Planowana od pewnego czasu modyfikacja wskaźników referencyjnych oprocentowania pożyczek stanowi przesłankę do podejmowania przez banki określonych działań wobec klientów. W tym przypadku chodzi o tzw. aneksy WIBOR, które banki oferują kredytobiorcom. Dlaczego takie aneksy są proponowane? Czy należy je podpisywać? Wyjaśniamy poniżej.
WIBOR — co to za wskaźnik?
Omawiając kwestię oferowania przez banki aneksów do umów kredytowych, warto najpierw poświęcić nieco uwagi wspomnianemu już wskaźnikowi WIBOR.
WIBOR to skrót wyrażenia w języku angielskim, które w pełnym brzmieniu oznacza Warsaw Interbank Offered Rate. Jest to zatem referencyjna wysokość oprocentowania pożyczek na krajowym rynku międzybankowym.
W zakresie kredytów hipotecznych i konsumenckich WIBOR jest wyznaczany z reguły dla terminów 3-miesięcznych (3M) lub 6-miesięcznych (6M).
Mechanizm wpływu wskaźnika WIBOR na wysokość raty kredytu jest w ogólnym ujęciu prosty:
wzrost wskaźnika — wywołany podwyższeniem stóp procentowych — spowoduje zmiany w zakresie rozliczenia rat kredytu (raty te będą wyższe),
obniżka wskaźnika — wynikająca ze zmniejszenia stóp procentowych — oznaczać będzie niższą ratę kredytu.
Jakie są główne zastrzeżenia dotyczące wskaźnika WIBOR?
Wskaźnik WIBOR stanowi od dłuższego czasu referencję w zakresie oprocentowania kredytów udzielanych w polskich złotych. W świetle pogarszającej się sytuacji gospodarczej, generującej wysoką inflację, która wiąże się z brakiem obniżania stóp procentowych lub ich podwyższaniem, pojawiły się zastrzeżenia pod adresem WIBOR. Chodzi tutaj w szczególności o słabe powiązanie sposobu ustalania wskaźnika z realnymi warunkami rynkowymi.
Podstawowe zarzuty dotyczące WIBOR polegają na tym, że:
wysokość wskaźnika jest ustalana przez zgromadzenie banków w ramach GPW Benchmark S.A., która jest spółką wchodzącą w skład Grupy Kapitałowej Giełdy Papierów Wartościowych. Wyłącznym przedmiotem działalności wspomnianej spółki jest dostarczanie indeksów i wskaźników referencyjnych na potrzeby rynku finansowego. Spółka ta nie jest jednak podmiotem państwowym;
wskaźnik WIBOR jest ustalany na podstawie jedynie deklaracji banków, nie zaś na podstawie rzeczywistych transakcji. Taka procedura zmniejsza w znacznym stopniu wiarygodność wspomnianego wskaźnika;
nie ma możliwości weryfikacji tego, czy banki wywiązują się ze złożonych deklaracji.
Wszystkie wymienione okoliczności skutkują koniecznością poszukiwania innych rozwiązań w zakresie referencyjnego wskaźnika oprocentowania kredytów.
W tym kontekście niebagatelne znaczenie ma także to, że już wkrótce Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) ma zająć się zasadami udzielania kredytów w polskich złotych na podstawie wskaźnika WIBOR. Organ ten ma odpowiedzieć na pytania skierowane przez polski sąd, które dotyczą m.in.:
przejrzystości informacji przekazywanych konsumentowi, tzn. czy bank w wystarczający sposób poinformował kredytobiorcę o zasadach funkcjonowania wskaźnika WIBOR, w tym jego oddziaływaniu na wysokość zobowiązania;
ewentualnego naruszenia zasady równowagi kontraktowej stron;
konsekwencji usunięcia postanowień dotyczących wskaźnika WIBOR.
Orzeczenie TSUE korzystne dla konsumentów może spowodować, że kredytobiorcy będą masowo kierować pozwy przeciwko bankom. Wobec tego przyszłe orzeczenia sądów krajowych przyznające rację klientom banków mogą oznaczać uznanie nieważności umów kredytowych, unieważnienie postanowień umownych dotyczących WIBORU-u czy nakaz zwrotu kwot wynikających ze stosowania wspomnianego wskaźnika.
Aneksy do umów kredytowych związane z planowanymi zmianami w zakresie wskaźnika WIBOR
Przedstawione powyżej uwarunkowania spowodowały, że funkcjonujące na rodzimym rynku banki proponują swoim klientom aneksy do umów kredytowych. Jak podmioty bankowe tłumaczą takie działania?
Instytucje bankowe argumentują, że wprowadzenie do umów kredytowych wskazanych postanowień jest podyktowane przepisami unijnymi zawartymi w tzw. rozporządzeniu BMR, czyli Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 roku w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014.
