Urlop macierzyński zleceniobiorcy – w jakim wymiarze przysługuje?

Artykuł odpowie na pytanie, czy osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia mają prawo do skorzystania z urlopu macierzyńskiego oraz czy przysługuje im zasiłek macierzyński. Podstawą do rozważań będą kwestie prawne umowy zlecenia oraz to, jakie składki do ZUS-u odprowadzane są właśnie na tej podstawie świadczenia usług przez osobę. Poruszony zostanie temat tego, przez jaki okres może trwać urlop macierzyński zleceniobiorcy i w jakiej wysokości przysługuje zasiłek za ten czas. Ponadto artykuł podejmie kwestię urlopu dla mężczyzny – ojca dziecka, który wykonuje swoje obowiązki na podstawie umowy zlecenia.

Umowa zlecenie – podstawa prawna

Umowa zlecenie, mimo iż nie występuje w Kodeksie pracy, bardzo często stanowi podstawę zatrudnienia osoby w przedsiębiorstwie. Instytucja umowy zlecenia jest natomiast uregulowana w Kodeksie cywilnym.

Przez umowę zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W umowie zleceniu ważny jest fakt wykonywania na rzecz zleceniodawcy pracy, która niekoniecznie będzie prowadzić do określonego rezultatu. Umowa zlecenie powinna być zawarta na piśmie i podpisana przez obydwie strony – zleceniobiorcę i zleceniodawcę. Jej zaletą jest swoboda w zakresie ustalenia miejsca, czasu i sposobu wykonywania zadania – inaczej niż w umowie o pracę, w której trzeba podać konkretne miejsce pracy pracownika. Zleceniodawca, czyli pracodawca, ma jednak obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania obowiązków zleceniobiorcy.

W przypadku umów zleceń, jeśli w umowie nie ustalono inaczej, zleceniobiorca – pracownik ma możliwość rozwiązania umowy de facto z dnia na dzień. Nie można w stosunku do niego stosować kar porządkowych.

Wskazać należy, że zleceniobiorca nie korzysta z urlopów wypoczynkowych oraz  wynagrodzenia za okres choroby, chyba że strony uregulowały coś indywidualnie w treści umowy.

Jakie składki są odprowadzane na podstawie umowy zlecenia?

Za zleceniobiorcę zleceniodawca odprowadza do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych następujące składki:

• na ubezpieczenie emerytalne;
• na ubezpieczenie rentowe;
• na ubezpieczenie zdrowotne;
• na ubezpieczenie wypadkowe.

Wymienione ubezpieczenia są obowiązkowe i muszą być uiszczane przez pracodawcę.

W zakresie ubezpieczeń nieobligatoryjnych pozostaje ubezpieczenie chorobowe. Aby z niego skorzystać, niezbędne jest jednak objęcie zleceniobiorcy obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi.

Warto pamiętać, że w przypadku gdy zleceniobiorca jest równocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę i ma w niej zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie, wówczas to tamten pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie emerytalne oraz rentowe i nie musi tego robić zleceniodawca. Uczniowie i studenci do 26. roku życia nie podlegają ubezpieczeniom w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, nie są za nich odprowadzane składki.

Składki są odprowadzane od wskazanego w umowie wynagrodzenia. Ich stawki w 2022 roku są następujące:

• na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% kwoty, od której zleceniodawca oblicza składkę (składka finansowana przez zleceniobiorcą i zleceniodawcę w częściach równych – po 9,76%);
• na ubezpieczenia rentowe – 8% (zleceniobiorca 1,5%, zleceniodawca – 6,5%);
• na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe – 2,45% (w całości finansowana przez zleceniobiorcę);
• na ubezpieczenie wypadkowe – wysokość składki jest zróżnicowana (w całości finansowana przez zleceniodawcę);
• na ubezpieczenie zdrowotne – 9% (w całości finansowana przez zleceniobiorcę).

Urlop macierzyński zleceniobiorcy – w jakim wymiarze przysługuje?

Osobie zatrudnionej na podstawie umowy zlecenia nie przysługuje urlop macierzyński ani rodzicielski w rozumieniu Kodeksu pracy – takie uprawnienie przeznaczone jest wyłącznie dla pracujących w ramach stosunku pracy. Należy jej się jednak tzw. „urlop macierzyński zleceniobiorcy”.

Zleceniobiorczyni może otrzymać zasiłek macierzyński za czas określony przepisami jako okres wspomnianych urlopów. Warunkiem jest, aby w dniu porodu była zgłoszona do ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 1 i art. 29a ust. 1 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczonej przysługuje zasiłek macierzyński, jeśli w czasie ubezpieczenia chorobowego:

• urodziła dziecko;
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;
• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia.

