Czy można określić stanowisko pracy na umowie cywilnoprawnej?

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą nie zawsze zatrudniają osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę, dopuszczalne jest bowiem zatrudnienie pracowników na podstawie tzw. umów śmieciowych, czyli umów cywilnoprawnych takich jak umowa zlecenie czy umowa o dzieło. Najczęściej przedsiębiorcy, chcąc ograniczyć koszty utrzymania pracowników, a tym samym firmy, decydują się na inne rozwiązania niż umowa o pracę i wówczas wybierają umowę zlecenie, rzadziej umowę o dzieło. Dodatkowo pracodawców dzięki temu nie obowiązują regulacje zawarte w Kodeksie pracy. Czy określone stanowisko pracy na umowie cywilnoprawnej, to dobry pomysł?

Wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych

Przepisy Kodeksu cywilnego definiują umowę zlecenie w ten sposób, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

Umowa o dzieło polega zaś na tym, że przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

Pracę świadczoną na podstawie umów cywilnoprawnych od tej wykonywanej przez pracownika w ramach łączącego go z pracodawcą stosunku pracy odróżnia element podporządkowania pracownika pracodawcy w procesie pracy, co wynika z ustawowej definicji stosunku pracy, zgodnie z którą przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca  do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W przypadku wykonywania prac na podstawie stosunku cywilnoprawnego mamy do czynienia z równorzędnością stron, dlatego też konieczne jest uregulowanie wszelkich kwestii dotyczących wykonywania umowy szczegółowo w jej treści. Jest to istotne z tego powodu, że przedsiębiorca zlecający pracę nie ma możliwości wydawania zleceniobiorcy poleceń.

Przykład 1. 

Pan Jan prowadzi firmę sprzątającą, w której zatrudnia pracowników zarówno na umowę o pracę, jak i umowę zlecenie. Firma pana Jana świadczy usługi sprzątające na rzecz wspólnot mieszkaniowych. W kwietniu 2023 roku trwały prace ogrodnicze obejmujące podcięcie rosnących na terenie wspólnot mieszkaniowych krzewów. Firma zajmująca się tymi pracami nie uprzątnęła terenu po zakończeniu prac. Pan Jan polecił pani Annie zatrudnionej na podstawie umowy o pracę uprzątnięcie tego terenu. Musi ona stosować się do wydanych jej przez pracodawcę poleceń. Podobnie pan Jan skontaktował się z panią Sylwią, która pracuje na podstawie umowy zlecenie. Wskazano w niej, że w ramach zlecenia pani Sylwia dba o czystość klatek schodowych, dlatego też odmówiła ona posprzątania pozostawionych po przycinaniu krzewów odpadów, powołując się na treść umowy, która tego nie obejmuje. W tym wypadku pan Jan nie może wydać zleceniobiorcy wiążącego polecenia wykonania tej pracy.

Elementy umowy o pracę i umów cywilnoprawnych

O ile w przypadku umowy o pracę przepisy Kodeksu pracy określają jej obligatoryjne elementy, o tyle w przypadku umów cywilnoprawnych strony same kształtują jej treść, a przepisy Kodeksu cywilnego stanowią jedynie wyznacznik w kształtowaniu danych postanowień.

Umowa o pracę musi zawierać następujące elementy:

1) określenie stron umowy;

2) rodzaj umowy; 

3) datę zawarcia;

4) warunki pracy i płacy, w szczególności:

• rodzaj pracy,
• miejsce wykonywania pracy,
• wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
• wymiar czasu pracy,
• termin rozpoczęcia pracy.

Umowa o pracę może zawierać również inne postanowienia. W praktyce umowy o pracę nie są rozbudowane, a to dlatego, że obowiązki pracownika wynikają z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, regulacji wewnątrzzakładowych, zakresu obowiązków służbowych.

Określone stanowisko pracy na umowie cywilnoprawnej

Przechodząc do odpowiedzi na pytanie postawione w tytule niniejszego artykułu, wskazać należy, że o ile określenie stanowiska pracy w umowie pracę jest pożądane, o tyle w umowach cywilnoprawnych, mimo że nie jest to prawnie zakazane, to należy wystrzegać się takich rozwiązań, gdyż nie leży to w interesie przedsiębiorcy, w najgorszym wypadku prowadzić bowiem będzie to do zakwalifikowania umowy jako umowy o pracę.

W praktyce obrotu gospodarczego często spotyka się określenie przedmiotu umowy odnoszące się do stanowiska pracy, np. osoba sprzątająca obiekt.

