Przedsiębiorcy mogą podlegać kontroli ze strony różnych organów. W przypadku spraw o charakterze podatkowym możliwe jest zastosowanie tzw. kontroli krzyżowej. Czym dokładnie jest kontrola krzyżowa i kogo może obejmować ta procedura? Dowiedz się więcej, w artykule!
Kontrola krzyżowa
Pod pojęciem kontroli krzyżowej kryją się czynności kontrolne przeprowadzane przez urząd skarbowy względem przedsiębiorcy oraz jego kontrahentów w tym samym czasie. Innymi słowy, tego rodzaju kontrola jest wykonywana jednocześnie po dwóch stronach transakcji biznesowej – wykonawcy i zamawiającego. Kontrola krzyżowa może być prowadzona w ramach kontroli podatkowej i nie spotkamy jej przy kontroli skarbowej. Dotyczy więc kwestii związanych z opłacaniem obowiązkowych danin do Skarbu Państwa.
Podstawą prawną do przeprowadzania omawianej kontroli jest art. 274c Ustawa – Ordynacja podatkowa. Zgodnie z treścią tego przepisu organ podatkowy, w związku z postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może zażądać od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą:
- przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym postępowaniem lub kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności;
- przekazania na własny koszt, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych, wyciągu z ksiąg podatkowych i dowodów księgowych zapisanego w postaci elektronicznej odpowiadającej strukturze logicznej, o której mowa w art. 193a § 2 Ordynacji podatkowej, jeżeli kontrahent podatnika prowadzi księgi podatkowe przy użyciu programów komputerowych.
Z czynności sprawdzających u kontrahenta podatnika sporządza się protokół. Kontrola krzyżowa może być zastosowana także do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą uczestniczących w dostawie tego samego towaru lub świadczeniu tej samej usługi będących zarówno dostawcami, jak i nabywcami biorącymi udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie towaru lub świadczeniu usługi. W takim przypadku żądanie udostępnienia dokumentów może dotyczyć wyłącznie dokumentów związanych z tą dostawą towaru lub tym świadczeniem usługi. Jeżeli miejsce zamieszkania, siedziba lub miejsce wykonywania działalności kontrahenta podatnika znajdują się poza obszarem działania organu prowadzącego postępowanie lub kontrolę, czynności sprawdzających na zlecenie tego organu może także dokonać organ właściwy miejscowo.
„Kontrola krzyżowa jest dopuszczalna w ramach prowadzonego wobec podatnika postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, ale nie poza nimi. Nie ma bowiem podstaw prawnych, aby w ramach jedynie czynności sprawdzających określonych w dziale V Ordynacji podatkowej, bez wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, organ podatkowy mógł żądać od kontrahentów podatnika dokumentów w celu sprawdzenia zasadności zwrotu podatku VAT”.
Obowiązki kontrahenta w trakcie kontroli krzyżowej
Podstawowym celem kontroli krzyżowej jest sprawdzenie dokumentacji znajdującej się u kontrahenta przedsiębiorcy, który aktualnie podlega kontroli podatkowej. Czynności sprawdzające u kontrahenta są przeprowadzane w zasadzie w tym samym czasie, co czynności kontrolne dokonywane w siedzibie przedsiębiorcy. Przepisy nie definiują, czy kontrahent objęty kontrolą krzyżową musi prowadzić działalność gospodarczą, a więc możemy przyjąć, że może nim być również osoba fizyczna, która nie zajmuje się żadnym biznesem. Do przeprowadzenia omawianej kontroli wystarczające jest, aby dany kontrahent był związany jakąkolwiek transakcją z przedsiębiorcą, który podlega kontroli podatkowej ze strony urzędu skarbowego.
Podstawowym obowiązkiem każdej osoby, która została objęta kontrolą krzyżową, jest udostępnienie dokumentacji żądanej przez organ kontrolny. W praktyce urząd skarbowy występuje do kontrahenta z wnioskiem o przekazanie dokumentacji dotyczącej konkretnej umowy zawartej z przedsiębiorcą, wyznacza również termin na jej przesłanie. Jeśli kontrahent jest również przedsiębiorcą, czynności sprawdzające mogą odbyć się w jego siedzibie. W praktyce termin na udostępnienie żądanej dokumentacji wynosi tydzień.
Ignorowanie wezwań organu podatkowego lub nieprzekazanie żądanych dokumentów w zakreślonym terminie może doprowadzić do przykrych konsekwencji, które obejmą kontrahenta. W takich przypadkach organ kontrolny ma prawo zastosować karę porządkową, która w 2024 roku wynosi maksymalnie 3700 zł.