W rozumieniu ww. aktu unijnego wskaźnik referencyjny oznacza dowolny indeks stanowiący odniesienie do określenia kwoty przypadającej do zapłaty z tytułu instrumentu finansowego lub umowy finansowej albo do określenia wartości instrumentu finansowego bądź indeks stosowany do pomiaru wyników funduszu inwestycyjnego w celu śledzenia stopy zwrotu takiego indeksu lub określenia alokacji aktywów z portfela, lub obliczania opłat za wyniki.
Rozporządzenie BMR określa też sposób postępowania w przypadku zmiany i zaprzestania opracowywania wskaźnika referencyjnego (do tych właśnie rozwiązań odwołują się banki w aneksach WIBOR).
Zgodnie z art. 28 ust. 1 rozporządzenia BMR administrator (osoba fizyczna lub prawna sprawująca kontrolę nad opracowywaniem wskaźnika referencyjnego) publikuje, wraz z oświadczeniem dotyczącym wskaźnika referencyjnego, procedurę dotyczącą działań podejmowanych przez administratora na wypadek zmian lub zaprzestania opracowywania wskaźnika referencyjnego, który może być stosowany w Unii zgodnie z art. 29 ust. 1 cyt. rozporządzenia. Procedura może być opracowana – w stosownych przypadkach – dla rodzin wskaźników referencyjnych i jest aktualizowana oraz publikowana po wprowadzeniu każdej istotnej zmiany.
Ponadto podmioty nadzorowane, inne niż administrator, które stosują wskaźnik referencyjny, sporządzają i zachowują rzetelne plany, sporządzone na piśmie, określające działania, które podjęłyby na wypadek istotnych zmian lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego. Jeżeli jest to możliwe i zasadne, takie plany wskazują jeden lub kilka alternatywnych wskaźników referencyjnych, które można by stosować jako odniesienie w celu zastąpienia wskaźników referencyjnych, których opracowywania zaprzestano, wskazując, dlaczego takie wskaźniki referencyjne mogłyby być odpowiednią alternatywą.
Ten właśnie aspekt, czyli uwzględnienie planów na wypadek istotnych zmian lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego w umowach z klientami, stanowi przesłankę przekazywania przez banki aneksów do umów kredytowych.
Czy kredytobiorca jest zobowiązany do podpisania aneksu przekazanego przez bank?
Przedstawiciele banków przekonują, że aneksy do umów kredytowych przekazywane klientom nie zawierają żadnych zmian dotyczących postanowień umownych, zwłaszcza takich, które mogłyby zostać uznane za niekorzystne z punktu widzenia kredytobiorców. Aneksy mają obejmować jedynie regulacje w zakresie sposobu postępowania w przypadku zmiany lub zaprzestania publikacji wskaźnika referencyjnego.
Trzeba ponadto zwrócić uwagę, czy konkretne postanowienia nie zmierzają do zwiększenia kosztów kredytu.
Niezmiernie istotną kwestią jest również fakt, że konsument, który podpisze aneks przewidujący stosowanie w przyszłości nieznanego jeszcze obecnie wskaźnika, może być narażony na negatywne konsekwencje, bez możliwości wycofania się z tych uzgodnień (w świetle faktu podpisania aneksu).
Warto także zauważyć, że umowy kredytowe zawierane w ostatnim czasie obejmują zazwyczaj tzw. klauzule awaryjne na wypadek zmian w zakresie wskaźnika referencyjnego. Starsze umowy mogą być pozbawione takich postanowień, wobec czego w takich okolicznościach aneks mógłby stanowić zalecane uzupełnienie.
Czy jednak kredytobiorca powinien zaakceptować wspomniany dokument?
Akceptacja dokumentu przez klienta banku może bowiem — w niektórych przypadkach — utrudnić dochodzenie roszczeń na drodze sądowej. Oznacza to, że pospieszne podpisanie aneksu nie jest wskazane, warto natomiast zasięgnąć opinii doradcy finansowego lub prawnika.
WIBOR i aneksy do umów kredytowych — podsumowanie
Wskaźnik WIBOR stanowi od dłuższego czasu referencję w zakresie oprocentowania kredytów udzielanych w polskich złotych, przy czym w ostatnim czasie pojawiły się zastrzeżenia pod adresem tego wskaźnika. W związku z tym sporo mówi się o reformie WIBOR-u poprzez zastąpienie go innym wskaźnikiem. To z kolei stanowi dla banków uzasadnienie wysyłania klientom aneksów do umów kredytowych, określających zasady postępowania na wypadek istotnych zmian lub zaprzestania opracowywania danego wskaźnika referencyjnego. Kredytobiorcy nie mają jednak obowiązku podpisywania tych aneksów.