W przypadku określenia stanowiska pracy w umowie zawartej z pracownikiem jego obowiązki wynikać będą przede wszystkim z umowy o pracę, zakresu obowiązków służbowych, regulaminu pracy, polityk zakładowych, kodeksu pracy oraz innych aktów prawnych, czy też poleceń pracodawcy. Natomiast w przypadku umowy cywilnoprawnej jedyną podstawą obowiązku wykonania jakiejkolwiek czynności jest zawarta umowa, dlatego wskazanie stanowiska pracy np. magazynier, sprzątaczka, sprzedawca może być niewystarczające.

Uzasadnionym wydaje się w praktyce stosowanie rozbudowanej treści umów cywilnoprawnych, gdyż pozwoli to wyeliminować wątpliwości, co leży w zakresie obowiązków osoby świadczącej pracę w ramach umowy cywilnoprawnej. Samo wskazanie stanowiska pracy uniemożliwia ustalenie obowiązków osób wykonujących daną umowę. Przykładowo wskazane stanowisko pracy na umowie cywilnoprawnej (umowie zlecenie) „sprzedawca” rodzić będzie wątpliwości, za co odpowiedzialna jest osoba wykonująca tę pracę. Czy jej obowiązkiem jest wyłącznie sprzedaż towaru, czy też odbiór dostaw towaru, czynności porządkowe, a jeśli tak, jak często należy je wykonywać w sklepie i tym podobne?

Brak odpowiednich regulacji dotyczących obowiązków wykonywanych w ramach umowy nastręczać będzie problemów przedsiębiorcy, zwłaszcza gdy osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej odmówi wykonania jakiejś czynności z powołaniem się na to, że umowa jej nie obejmuje.

Przedsiębiorca zatrudniający osoby na podstawie umów cywilnoprawnych powinien zadbać o to, aby szczegółowo opisano jej przedmiot. Powinien on zostać określony w sposób precyzyjny z wyszczególnieniem obowiązków, terminów i sposobów ich wykonania.

Określenia stanowiska lub rodzaju pracy w umowach cywilnoprawnych nie dość, że bywa problematyczne, prowadzi do ryzyka uznania, że strony zawarły w rzeczywistości umowę o pracę zamiast umowy cywilnoprawnej.

W takiej sytuacji, jeśli nie został szczegółowo wskazany w umowie jej przedmiot, mogą pojawić się wątpliwości, skąd osoba wykonująca pracę wie, jakie obowiązki ma wykonywać, a to z kolei prowadzić będzie do wniosku, że przedsiębiorca wydaje jej polecenia, czyli spełnione są kryteria do uznania danego stosunku cywilnoprawnego za stosunek pracy.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 1997 roku (II UKN 67/97) „nazwanie umowy przez strony »umową zlecenia« nie stanowi przeszkody do jej zakwalifikowania jako umowy o pracę”.

Stwierdzenie, że umowa cywilnoprawna w swej istocie jest umową o pracę, prowadzić będzie do postępowania sądowego o ustalenie stosunku pracy, a w dalszej perspektywie do:

• ustalenia prawa do zaległego urlopu lub konieczności wypłaty ekwiwalentu,
• ustalenia prawa do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, 
• konieczności korekt dokumentów rozliczeniowych,
• konieczności odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne obowiązkowych dla pracownika.
  

Staranność przedsiębiorcy przy zawieraniu umów w obrocie gospodarczym

Dodatkowo należy mieć na względzie, że wobec przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą stosowane są surowsze kryteria w razie zaistnienia jakichkolwiek sporów sądowych z tytułu zawieranych umów związanych w wykonywaniem na jego rzecz pracy.

Każdorazowo należyta staranność przedsiębiorcy określana będzie przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, a więc obejmować będzie także znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.

Wzorzec postępowania określany jako należyta staranności musi odnosić się do konkretnej sytuacji. Jest to model prawidłowego postępowania w określonych warunkach. Dlatego też przedsiębiorca, który wskaże w umowie stanowisko pracy, będzie miał utrudnione zadanie w razie zakwestionowania tej umowy i uznania, że zachodzi pozorność, od osoby takiej wymaga się bowiem znajomości podstawowych reguł prawnych, w tym reguł dotyczących zawierania umów i nawiązywania stosunków pracy. W takim wypadku przedsiębiorcy będzie bardzo trudno udowodnić, że nie miał on wiedzy na temat tego, jakie elementy powinna zawierać umowa o pracę, a jakie umowy cywilnoprawne, a w konsekwencji, że nie miał on świadomości, że umowa cywilnoprawna w istocie mimo nieprawidłowej nazwy jest umową o pracę.