Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok z 30 maja 2024 roku w sprawie C-400/22, który będzie miał istotny wpływ na praktykę w kontekście wykonywania obowiązków informacyjnych sprzedawcy, w szczególności w zakresie dotyczącym funkcji „zamawiam z obowiązkiem zapłaty”. W artykule tym szczegółowo omówimy, jakie kwestie zostały poruszone w sprawie C-400/22 i jak wyrok ten wpływa na praktykę.
Sprawa C-400/22
Sprawa C‑400/22 miała za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez sąd krajowy w Berlinie.
Dotyczy ochrony konsumentów na gruncie dyrektywy 2011/83/UE, w kontekście obowiązków informacyjnych przedsiębiorcy związanych z zawieraniem umowy na odległość przy użyciu środków elektronicznych i tzw. zamówieniem pociągającym za sobą obowiązek zapłaty, tj. zamówieniem złożonym poprzez aktywowanie przycisku lub podobnej funkcji na stronie internetowej.
Przyczyną powstania wątpliwości w tej sprawie było wykonywanie ww. obowiązków informacyjnych w sytuacji, gdy obowiązek zapłaty jest warunkowy – np. zależy od spełnienia świadczenia wzajemnego.
Regulacje wynikające z dyrektywy
Zgodnie z dyrektywą, zanim konsument zostanie związany umową zawieraną na odległość lub umową zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa, lub jakąkolwiek ofertą w tym zakresie, przedsiębiorca w jasny i zrozumiały sposób udziela mu w szczególności następujących informacji:
- główne cechy towarów lub usług w zakresie, w jakim jest to właściwe dla danego środka przekazu oraz dla towarów lub usług;
- łączna cena towarów lub usług wraz z podatkami lub, w przypadku gdy charakter towarów lub usług nie pozwala w sposób racjonalny na wcześniejsze obliczenie ceny, sposób, w jaki ma być obliczana;
- w przypadku, gdy ma to zastosowanie – czas trwania umowy lub, jeżeli umowa zawarta jest na czas nieoznaczony bądź ma ulegać automatycznemu przedłużeniu, warunki rozwiązania umowy;
- w przypadku, gdy ma to zastosowanie – minimalny czas trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy.
Zgodnie z dyrektywą przedsiębiorca zapewnia, aby konsument w momencie składania zamówienia wyraźnie przyjął do wiadomości, że zamówienie pociąga za sobą obowiązek zapłaty. Jeżeli w celu jego złożenia wymagane jest aktywowanie przycisku lub podobnej funkcji, muszą być one oznaczone w łatwo czytelny sposób jedynie z użyciem słów „zamówienie z obowiązkiem zapłaty” lub równoważnego jednoznacznego sformułowania informującego, że złożenie zamówienia pociąga za sobą obowiązek zapłaty na rzecz przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorca nie przestrzega przepisów niniejszego akapitu, konsument nie jest związany umową lub zamówieniem.
Jakiej sytuacji dotyczyła sprawa?
Zgodnie z uzasadnieniem wyroku C-400/22 na gruncie przedmiotowej sprawy wynajmujący i zainteresowany najemca zawarli umowę najmu lokalu mieszkalnego. Wysokość czynszu z tytułu najmu tego lokalu podlega, na mocy prawa krajowego, maksymalnemu pułapowi, w związku z czym w razie jego przekroczenia najemcy przysługuje zwrot nadpłaconego czynszu. Conny – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością prawa niemieckiego, której wpisany do rejestru przedmiot działalności obejmuje usługi windykacji należności, oferuje najemcom mieszkań, za pośrednictwem swojej strony internetowej, zawieranie umów zlecenia, na których mocy może ona występować w razie przekroczenia maksymalnego pułapu czynszu jako cesjonariusz ogółu praw tych najemców wobec wynajmujących im lokal.
Aby zawrzeć taką umowę na stronie internetowej tej spółki, najemcy muszą wyrazić zgodę na ogólne warunki umów przez nią sformułowane, zawierające wzmiankę o odpłatnym charakterze umowy, a następnie kliknąć przycisk celem złożenia zamówienia. Tytułem świadczenia wzajemnego najemcy muszą zapłacić wynagrodzenie w wysokości jednej trzeciej zaoszczędzonego rocznego czynszu w przypadku, gdyby podjęte przez spółkę Conny działania w celu dochodzenia ich praw zakończyły się powodzeniem, a także, gdy wysłane zostanie wynajmującemu wezwanie do zapłaty – kwotę, która przysługiwałaby adwokatowi zgodnie z przepisami ustawy w sprawie opłat za czynności adwokackie.