„Kryterium wytyczającym zakres czynności sprawdzających jest związek żądanych dokumentów z kontrolą u podatnika. Artykuł 274c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613) wskazuje wprost na uprawnienie organu do żądania od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą, przedstawienia »dokumentów« w zakresie objętym kontrolą, a więc i takich, które pozwolą na weryfikację, czy podatek VAT należny wynikający z faktur został rozliczony przez kontrahenta (i ewentualnie dokonania innych niezbędnych czynności), celem ustalenia niebudzącego wątpliwości stanu faktycznego w kwestii rzetelności faktur, czyli tego, czy dokumentują rzeczywiste transakcje”.
Kolejnym obowiązkiem sprawdzanego kontrahenta jest konieczność pozostawania do dyspozycji organu kontrolnego. W razie potrzeby musi on udzielać wyjaśnień i informacji na żądanie urzędu skarbowego bez zbędnej zwłoki, a także stawiać się na wezwania do siedziby urzędu. W przypadku kontroli krzyżowych tego rodzaju czynności są podejmowane jednak stosunkowo rzadko, organ kontrolny bazuje bowiem na dokumentacji mającej na celu wyjaśnienie wątpliwości podatkowych po stronie kontrolowanego przedsiębiorcy.
Kontrola krzyżowa - jakie prawa przysługują kontrahentowi podczas trwania kontroli?
Kontrola krzyżowa wiąże się nie tylko z obowiązkami po stronie sprawdzanego kontrahenta. Przepisy wskazują na pewien katalog uprawnień, z których może korzystać taka osoba. Po pierwsze sprawdzany może wprowadzać poprawki i korekty do dokumentacji, która jest badana w ramach prowadzonej kontroli. Ma także prawo do składania wyjaśnień w sprawie i udzielania wszystkich informacji, które jego zdaniem mogą przyczynić się do rozwiązania problemu podatkowego po stronie przedsiębiorcy.
Po drugie kontrahent ma prawo do złożenia korekty deklaracji podatkowej w trakcie przeprowadzanych czynności sprawdzających. Aby podjąć takie działania, nie trzeba czekać do oficjalnego zakończenia prowadzonej kontroli czy też doręczenia protokołu pokontrolnego.
Kontrahent może żądać okazania legitymacji służbowej i upoważnienia kontrolera skarbowego. Ma prawo również do uzyskania informacji na temat przeprowadzanych czynności sprawdzających, tzn. jakiej transakcji one dokładnie dotyczą i względem którego przedsiębiorcy są przeprowadzane czynności kontrolne.
Po przeprowadzonej kontroli krzyżowej sporządzany jest protokół, który powinien być udostępniony zarówno kontrolowanemu przedsiębiorcy, jak i sprawdzanemu kontrahentowi. W takim dokumencie należy wskazać zakres przeprowadzonych czynności, wnioski końcowe, a także ewentualne zalecenia. Warto w tym miejscu dodać, że obecne przepisy nie pozwalają na złożenie zastrzeżeń lub wyjaśnień co do treści sporządzonego protokołu. Istnieje jednak prawo do złożenia skargi na urzędnika, który przeprowadzał czynności kontrolne i sprawdzające. Podstawą do wniesienia takiej skargi są w tym przypadku odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, a nie Ordynacji podatkowej. Złożenie skargi nie wpłynie jednak na zmianę treści sporządzonego protokołu czynności sprawdzających.
Przykład 1.
Pan Michał jest kontrahentem, wobec którego przeprowadzano czynności sprawdzające w ramach kontroli krzyżowej. Po sporządzeniu protokołu takich czynności okazało się, że ich zakres znacząco wykraczał poza ten, który został opisany w protokole. Zdaniem mężczyzny kontrolerzy nadużyli swoich uprawnień i nie opisali tego w protokole. Czy w tym przypadku kontrahent ma prawo do żądania korekty protokołu?
Nie, ponieważ nie przewiduje tego Ordynacja podatkowa. Pan Michał może jednak złożyć skargę w trybie administracyjnym na urzędników, którzy przeprowadzali czynności sprawdzające w ramach kontroli krzyżowej. Przyjęcie takiej skargi nie zmieni jednak treści już sporządzonego protokołu.
Podsumowanie
Kontrahent podczas czynności sprawdzających w ramach kontroli krzyżowej ma obowiązek udostępnić kontrolerom całą żądaną dokumentację, która ma związek z kontrolą podatkową u przedsiębiorcy. Powinien to zrobić w odpowiednim terminie i formie, w przeciwnym razie naraża się na dosyć wysoką karę porządkową. Kontrahent ma prawo wylegitymować kontrolerów i żądać okazania podstawy prawnej przeprowadzanych czynności sprawdzających, powinien również otrzymać protokół po przeprowadzonych czynnościach. Kontrolowany nie ma jednak prawa do wniesienia skargi lub zastrzeżeń do sporządzonego już protokołu, ale może wnieść skargę na kontrolera w trybie administracyjnym.
