Pozwy konsumentów przeciwko bankom o stwierdzenie nieistnienia umowy kredytu frankowego są obecnie w piku. Po korzystnych rozstrzygnięciach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej coraz więcej kredytobiorców, którzy zawarli swój kredyt w walucie obcej i są w trakcie jego spłacania, decydują się na złożenie w sądzie pozwu o uznanie takiej umowy za nieważnej. Często te osoby już dawno wpłaciły na rzecz banku to, co od niego uzyskały, a do spłaty nadal pozostaje znaczna kwota. Postępowania trwają zaś latami. Czy można wstrzymać obowiązek spłaty rat? Czy sąd może udzielić zabezpieczenie roszczenia?Jak to zrobić? Na te pytania odpowie niniejsze opracowanie.
Nieważna umowa o kredyt frankowy
Najłatwiej zaprezentować zagadnienie na przykładzie, stąd też temat rozważań zaczniemy od wskazania problemu prawnego w ten sposób.
Przykład 1.
Wiktoria i Piotr Nowakowie zawarli umowę kredytu, w wyniku którego mieli otrzymać określoną ilość franków, która zostanie wypłacona w walucie PLN. Kwota kredytu była zatem indeksowana do waluty obcej. Umowę kredytu zawarli w 2008 roku, otrzymując 240 876 zł. W roku 2025 na poczet umowy wpłacili łącznie 265 000 zł. W przekazach medialnych słyszeli o tym, że takie umowy kredytu są nieważne, że zawierają klauzule abuzywne. Nie wiedzieli, o co chodzi – z wykształcenia byli nauczycielami języków obcych, nie znali się na ekonomii, bankowości. Udali się do prawnika, który potwierdził, że umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, zawiera niedozwolone zapisy (klauzule abuzywne) i że można złożyć do sądu pozew o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z tej umowy, a także o zasądzenie od banku, na ich rzecz, wpłaconej kwoty 265 000 zł. Podał jednak, że w ich mieście takie postępowania trwają co najmniej 2 lata oraz wskazał, że w przypadku uwzględnienia powództwa będzie konieczne kompleksowe rozliczenie się z bankiem – musi on otrzymać to, co wypłacił w związku z kredytem, ale równocześnie zwrócić to, co nienależnie otrzymał od państwa Nowaków. Małżonkowie byli zainteresowani unieważnieniem umowy, jednak podali, że zależy im na tym, aby już dłużej nie spłacać rat kredytu, jako że na poczet umowy wpłacili już więcej, niż otrzymali. W takiej sytuacji prawnik zaproponował zabezpieczenie roszczenia.
Zabezpieczenie roszczenia – podstawa prawna
Na podstawie art. 730 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd można żądać udzielenia zabezpieczenia. Kwestia możności udzielenia zabezpieczenia unormowana jest bardzo szeroko, a więc możliwe jest udzielenie zabezpieczenia na każdym etapie postępowania. Taki wniosek może zostać zatem złożony zarówno w treści pozwu, jak i później.
Najczęściej jest on jednak składany już w piśmie inicjującym postępowanie, gdyż wówczas nie podlega on opłacie, a ponadto spowoduje, że przy jego uwzględnieniu już od momentu złożenia pozwu roszczenie będzie mogło zostać zabezpieczone.
Jednakże, aby wniosek o zabezpieczenie mógł być uwzględniony, muszą łącznie zachodzić ogólne przesłanki przewidziane w art. 7301 § 1 kpc, tj. żądający zabezpieczenia winien uprawdopodobnić roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
Wymóg uprawdopodobnienia roszczenia oznacza konieczność uprawdopodobnienia istnienia faktów, z których jest ono wywodzone. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje natomiast wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi bądź poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia poprzez wstrzymanie obowiązku spłaty rat
We wniosku o udzielenie zabezpieczenia trzeba w sposób precyzyjny zawrzeć, czego wnioskujący – powód się domaga.
Treść petitum wniosku może być następująca:
Wnoszę o udzielenie zabezpieczenia roszczenia powodów Wiktorii i Piotra Nowaków przeciwko X Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w Warszawie o ustalenie, na podstawie art. 189 kpc, nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z zawartej 17 września 2008 roku przez powodów umowy kredytu hipotecznego nr KH/08/42364376547/CC, poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłaty rat kredytu przez nich, w wysokościach i terminach określonych cytowanych umową, począwszy od dnia wydania postanowienia do dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w niniejszej sprawie.
We wniosku tym, najczęściej będącym elementem pozwu, należy wskazać sądowi przede wszystkim te postanowienia umowy kredytu, które stanowią klauzule abuzywne, które w takiej umowie nie powinny się znaleźć. Przede wszystkim będą to takie zapisy umowy, które wprowadzają do stosunku zobowiązaniowego powstałego pomiędzy stronami element podporządkowania się jednej ze stron w zakresie sformułowanej tam klauzuli waloryzacyjnej.
Do wniosku należy dołączyć, obowiązkowo, treść umowy oraz załączników, które stanowią jej integralną część, i regulaminy, warunki umowy, wszelkie dokumenty, na podstawie których i zgodnie z którymi zawarta została umowa.
Kiedy sąd udzieli zabezpieczenia roszczenia?
Sąd udzieli zabezpieczenia, gdy uzna, że umowa kredytowa zawiera postanowienia abuzywne, które mogą skutkować nieważnością przedmiotowej umowy. Powodowie – wnioskodawcy mają interes prawny w rozumieniu przepisu art.189 kpc w ustaleniu i rozstrzygnięciu, czy przedmiotowa umowa kredytowa jest nieważna, a zatem czy strony łączy stosunek zobowiązaniowy z tytułu przedmiotowej umowy.