Czas trwania zasiłku macierzyńskiego przysługującego zleceniobiorczyni zależy od liczby urodzonych przy jednym porodzie dzieci (lub dzieci przyjętych na wychowanie) i wynosi odpowiednio:

• 20 tygodni – w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 31 tygodni – w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci przy jednym porodzie;
• 33 tygodni – w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie trojga dzieci przy jednym porodzie;
• 35 tygodni – w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie czworga dzieci przy jednym porodzie;
• 37 tygodni – w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Po okresie urlopu macierzyńskiego zleceniobiorczyni przysługuje także prawo do urlopu rodzicielskiego. Aby z niego skorzystać, najpierw należy w całości wykorzystać urlop macierzyński.

Czas trwania urlopu rodzicielskiego również jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy porodzie i wynosi:

• 41 tygodnie w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie jednego dziecka;
• 43 tygodnie w przypadku urodzenia/przyjęcia na wychowanie dwojga lub większej liczby dzieci podczas porodu,
• 38 tygodni, w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec, którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia albo dziecko w wieku do 14 roku życia i wystąpiłeś do sądu w sprawie jego przysposobienia.

Jeżeli dziecko posiada zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem” zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje w wymiarze do:

• 65 tygodni, w przypadku urodzenia jednego dziecka;
• 67 tygodni, w przypadku urodzenia dwojga lub większej liczby dzieci podczas porodu.
• 62 tygodni,  w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia albo dziecko w wieku do 14 roku życia i wystąpiłeś do sądu w sprawie jego przysposobienia.

Ze wskazanego wymiaru urlopu rodzicielskiego każdemu z rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. 

Stąd też na zadane w nagłówku pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – kobiecie świadczącej pracę na podstawie umowy zlecenia, za którą odprowadzane są składki obowiązkowe i dodatkowo podlega ona, na swój własny wniosek, ubezpieczeniu chorobowemu, przysługuje urlop macierzyński zleceniobiorcy. Długość urlopu, podobnie jak w przypadku pracowników, jest uzależniona od liczby dzieci urodzonych podczas porodu.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego w przypadku zleceniobiorcy

Zasiłek macierzyński przysługuje zleceniobiorczyni w czasie urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego, a wypłacany jest co miesiąc przez ZUS. Stanowi on 100% podstawy wymiaru zasiłku, czyli średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy pracy. Jeśli umowa zlecenie wykonywana była krócej niż 12 miesięcy, to do średniej uwzględnia się tylko te pełne miesiące, w których umowa była rzeczywiście realizowana.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego, za czas urlopu rodzicielskiego jest zaś uzależniona od momentu złożenia wniosku o skorzystanie z tego urlopu.

1. W przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski bezpośrednio po urlopie macierzyńskim w terminie do 21 dni po porodzie otrzymywany zasiłek będzie stanowił 80% wynagrodzenia przez cały okres korzystania z tych urlopów.

2. W przypadku złożenia wniosku o urlop rodzicielski złożony po 21 dniach od porodu zasiłek za pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego wyniesie 100% podstawy wymiaru zasiłku, a za pozostały okres już tylko 60%.

Czy ojcu-zleceniobiorcy przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego – ojcowskiego?

Ojciec dziecka, który pracuje na podstawie umowy zlecenia, może skorzystać z zasiłku macierzyńskiego za czas określony przepisami Kodeksu pracy jako czas urlopu ojcowskiego.

Zgodnie z art. 182³ Kodeksu pracy ojcu przysługuje urlop ojcowski w wymiarze do 2 tygodni.

Można z niego skorzystać, jeśli:

1.  dziecko nie ukończyło 12 miesięcy;
2. nie upłynęło 12 miesiące od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez nie 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 14. roku życia.

Ojciec-zleceniobiorca musi mieć ubezpieczenie chorobowe, aby skorzystać z tej możliwości. Następnie niezbędne jest złożenie wniosku o urlop ojcowski w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca, zleceniodawca obowiązany jest udzielić tego urlopu. 2 tygodnie urlopu ojcowskiego może być wykorzystane jednorazowo lub nie więcej niż w dwóch częściach. Części te muszą być równe – po 1 tygodniu.

Również w tym zakresie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej na zadane w nagłówku pytanie. Ojcu-zleceniobiorcy po spełnieniu warunków wskazanych w ustawach przysługuje prawo do urlopu ojcowskiego.