Przepisy unijne zawierają zasady dotyczące ustalania ustawodawstwa właściwego, czyli ustalania, w jakim kraju dana osoba jest ubezpieczona w ramach ubezpieczeń społecznych, jeśli pracuje lub prowadzi firmę w jednym lub wielu państwach UE, EOG lub Szwajcarii. Informacje w tym zakresie zawarto w opracowaniach i poradnikach Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jak wygląda ustalenie właściwego ustawodawstwa przez ZUS? Poniżej przedstawiono najistotniejsze z informacje.
Podstawowa zasada – prawo miejsca wykonywania pracy
Podstawową zasadą dla ustalenia właściwego ustawodawstwa w dziedzinie ubezpieczeń jest zasada miejsca wykonywania pracy (lex loci laboris) – oznacza ona podleganie ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu oraz płacenie składek do systemu ubezpieczeń w państwie, w którym dana osoba pracuje. Zgodnie z tą zasadą:
pracownik zatrudniony na terytorium jednego państwa członkowskiego UE podlega jego ustawodawstwu, nawet jeżeli zamieszkuje w innym państwie lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia, ma zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego;
osoba prowadząca działalność na własny rachunek w jednym kraju podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego;
marynarz pływający pod banderą państwa członkowskiego, podlega ustawodawstwu państwa bandery;
urzędnicy podlegają ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, którego administracja ich zatrudnia.
Regulacje szczegółowe
Sama zasada miejsca wykonywania pracy jest w niektórych przypadkach niewystarczająca lub niemiarodajna dla ustalenia ustawodawstwa właściwego. Dlatego też w celu uniknięcia sytuacji, w której pracownik migrujący byłby ubezpieczony jednocześnie w więcej niż jednym państwie, przewidziano szereg szczególnych uregulowań dotyczących m.in.:
pracowników delegowanych;
osób samozatrudnionych czasowo przenoszących działalność do innego państwa członkowskiego;
osób normalnie wykonujących pracę najemną lub/i prowadzących działalność na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich.
Ustalenie właściwego ustawodawstwa dla pracownika delegowanego
Jeżeli pracodawca kieruje pracownika do pracy w innym państwie UE w celu wykonania jakiegoś zadania w jego imieniu i jeśli przewidywany czas wykonywania pracy za granicą nie przekracza 24 miesięcy oraz nie jest to wysłanie do pracy w celu zastąpienia innej delegowanej osoby, to pracownik nadal podlega przepisom ubezpieczeniowym kraju, w którym dotąd pracował i gdzie siedzibę ma pracodawca.
Ubezpieczenie osoby prowadzącej działalność na własny rachunek, oddelegowującej się do pracy w innym państwie
Osoba „samooddelegowana” do pracy w innym państwie w dalszym ciągu podlega polskiemu ustawodawstwu, jeżeli:
przewidywany okres wykonywania działalności w tym drugim państwie nie przekracza 24 miesięcy;
charakter działalności za granicą będzie podobny (ten sam sektor) do faktycznego charakteru tej działalności prowadzonej w Polsce;
prowadzi działalność w macierzystym państwie członkowskim, tj. w Polsce, przez okres co najmniej 2 miesięcy przed jej przeniesieniem (krótsze okresy wymagają odrębnej indywidualnej oceny);
podczas okresu delegowania spełnia wymogi niezbędne do prowadzenia działalności w Polsce, które pozwolą jej na ponowne podjęcie tej działalności po powrocie do kraju.
Ubezpieczenie marynarzy
Zgodnie z generalną zasadą marynarz pracujący na statku objęty jest ustawodawstwem tego państwa, pod którego banderą statek pływa. Jest to tzw. prawo bandery. Jeśli jednak dana osoba wykonuje pracę najemną na statku pływającym pod banderą jednego państwa, lecz wynagrodzenie za pracę otrzymuje od przedsiębiorstwa lub osoby, które mają siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności w innym państwie, podlega ona ustawodawstwu tego ostatniego państwa, o ile tam mieszka.
Ubezpieczenie pracownika normalnie zatrudnionego w kilku państwach członkowskich
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami osobą normalnie wykonującą pracę w kilku państwach członkowskich jest osoba, która „równocześnie lub na zmianę wykonuje jedną lub kilka odrębnych prac w dwóch lub więcej państwach członkowskich w tym samym lub kilku przedsiębiorstwach lub dla jednego lub kilku pracodawców”. Dla celów ustalania ustawodawstwa właściwego nie jest brana pod uwagę tzw. praca o charakterze marginalnym, tj. o niewielkim znaczeniu pod względem czasu oraz zysku ekonomicznego.