Ponieważ miesięczny czynsz należny od zainteresowanego najemcy przekracza maksymalny pułap przewidziany w mających zastosowanie przepisach krajowych, zawarł on ze spółką Conny taką umowę zlecenia w przedmiocie dochodzenia jego praw wobec wynajmujących. W tym celu najemca zarejestrował się na stronie internetowej spółki Conny, zaznaczył haczykiem zgodę na ogólne warunki umów i potwierdził zamówienie, klikając na odpowiedni przycisk. Następnie zainteresowany najemca podpisał udostępniony przez spółkę Conny formularz zatytułowany „Potwierdzenie, udzielenie pełnomocnictwa i cesja, zgoda”, który nie zawierał żadnej informacji dotyczącej jakiegokolwiek obowiązku zapłaty spoczywającego na najemcy.
Spółka Conny podniosła względem wynajmujących roszczenia zainteresowanego najemcy wynikające z mających zastosowanie przepisów krajowych dotyczących wysokości czynszów, wskazując w tej sprawie, że kwota czynszu uzgodniona w umowie zawartej między tym najemcą a wynajmującymi przekraczała maksymalny pułap określony w tych przepisach.
Spółka Conny kwestionuje znaczenie dla sprawy pytania zadanego przez sąd odsyłający, sprzeciwiając się w szczególności temu, aby osoba trzecia, taka jak wynajmujący w sprawie w postępowaniu głównym, mogła powołać się na ewentualną wadę stosunku prawnego łączącego konsumenta (cedenta) i przedsiębiorcę (cesjonariusza). W przekonaniu spółki może to prowadzić do sytuacji, w której osoba trzecia ma możliwość podważenia skuteczności umowy zawartej przez najemcę z przedsiębiorcą właśnie w celu dochodzenia praw najemcy jako konsumenta przeciwko tej osobie trzeciej.
Zamawiam z obowiązkiem zapłaty - stanowisko TSUE
TSUE wskazuje, że w przypadku, gdy umowa zawierana na odległość zostaje zawarta przy użyciu środków elektronicznych w drodze złożenia zamówienia i kreuje ona po stronie konsumenta obowiązek zapłaty, przedsiębiorca powinien, po pierwsze, dostarczyć temu konsumentowi bezpośrednio przed złożeniem zamówienia istotne informacje dotyczące umowy, a po drugie, wyraźnie poinformować rzeczonego konsumenta, że złożenie zamówienia skutkuje powstaniem po jego stronie obowiązku zapłaty.
Dyrektywa wskazuje, że przycisk zamówienia lub podobna funkcja muszą być opatrzone łatwo zrozumiałym i jednoznacznym sformułowaniem wskazującym, że złożenie zamówienia zobowiązuje konsumenta do dokonania zapłaty na rzecz przedsiębiorcy i że jedynie sformułowanie figurujące na tym przycisku lub tej podobnej funkcji można brać pod uwagę celem ustalenia, czy przedsiębiorca wywiązał się ze spoczywającego na nim obowiązku zapewnienia, aby konsument w momencie składania zamówienia wyraźnie przyjął do wiadomości, że zamówienie pociąga za sobą obowiązek zapłaty.
Przedsiębiorca, gdy zawiera umowę zawieraną na odległość przy użyciu środków elektronicznych w drodze złożenia zamówienia, która kreuje po stronie konsumenta obowiązek zapłaty, zobowiązany jest do wyraźnego poinformowania konsumenta o owym obowiązku, zanim złoży on takie zamówienie.
Jak wskazuje TSUE, z brzmienia dyrektywy wynika, że ustanowione w tym przepisie wymogi informacyjne znajdują zastosowanie w sytuacji, gdy złożone zamówienie „pociąga za sobą” obowiązek zapłaty. Zdaniem TSUE można z tego wywieść w konsekwencji, że spoczywający na przedsiębiorcy wymóg poinformowania konsumenta materializuje się w chwili, gdy ten ostatni akceptuje w sposób nieodwracalny związanie się obowiązkiem zapłaty w razie ziszczenia się warunku zewnętrznego względem jego woli, choćby ów warunek się jeszcze nie ziścił.
Zgodnie ze stanowiskiem TSUE dyrektywę należy interpretować zatem w ten sposób, że w przypadku umów zawieranych na odległość za pośrednictwem stron internetowych spoczywający na przedsiębiorcy obowiązek zapewnienia, aby konsument w momencie składania zamówienia wyraźnie zaakceptował obowiązek zapłaty, znajduje zastosowanie nawet do sytuacji, gdy konsument jest zobowiązany do wykonania na rzecz przedsiębiorcy odpłatnego świadczenia zwrotnego dopiero po ziszczeniu się dalszego warunku.