W tym miejscu warto wskazać pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie XXV C 355/18 w uzasadnieniu postanowienia z 6 sierpnia 2019 roku, że nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych, jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem.
Jako że umowa kredytu generuje zobowiązanie długoterminowe – najczęściej na kilkanaście czy kilkadziesiąt lat, powodowie mają interes prawny w tym, aby to rozstrzygnięcie sądu zadecydowało o tym, czy zawarta przez nich umowa miała charakter ważny, czy przeciwnie.
Jeżeli umowa zawiera klauzule abuzywne (a zdecydowana większość, jeżeli nie wszystkie umowy, indeksowane lub denominowane, takowe zawierają), roszczenie powodów należy uznać za uprawdopodobnione. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, o którym mowa w art. 7301 § 2 kpc, jest uprawdopodobniony, gdyż nie może budzić wątpliwości, że brak zabezpieczenia poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Celem postępowania zabezpieczającego może być bowiem nie tylko zapewnienie wykonalności orzeczeń podlegających wykonaniu w drodze egzekucji, lecz także zapewnienie skuteczności tych orzeczeń, które takiemu wykonaniu nie podlegają, takich jak wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie. Niewątpliwie celem wytoczonego przez stronę powodową postępowania jest ustalenie nieistnienia stosunku prawnego kredytu w związku ze stwierdzeniem nieważności przedmiotowej umowy i potwierdzenie braku obowiązku kredytobiorcy w spełnianiu świadczeń pieniężnych na rzecz pozwanego.
We wskazanym na początku przykładzie kredytobiorcy wpłacili na rzecz banku z tytułu przedmiotowej umowy należność wyższą niż uzyskana od banku w formie kredytu.
Udzielenie zabezpieczenia spowoduje zatem uniknięcie niepotrzebnych aktualnie spłat w wykonaniu nieważnej umowy, wzbogacających już tylko bezpodstawnie pozwanego i zubażających kredytobiorcę, jako że wysokość świadczenia nienależnego po stronie powodowej – czyli państwa Nowaków, przewyższa już wysokość świadczenia nienależnego po stronie pozwanej – banku, w związku z nieważnością umowy. W takim kontekście sprawy udzielenie zabezpieczenia zabezpieczy osiągnięcie celu postępowania w sprawie o ustalenie i zapobiegnie konieczności wytaczania powództwa ponad kwotę spłaconego kredytu. Nadmienić należy, że w sprawie zachodziła będzie konieczność ustalenia przez sąd, jaki stosunek prawny łączy strony i jaka jest treść istniejącego między stronami zobowiązania – a więc, czy do rozliczenia między stronami należy stosować postanowienia umowy i które z nich, czy do rozliczenia między stronami należy stosować art. 410 § 2 kc – co wiązać się będzie z potrzebą unormowania praw i obowiązków stron wynikających z przedmiotowej umowy na czas trwania procesu.
Sposób zabezpieczenia poprzez wstrzymanie spłaty rat kredytu pozostaje w adekwatnym związku z roszczeniami strony wnioskującej i najpełniej realizuje normę art. 7301 § 3 kpc. Niewątpliwie bowiem uprawnionemu zapewnia należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciąża ponad miarę.
Skutek zabezpieczenia
Postanowienie o zabezpieczeniu może zostać zaskarżone przez stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia. Jest ono jednak zaopatrywane w klauzulę wykonalności od razu po jego wydaniu, co powoduje, że po doręczeniu odpisu postanowienia z klauzulą od dnia wskazanego w postanowieniu kredytobiorca nie musi już spłacać rat kredytu i nie będzie ponosił żadnych negatywnych konsekwencji związanych z tym faktem.
Umowa kredytu zostanie niejako wstrzymana, zawieszona, gdyż w czasie procesu strony nie będą w zasadzie wykonywać wobec siebie żadnych praw ani obowiązków z nią związanych.
Co w sytuacji, gdy kwota kredytu pozostałego do spłaty jest wyższa niż wysokość spłaconych dotychczas rat?
Wskazany na początku przykład pokazywał sytuację, gdy kredyt został nadpłacony przez kredytobiorcę. Może jednak mieć miejsce przypadek, gdy wypłacony kredyt wynosił, przykładowo, 500 000 zł, był indeksowany lub denominowany, a na poczet kredytu wpłacono łącznie 400 000 zł. W takiej sytuacji to kredytobiorca podejmuje w zasadzie biznesową decyzję o tym, czy chce wstrzymania płatności rat, godząc się równocześnie na to, że po prawomocnym zakończeniu postępowania będzie musiał zwrócić do banku 100 000 zł różnicy i nie otrzyma żadnych kwot.
Jeżeli nie złoży wniosku, będzie wpłacał co miesiąc ratę, a kwota rozliczenia z bankiem będzie się zmniejszała, w zależności od wysokości wpłaconych rat i lat, w których te będą wpłacane. Jako że w niektórych sądach, jak w Gdańsku, według doniesień medialnych, na rozprawę frankową czeka się 6 lat, możliwe będzie spłacenie dodatkowo znacznej części kredytu. Ma to znaczenie właśnie w przypadku osób, które nie spłaciły jeszcze uzyskanego kapitału.
Ci zaś, którzy wpłacili kwotę uzyskanego kapitału, powinni zawnioskować o zabezpieczenie i wstrzymanie rat, aby nie pogłębiać wysokości niezależnego świadczenia na rzecz banku.