Środki trwałe to składniki majątku, które podlegają amortyzacji. Aby ją prawidłowo przeprowadzić, konieczne jest ustalenie wartości początkowej środka trwałego. Wartość ta z upływem czasu może się zmieniać, w związku z czym warto zbadać, jaka jest relacja pomiędzy wartością rynkową środka trwałego a wartością początkową. Wyjaśniamy jak ustalana jest wartość rynkowa środka trwałego!
Zasady ustalenia wartości początkowej środków trwałych
Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych, począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten środek lub wartość wprowadzono do ewidencji, do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową lub w którym postawiono je w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór.
W świetle tak skonstruowanych przepisów podatnik ma obowiązek dokonać prawidłowego ustalenia wartości początkowej środków trwałych. Sposób jej ustalenia jest zróżnicowany z uwagi na sposób ich nabycia.
Przykładowo w przypadku odpłatnego nabycia środka trwałego wartością początkową jest cena nabycia. Natomiast gdy środek trwały nabyto nieodpłatnie (np. w drodze spadku lub darowizny), to wartością początkową jest wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.
Wartość rynkowa środka trwałego a jego wartość początkowa
Należy zwrócić uwagę, że przepisy dotyczące ustalenia wartości początkowej odnoszą się do wartości rynkowej z dnia nabycia.
Jednocześnie przepisy ustawy PIT zezwalają również na odstąpienie od opisanego sposobu ustalenia wartości początkowej środka trwałego nabytego odpłatnie, tj. na podstawie obecnej ceny rynkowej nieruchomości. Jednakże odbyć się to może w szczególnych warunkach.
Otóż w myśl art. 22g ust. 8 ww. ustawy, jeżeli nie można ustalić ceny nabycia środków trwałych lub ich części nabytych przez podatników przed dniem założenia ewidencji, wartość początkową tych środków przyjmuje się w wysokości wynikającej z wyceny dokonanej przez podatnika, z uwzględnieniem cen rynkowych środków trwałych tego samego rodzaju z grudnia roku poprzedzającego rok założenia ewidencji lub sporządzenia wykazu oraz stanu i stopnia ich zużycia.
Z powyższych przepisów wynika, że możliwość ustalenia wartości początkowej środka trwałego poprzez wycenę dokonywaną przez podatnika dotyczy jedynie przypadków, w których nie można ustalić ceny nabycia środków trwałych.
Niemożność ustalenia wartości początkowej środka trwałego zgodnie z generalną zasadą winna mieć przy tym charakter obiektywny, a więc dotyczyć tych sytuacji, w których podatnik nie posiada – bo nie musiał posiadać – stosownych dokumentów stwierdzających poniesione przez niego wydatki na nabycie bądź wytworzenie określonego środka trwałego.
Powyższej regulacji nie można natomiast stosować do przypadków, gdy zmieniła się wartość rynkowa środka trwałego pomiędzy datą nabycia a datą wpisania do ewidencji środków trwałych.
Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy chodzi o środki trwałe nabyte jeszcze przed denominacją złotego. Przykładowo w interpretacji z 3 lutego 2014 roku (nr ITPB1/415-1140/13/PSZ) Dyrektor IS w Bydgoszczy odniósł się do kwestii ustalenia wartości początkowej nieruchomości nabytej przez podatnika w 1992 roku.
W ocenie organu podatkowego w takim przypadku nie wystąpiła sytuacja, w której ustalenie ceny nabycia środka trwałego nie jest możliwe, gdyż cena zakupu mieszkania jest wartością znaną. Na powyższe nie ma wpływu denominacja złotego. Na jej mocy NBP dokonał ekwiwalentnej denominacji złotego, wprowadzając do obrotu pieniężnego nową polską jednostkę pieniężną. Jak wskazano, miała ona wartość równą 10 000 starych złotych.
W konsekwencji podatnik powinien dokonać przeliczenia wartości nabycia z 1992 roku na nowe złote polskie po kursie wymiany określonym przez NBP. Wartością początkową będzie cena nabycia, nie jest natomiast możliwe przyjęcie wartości początkowej na podstawie art. 22g ust. 8 ustawy PIT.
Wartość początkowa a wzrost wartości rynkowej środka trwałego
Warto również przyjrzeć się sytuacji, w której zmienia się w czasie wartość rynkowa środka trwałego. Jest to szczególnie widoczne w przypadku nieruchomości, gdzie na skutek upływu czasu zwiększa się wartość rynkowa w stosunku do tej przyjętej w momencie nabycia.
Trzeba jednak wskazać, że niezależnie od powyższego faktu podatnik nie ma możliwości przyjęcia do ewidencji środka trwałego w aktualnej wartości rynkowej. Mimo wszystko musi przyjąć wartość początkową z dnia nabycia, nawet jeżeli jest ona dużo niższa niż aktualna wartość rynkowa środka trwałego.
Przepisy ustawy PIT nie przewidują aktualizacji środków trwałych w związku z wzrostem ich cen nawet w przypadku powołania rzeczoznawcy. Taką aktualizację można przeprowadzić w oparciu na art. 22o ust. 1 ustawy PIT.
Zgodnie z przywołanym przepisem minister właściwy do spraw finansów publicznych określa, w drodze rozporządzenia, tryb i terminy aktualizacji wyceny środków trwałych. Jednak ostatnie takie rozporządzenie wydano w 1995 roku.
Jak możemy przeczytać w piśmie Podsekretarza Stanu Ministerstwa Finansów z 25 marca 1996 roku (nr PO H/94/96):
„Na podstawie przepisów § 9 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, a także aktualizacji wyceny środków trwałych podatnicy, z wyjątkiem postawionych w stan likwidacji oraz w stosunku, do których ogłoszono upadłość, byli zobowiązani do dokonania aktualizacji wyceny środków trwałych według ich stanu na dzień 1 stycznia 1995 roku w terminie do dnia 30 września 1995 roku. Termin ten jest ostatecznym terminem dokonania czynności związanych z aktualizacją wyceny środków trwałych”.
W rezultacie podatnicy, którzy do końca września 1995 roku nie dokonali aktualizacji wyceny środków trwałych, po tym terminie nie mogą – do czasu zarządzenia przez Ministra Finansów ewentualnej następnej aktualizacji – dokonać tych czynności i wprowadzić do swoich ksiąg rachunkowych zmian w wartości początkowej i w wysokości dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych), będących wynikiem aktualizacji wyceny środków trwałych dokonanej po tym terminie.
Przyjęte przez ustawodawcę przepisy obligują podatników do ustalenia wartości początkowej środka trwałego na podstawie cen i wartości z dnia nabycia. Nawet jeżeli od tego momentu nastąpił znaczny wzrost wartości rynkowej, to nie jest możliwe dokonanie aktualizacji wyceny. Niezmiennie regułą podstawową jest przyjęcie ceny nabycia czy też wartości rynkowej z dnia nabycia w przypadku czynności nieodpłatnych.
