Artykuł odpowie na pytanie, czy osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia mają prawo do skorzystania z urlopu macierzyńskiego oraz czy przysługuje im zasiłek macierzyński. Podstawą do rozważań będą kwestie prawne umowy zlecenia oraz to, jakie składki do ZUS-u odprowadzane są właśnie na tej podstawie świadczenia usług przez osobę. Poruszony zostanie temat tego, przez jaki okres może trwać urlop macierzyński zleceniobiorcy i w jakiej wysokości przysługuje zasiłek za ten czas. Ponadto artykuł podejmie kwestię urlopu dla mężczyzny – ojca dziecka, który wykonuje swoje obowiązki na podstawie umowy zlecenia.
Umowa zlecenie – podstawa prawna
Umowa zlecenie, mimo iż nie występuje w Kodeksie pracy, bardzo często stanowi podstawę zatrudnienia osoby w przedsiębiorstwie. Instytucja umowy zlecenia jest natomiast uregulowana w Kodeksie cywilnym.
Przez umowę zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W umowie zleceniu ważny jest fakt wykonywania na rzecz zleceniodawcy pracy, która niekoniecznie będzie prowadzić do określonego rezultatu. Umowa zlecenie powinna być zawarta na piśmie i podpisana przez obydwie strony – zleceniobiorcę i zleceniodawcę. Jej zaletą jest swoboda w zakresie ustalenia miejsca, czasu i sposobu wykonywania zadania – inaczej niż w umowie o pracę, w której trzeba podać konkretne miejsce pracy pracownika. Zleceniodawca, czyli pracodawca, ma jednak obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania obowiązków zleceniobiorcy.
W przypadku umów zleceń, jeśli w umowie nie ustalono inaczej, zleceniobiorca – pracownik ma możliwość rozwiązania umowy de facto z dnia na dzień. Nie można w stosunku do niego stosować kar porządkowych.
Wskazać należy, że zleceniobiorca nie korzysta z urlopów wypoczynkowych oraz wynagrodzenia za okres choroby, chyba że strony uregulowały coś indywidualnie w treści umowy.
Jakie składki są odprowadzane na podstawie umowy zlecenia?
Za zleceniobiorcę zleceniodawca odprowadza do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych następujące składki:
- na ubezpieczenie emerytalne;
- na ubezpieczenie rentowe;
- na ubezpieczenie zdrowotne;
- na ubezpieczenie wypadkowe.
Wymienione ubezpieczenia są obowiązkowe i muszą być uiszczane przez pracodawcę.
W zakresie ubezpieczeń nieobligatoryjnych pozostaje ubezpieczenie chorobowe. Aby z niego skorzystać, niezbędne jest jednak objęcie zleceniobiorcy obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi.
Warto pamiętać, że w przypadku gdy zleceniobiorca jest równocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę i ma w niej zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie, wówczas to tamten pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie emerytalne oraz rentowe i nie musi tego robić zleceniodawca. Uczniowie i studenci do 26. roku życia nie podlegają ubezpieczeniom w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, nie są za nich odprowadzane składki.
Składki są odprowadzane od wskazanego w umowie wynagrodzenia. Ich stawki w 2022 roku są następujące:
- na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% kwoty, od której zleceniodawca oblicza składkę (składka finansowana przez zleceniobiorcą i zleceniodawcę w częściach równych – po 9,76%);
- na ubezpieczenia rentowe – 8% (zleceniobiorca 1,5%, zleceniodawca – 6,5%);
- na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe – 2,45% (w całości finansowana przez zleceniobiorcę);
- na ubezpieczenie wypadkowe – wysokość składki jest zróżnicowana (w całości finansowana przez zleceniodawcę);
- na ubezpieczenie zdrowotne – 9% (w całości finansowana przez zleceniobiorcę).
Urlop macierzyński zleceniobiorcy – w jakim wymiarze przysługuje?