Pracownik pracujący w dwóch lub kilku państwach podlega ustawodawstwu państwa, w którym mieszka, jeżeli wykonuje znaczną część swojej pracy na terytorium tego państwa. Znaczna część pracy to istotna pod względem ilościowym część pracy zainteresowanej osoby, co jednak nie oznacza, że największa. ZUS bierze w tym zakresie pod uwagę czas pracy i/lub wynagrodzenie oraz inne kryteria, o ile te dwa podstawowe nie będą dawać jednoznacznego wyniku. Jeżeli w wyniku analiz okaże się, że dana osoba przez co najmniej 25% ogólnego czasu pracy pracuje w państwie zamieszkania i/lub że otrzymuje tu co najmniej 25% swojego wynagrodzenia – będzie to wskazywało, że w państwie zamieszkania jest wykonywana znaczna część pracy.
W przypadkach, gdy pracownik nie wykonuje znacznej części pracy w państwie swego zamieszkania, wówczas powinien zostać zgłoszony do systemu ubezpieczeń w:
państwie, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności jego pracodawcy, jeżeli jest zatrudniony tylko przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę; lub
państwie, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności jego pracodawców, jeżeli jest zatrudniony przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub
państwie, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności pracodawcy, innym niż państwo członkowskie zamieszkania pracownika, jeżeli jest zatrudniony przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub
państwie, w którym pracownik ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniony przez dwóch lub więcej pracodawców i co najmniej dwóch z tych pracodawców ma siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo miejsca zamieszkania pracownika.
Ubezpieczenie osoby normalnie prowadzącej działalność na własny rachunek w kilku państwach UE
Osoba, która normalnie prowadzi działalność na własny rachunek w kilku państwach UE, to osoba, która „równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy na własny rachunek, niezależnie od charakteru tej pracy, w dwóch lub kilku państwach członkowskich”.
Jeśli prowadzi działalność na własny rachunek na terytorium co najmniej dwóch państw, podlega ona ustawodawstwu tego państwa, w którym mieszka, o ile prowadzi tam znaczną część swojej działalności. Dla celów ustalenia, czy znaczna część działalności na własny rachunek jest prowadzona w państwie zamieszkania, ZUS bierze pod uwagę: obrót, czas pracy, liczbę świadczonych usług i/lub dochód. Jeśli z ogólnej oceny wynika, że udział ww. kryteriów w państwie zamieszkania jest mniejszy niż 25%, należy przyjąć, że znaczna część działalności danej osoby nie jest wykonywana w tym państwie.
Jeżeli dana osoba nie mieszka w kraju, w którym prowadzi znaczną część działalności – podlega ustawodawstwu państwa, na którego terytorium znajduje się tzw. centrum zainteresowania działalności tej osoby, które ustala się w szczególności na podstawie: miejsca prowadzenia działalności, cechy działalności (zwyczajowy charakter, okres wykonywania działalności, liczbę świadczonych usług) i zamiarów wynikających ze wszystkich okoliczności. Dla celów ustalania ustawodawstwa właściwego nie jest brana pod uwagę tzw. praca o charakterze marginalnym.
Normalne prowadzenie działalności na własny rachunek oraz wykonywanie pracy w kilku państwach UE
Osoba, która jednocześnie normalnie prowadzi działalność na własny rachunek i wykonuje pracę najemną w różnych państwach, podlega ubezpieczeniu w tym kraju, w którym jest pracownikiem. Nie jest brana pod uwagę tzw. praca o charakterze marginalnym.
Ustalenie właściwego ustawodawstwa dla osób normalnie wykonujących pracę najemną i/lub prowadzących działalność na własny rachunek na terytorium kilku państw UE
Osoba normalnie zatrudniona i/lub prowadząca działalność w dwóch lub w kilku państwach członkowskich zobowiązana jest zgłosić ten fakt wyznaczonej instytucji w państwie, w którym ma miejsce zamieszkania (w Polsce – ZUS). Instytucja miejsca zamieszkania określa tymczasowo ustawodawstwo, jakie powinno mieć zastosowanie do tej osoby.
Instytucja miejsca zamieszkania informuje następnie o swojej wstępnej decyzji pozostałe zainteresowane państwa, tj. państwa, w których praca jest wykonywana lub w których znajduje się siedziba pracodawcy. Wstępne ustalenie dotyczące ustawodawstwa właściwego staje się ostateczne, jeżeli w ciągu dwóch miesięcy od momentu poinformowania zainteresowanych instytucji nie zostanie ono przez nie zakwestionowane.
Instytucja ubezpieczeniowa państwa, którego ustawodawstwo zostało w tym trybie ostatecznie uznane za właściwe, niezwłocznie informuje zainteresowaną osobę o tym fakcie. Może to uczynić za pomocą pisma skierowanego do tej osoby lub druku A1.
Opisane rozwiązania służą skoordynowaniu systemów ubezpieczenia społecznego w realiach swobodnego przepływu osób, obejmującego prawo obywatela jednego państwa członkowskiego do osiedlania się i pracy na terytorium innego państwa członkowskiego.
Polecamy:
