Zdecydowana większość kredytów udzielonych w Polsce opiera się na oprocentowaniu złożonym z marży i współczynnika WIBOR. Marża określona jest wprost w umowie i zwykle pozostaje stała przez cały okres kredytowania. Współczynnik WIBOR natomiast jest zmienny w czasie. Kto ustala współczynnik WIBOR i od czego jest zależny? Czy jest to współczynnik ustalany obiektywnie i rzetelnie?
Czym jest WIBOR?
Banki występują w obrocie prawnym zarówno w charakterze pożyczkodawców jak i pożyczkobiorców. Banki mogą wzajemnie pożyczać sobie pieniądze, a także składać u siebie depozyty pieniężne. WIBOR, najprościej mówiąc, jest współczynnikiem ustalanym w związku z możliwością składania depozytów pieniężnych pomiędzy bankami.
Rodzaje WIBOR
WIBOR ustalany jest dla różnych okresów. W praktyce najczęściej wykorzystywanymi współczynnikami WIBOR są te ustalane dla okresu trzymiesięcznego (WIBOR-3M) oraz sześciomiesięcznego (WIBOR-6M).
Kto ustala WIBOR?
Współczynnik WIBOR jest ustalany przez spółkę GPW Benchmark S.A. w procesie zwanym fixingingiem. Spółka GPW Benchmark S.A. jest prywatną spółką prawa handlowego. W procesie ustalania współczynnika WIBOR biorą udział tylko te podmioty, które otrzymały od spółki GPW Benchmark S.A. zaproszenie do bycia uczestnikiem fixingu. Przeważnie jest to ok. dziesięciu największych banków w Polsce.
Jak ustalany jest WIBOR?
WIBOR jest ustalany na podstawie „Regulaminu fixingu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR”. Uczestnicy fixingu każdego dnia roboczego do godz. 11.00 podają spółce GPW Benchmark S.A. stawki oprocentowania, po jakich są gotowi przyjąć u siebie depozyt od innego uczestnika fixingu. Inaczej mówiąc, banki deklarują, za jaki procent byłyby gotowe pozyskać środki pieniężne z innego banku. Spośród przekazanych wartości odrzuca się wartości skrajne, chyba że zostało złożonych 7 lub mniej deklaracji. Z otrzymanych deklaracji wyciąga się średnią arytmetyczną.
Zastrzeżenia do sposobu ustalania WIBOR
Po pierwsze, już na wstępie rzuca się w oczy fakt, że wysokość WIBOR nie jest ustalana przez żaden podmiot państwowy, ale przez swoisty „prywatny klub największych banków”, któremu przewodzi spółka GPW Benchmark S.A.
Po drugie, WIBOR jest ustalany na podstawie jedynie deklaracji banków, a nie rzeczywistych transakcji. Fakt ten bardzo negatywnie rzutuje na wiarygodność współczynnika WIBOR. Historycznie zresztą zdarzało się, że w okresie kilku miesięcy banki w ogóle nie przyjmowały u siebie depozytów innych banków. Jednocześnie te banki codziennie deklarowały wartości dla przyjęcia depozytu, a w oparciu o te wartości ustanawiany był WIBOR.
Po trzecie, uczestnicy fixingu zobowiązani są do przyjmowania depozytów międzybankowych na zadeklarowanych przez siebie warunkach jedynie przez 15 minut od momentu ogłoszenia współczynnika WIBOR w danym dniu (ust. 5.1 pkt b regulaminu fixingu). Przez pozostałą część doby (czyli 23 godz. i 45 min.) banki mogą przyjmować depozyty na dowolnych warunkach, które mogą znaczenie różnić się od wartości zadeklarowanych.
Po czwarte, okoliczność, czy banki wywiązują się ze swych deklaracji, nie jest sprawdzana przez żaden organ państwowy. Tym samym może dochodzić do bardzo poważnych nadużyć ze strony banków. Zwłaszcza, że zgodnie z ust. 5.4 regulaminu fixingu uczestnicy fixingu mogą przyjmować od siebie depozyty na zasadach innych niż zadeklarowane, jeżeli tylko obie strony wyraziły na to zgodę (ust. 5.4 regulaminu fixingu).