Osobie zatrudnionej na podstawie umowy zlecenia nie przysługuje urlop macierzyński ani rodzicielski w rozumieniu Kodeksu pracy – takie uprawnienie przeznaczone jest wyłącznie dla pracujących w ramach stosunku pracy. Należy jej się jednak tzw. „urlop macierzyński zleceniobiorcy”.
Zleceniobiorczyni może otrzymać zasiłek macierzyński za czas określony przepisami jako okres wspomnianych urlopów. Warunkiem jest, aby w dniu porodu była zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 1 i art. 29a ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczonej przysługuje zasiłek macierzyński, jeśli w czasie ubezpieczenia chorobowego:
- urodziła dziecko;
- przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;
- przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia.
Czas trwania zasiłku macierzyńskiego przysługującego zleceniobiorczyni zależy od liczby urodzonych przy jednym porodzie dzieci (lub dzieci przyjętych na wychowanie) i wynosi odpowiednio:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Po okresie urlopu macierzyńskiego zleceniobiorczyni przysługuje także prawo do urlopu rodzicielskiego. Aby z niego skorzystać, najpierw należy w całości wykorzystać urlop macierzyński.
Czas trwania urlopu rodzicielskiego również jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy porodzie i wynosi:
- 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka;
- 34 tygodnie w przypadku urodzenia dwojga lub większej liczby dzieci podczas porodu.
Stąd też na zadane w nagłówku pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – kobiecie świadczącej pracę na podstawie umowy zlecenia, za którą odprowadzane są składki obowiązkowe i dodatkowo podlega ona, na swój własny wniosek, ubezpieczeniu chorobowemu, przysługuje urlop macierzyński zleceniobiorcy. Długość urlopu, podobnie jak w przypadku pracowników, jest uzależniona od liczby dzieci urodzonych podczas porodu.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego w przypadku zleceniobiorcy
Zasiłek macierzyński przysługuje zleceniobiorczyni w czasie urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego, a wypłacany jest co miesiąc przez ZUS. Stanowi on 100% podstawy wymiaru zasiłku, czyli średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy pracy. Jeśli umowa zlecenie wykonywana była krócej niż 12 miesięcy, to do średniej uwzględnia się tylko te pełne miesiące, w których umowa była rzeczywiście realizowana.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego, za czas urlopu rodzicielskiego jest zaś uzależniona od momentu złożenia wniosku o skorzystanie z tego urlopu.
1. W przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski bezpośrednio po urlopie macierzyńskim w terminie do 21 dni po porodzie otrzymywany zasiłek będzie stanowił 80% wynagrodzenia przez cały okres korzystania z tych urlopów.
2. W przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski złożony po 21 dniach od porodu zasiłek za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego wyniesie 100% podstawy wymiaru zasiłku, a za pozostały okres już tylko 60%.
Czy ojcu-zleceniobiorcy przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego – ojcowskiego?
Ojciec dziecka, który pracuje na podstawie umowy zlecenia, może skorzystać z zasiłku macierzyńskiego za czas określony przepisami Kodeksu pracy jako czas urlopu ojcowskiego.
Zgodnie z art. 1823 Kodeksu pracy ojcu przysługuje urlop ojcowski w wymiarze do 2 tygodni.
Można z niego skorzystać, jeśli:
a) dziecko nie ukończyło 24 miesięcy;
b) nie upłynęło 24 miesiące od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez nie 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.
Ojciec-zleceniobiorca musi mieć ubezpieczenie chorobowe, aby skorzystać z tej możliwości. Następnie niezbędne jest złożenie wniosku o urlop ojcowski w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca, zleceniodawca obowiązany jest udzielić tego urlopu. 2 tygodnie urlopu ojcowskiego może być wykorzystane jednorazowo lub nie więcej niż w dwóch częściach. Części te muszą być równe – po 1 tygodniu.
Również w tym zakresie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej na zadane w nagłówku pytanie. Ojcu-zleceniobiorcy po spełnieniu warunków wskazanych w ustawach przysługuje prawo do urlopu ojcowskiego.
