakazowym?

Postępowanie nakazowe pozwala nam dochodzić roszczeń pieniężnych, tj. zapłaty konkretnej sumy pieniężnej albo świadczenia innych rzeczy zamiennych (co oznacza ukierunkowanie roszczenia na konkretną rzecz materialną oznaczoną co do gatunku).

Możliwość wydania przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym uzależniona jest więc od rodzaju dochodzonego roszczenia, ale i od tego, czy jest ono wykazane za pomocą załączonych do pozwu dokumentów wymienionych wyczerpująco w art. 485 § 1 pkt 1–4 oraz w § 2–3 kpc (odsetki jako należność uboczna nie muszą być udokumentowane).

Wśród dokumentów enumeratywnie wymienionych w art. 485 kpc, znajdują się m.in.:

• zaakceptowany przez dłużnika rachunek,

• dokument urzędowy,

• wezwanie dłużnika do zapłaty wraz z pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu.

W § 2 tegoż artykułu wskazano także, że sąd wydaje nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu lub rewersu należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości.

Jednym z najczęstszych powodów, dla których powód decyduje się na skierowanie pozwu o zapłatę w trybie postępowania nakazowego, jest posiadanie przez niego zaakceptowanego przez dłużnika rachunku. Rachunkiem takim (w rozumieniu art. 485 § 1 pkt 2 kpc) jest każdy dokument rozliczeniowy, w tym faktura.

Inną, równie częstą przyczyną, dla której powód decyduje się na złożenie pozwu w postępowaniu nakazowym, jest  posiadanie „oświadczenia o uznaniu długu”, o jakim mowa w art. 485 § 1 pkt 3. Aby wydanie nakazu zapłaty na tej podstawie było możliwe, konieczne jest, aby powód przedstawił równolegle do oświadczenia o uznaniu długu wezwania dłużnika do zapłaty.

Uznanie długu może nastąpić w dwóch formach: uznania właściwego i niewłaściwego. Czym jest owo uznanie właściwe i niewłaściwe? Zgodnie z Uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1964 roku uznanie właściwe jest umową, której treścią jest ustalenie istnienia lub nieistnienia określonego stosunku prawnego. Uznanie niewłaściwe jest natomiast oświadczeniem wiedzy, jednostronnym przyznaniem faktów.

Jak wygląda rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym i wydanie nakazu zapłaty?

Kolejną zaletą postępowania nakazowego jest jego szybkość, przejawiająca się przede wszystkim w tym, że sąd orzeka o wydaniu nakazu zapłaty na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron, w pierwszej kolejności badając przesłanki do wydania nakazu zapłaty.

W przypadku, gdy sąd wyda nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, to wydając go, zobowiązuje pozwanego do zaspokojenia roszczenia powoda w całości wraz z kosztami w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu zapłaty. Jak wspomniano powyżej nakaz zapłaty już z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Co to oznacza w praktyce? Otóż oznacza to tyle, że od razu po otrzymaniu z sądu nakazu zapłaty, powód może zlecić komornikowi wykonanie zabezpieczenia, np. poprzez zajęcie przez komornika odpowiednich kwot pieniężnych na rachunkach bankowych pozwanego (dłużnika). Okoliczność, że komornik na wniosek wierzyciela dokona zabezpieczenia poprzez zajęcie na rachunku dłużnika określonych kwot pieniężnych, może mieć istotne znaczenie dla dalszych losów postępowania w kontekście interesów powoda. Wskutek uzyskanego przez powoda zabezpieczenia, dłużnik może mieć w praktyce problem z opłaceniem zarzutów od nakazu zapłaty, a te jako nieopłacone mogą zostać odrzucone, dzięki czemu wierzyciel będzie mógł nadal prowadzić egzekucję.

Jakie są środki obrony dłużnika przed nakazem zapłaty?

Dłużnik może bronić się w postępowaniu nakazowym, wnosząc zarzuty od nakazu zapłaty. Ten środek zaskarżenia charakteryzuje się tym, że nie przenosi sprawy do innego sądu wyższego rzędu, a tylko powoduje wstrzymanie uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. Jeżeli zarzuty zostaną poprawnie wniesione sąd, który wydał nakaz, ponownie rozpoznaje sprawę już z udziałem pozwanego, który może bezpośrednio ustosunkować się do zgłoszonych przez powoda roszczeń.

Jakie mogą być możliwe rozstrzygnięcia po wniesieniu zarzutów?

Po skutecznym wniesieniu zarzutów rozpoczyna się druga faza postępowania nakazowego, która toczy się według przepisów regulujących rodzaj postępowania, do którego sprawa należy, czyli np. zwykłe postępowanie procesowe lub postępowanie uproszczone.  

Wśród możliwości dotyczących rozstrzygnięcia postępowania nakazowego możemy wyróżnić 3 opcje:

1. Jeżeli rozprawa, w tym postępowanie dowodowe, potwierdziła zasadność żądania pozwu (o czym sąd orzekł też w nakazie zapłaty), to sąd wyrokiem utrzyma w mocy nakaz zapłaty (tytuł egzekucyjny stanowi wówczas nakaz zapłaty).
2. Jeżeli zarzuty wniesiono tylko co do części nakazu i są one w ocenie sądu bezzasadne, wówczas sąd utrzyma nakaz zapłaty w części (albowiem w części niezaskarżonej nakaz się uprawomocnił).
3. W przypadku, gdy nakaz został zaskarżony w całości i zarzuty okazały się uzasadnione, sąd wydaje wyrok, w którym uchyla nakaz zapłaty i oddala powództwo. Natomiast jeżeli zarzuty okazały się uzasadnione tylko w części, to sąd uchyla nakaz zapłaty i zasądza powództwo w części, w jakiej jest ono zasadne, oddalając powództwo w pozostałej części.