Zgodnie z powyższym WIBOR jest ustalany na podstawie deklaracji składanych przez banki. Banki pobierają wiec wynagrodzenie za udzielone kredyty w oparciu o współczynnik, który same ustalają. Współczynnik ustalany jest niejako wspólnie (na podstawie deklaracji wszystkich uczestników fixingu). Każdy z uczestników ma jednak na niego bardzo duży wpływ. Co więcej, uczestników fixingu łączy realna wspólnota interesu – zarabiają oni na oprocentowaniu kredytów. Interes ten jest całkowicie odmienny od interesu kredytobiorców. Uczestnicy fixingu mogą więc w łatwy sposób przyjąć wspólny front przeciwko kredytobiorcom i narzucać im wysoki współczynnik WIBOR.
Jeżeli oprocentowanie kredytu oparte jest na współczynniku WIBOR, między bankiem a kredytobiorcą dochodzi do sytuacji, w której bank ma bardzo duży wpływ na wysokość wynagrodzenia za korzystanie z pożyczonych pieniędzy. Bank współdecyduje (wraz z innymi podmiotami o tym samym profilu działalności,) o tym, ile pieniędzy powinien zwrócić mu kredytobiorca w ramach miesięcznej raty kredytu. Sytuacja taka godzi w zasady współżycia społecznego i stoi w sprzeczności z naturą stosunku kredytu.
Dodatkowo, stosowanie WIBORu wobec konsumentów (najczęściej spotykany rodzaj kredytobiorcy) nie ma żadnego uzasadnienia. WIBOR jest ustalany w oparciu o deklaracje dotyczące potencjalnych transakcji międzybankowych. Transakcje te stanowią jedynie niewielki odsetek finansowania banków. Obecnie opiera się ono głównie na transakcjach z klientami detalicznymi i na emisji dłużnych papierów wartościowych.
WIBOR a stopa referencyjna NBP
Na koniec można zaznaczyć, że współczynnik WIBOR nie jest matematycznie w żaden sposób powiązany ze stopą referencyjną NBP. Różnice pomiędzy tymi współczynnikami w pierwszych III kwartałach 2022 r. obrazuje poniższe zestawienie:
Data | WIBOR-3M | Stopa ref. NBP | Różnica |
5 stycznia 2022 r. | 2,51 | 2,25 | 0,26 |
9 lutego 2022 r. | 2,51 | 2,75 | 0,24 |
9 marca 2022 r. | 2,51 | 3,5 | 0,99 |
6 kwietnia 2022 r. | 4,74 | 4,5 | 0,24 |
6 maja 2022 r. | 4,74 | 5,25 | 0,51 |
9 czerwca 2022 r. | 4,74 | 6 | 1,26 |
8 lipca 2022 r. | 7,05 | 6,5 | 0,55 |
8 września 2022 r. | 7,05 | 6,75 | 0,3 |
dane dotyczące współczynnika WIBOR-3M pobrane zostały ze strony: https://www.bs.limanowa.pl/uploads/drive/stopy/Tabela_stawek_WIBOR_WIBID_2022_11_01.pdf dane wartości strop referencyjnej NBP pobrane zostały ze strony: https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm | |||
Stopa referencyjna jest ustalana przez Radę Polityki Pieniężnej, czyli organ Narodowego Banku Polskiego. Oprocentowanie Umów kredytowych teoretycznie mogłyby zostać oparte właśnie na stopie procentowej. Wówczas wynagrodzenie banków za korzystanie z pożyczonych pieniędzy byłoby zależne od obiektywnego współczynnika, a więc takiego, na który żadna ze stron umowy nie ma wpływu (ani bank, ani kredytobiorca). Banki wolą jednak w umowach opierać oprocentowanie kredytów na współczynniku WIBOR, o którym same wspólnie decydują. Taki sposób ustalania wysokości oprocentowania trudno uznać za uczciwy lub rzetelny.
