Przedsiębiorcy nie mają łatwo. Nakładane są na nich coraz to nowe obowiązki. I nie chodzi tu o nowe podatki, a o formalne procedury, których niezachowanie grozi wysoką sankcją administracyjną. Jednym z nich jest obowiązek wdrożenia AML w firmie. Oczywiście nie wszystkie przedsiębiorstwa zostały tym objęte, ale i tak jest to bardzo duże grono. Regulacje AML mają za zadanie powstrzymanie prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Katalog obowiązków w tym przedmiocie jest naprawdę długi. Należy jednak pamiętać, że samo wprowadzenie procedury nie jest wystarczające. Przedsiębiorca musi ich przestrzegać, wykorzystywać narzędzia w niej wskazane oraz stale ją uaktualniać. Lepiej nie lekceważyć tej instytucji, ponieważ kary za brak AML mogą być naprawdę dotkliwe.
Za jakie przewinienia mają zastosowanie kary za brak AML?
Procedury związane z AML zostały opisane w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Katalog instytucji obowiązanych, czyli podmiotów, które zostały zobowiązane do stosowania się do reguł AML, znajduje się w art. 2. Z kolei lista deliktów administracyjnych została wskazana w przepisach art. 147-149. Jest ona bardzo długa i szczegółowa. Każdy podmiot podchodzący pod ustawę powinien się z nią dokładnie zapoznać, aby być w pełni świadomym, jakie są jego obowiązki, a czego robić nie powinien.
Poniżej zostanie przedstawiona część z nich – ta, która zawiera najczęściej występujące przewinienia. Kary za brak AML grożą m.in. za brak dopełnienia obowiązku:
- wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za wdrażanie obowiązków określonych w ustawie;
- wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za nadzór nad zgodnością działalności instytucji z przepisami ustawy;
- przekazania na żądanie GIIF oceny ryzyka oraz innych informacji mogących mieć wpływ na krajową ocenę ryzyka;
- stosowania środków bezpieczeństwa finansowego;
- dokumentowania zastosowanych środków bezpieczeństwa finansowego oraz wyników bieżącej analizy przeprowadzanych transakcji, oraz wykazania na żądanie właściwych organów zastosowania odpowiednich środków bezpieczeństwa;
- przechowywania dokumentacji ustawowo wymaganej;
- wprowadzenia wewnętrznej procedury;
- wprowadzenia procedury grupowej;
- zapewnienia udziału osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych;
- sporządzania oceny ryzyka oraz jej aktualizacji;
- wdrożenia wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- przekazania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa;
- zachowania w tajemnicy informacji o planowanym wszczęciu oraz o prowadzeniu analiz dotyczących prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu;
- wykonania zaleceń pokontrolnych wydanych przez GIIF;
- zastosowania się do decyzji GIIF albo KNF;
- nieprzeprowadzania transakcji, rozwiązania stosunków gospodarczych lub nienawiązywania stosunków gospodarczych, a także wstrzymania transakcji lub blokady rachunku;
- wstrzymania transakcji lub blokady rachunku w okolicznościach wskazanych w ustawie;
- zapewnienia, aby transferowi środków pieniężnych towarzyszyły informacje o płatniku lub odbiorcy;
- wdrożenia skutecznych procedur pozwalających na wykrywanie brakujących informacji o płatniku lub odbiorcy;
- stosowania szczególnych środków ograniczających;
- obowiązku zamrażania funduszy lub zasobów gospodarczych albo zakazu udostępnienia funduszy lub zasobów gospodarczych.
Kary za brak AML a odpowiedzialność karna
Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu stanowi akt szczególny, który „rządzi się własnymi prawami”. Wszystkie delikty w niej określone, jeżeli nie będą zbiegały się z innymi czynami przestępnymi, nie mogą być karane w inny sposób, niż ten określony w ustawie. Kary za brak AML nie są sankcjami w rozumieniu ustaw karnych, jak Kodeks karny czy Kodeks karny skarbowy. Nie ma również możliwości ukarania instytucji obowiązanej z dwóch różnych aktów prawnych, czyli z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i np. kk.
Celem kar administracyjnych jest zabezpieczenie prawidłowego stosowania procedur AML. Nałożenie którejś z nich ma przede wszystkim zmusić dany podmiot do właściwego wykonywania swoich obowiązków, nie zaś ukarania go w rozumieniu prawa karnego.
Katalog kar za nieprzestrzeganie AML
Katalog kar sankcjonujących za nieprzestrzeganie procedur AML został określony w art. 150 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Kary te są zróżnicowane i co ważne, nie stosuje się ich łącznie. Przedsiębiorca zatem za dane wykroczenie może zostać skazany tylko na jedną z nich.
Ustawa wskazuje na takie sankcje jak:
- publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów ustawy przez tę instytucję w BIP na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego ds. finansów publicznych;
- nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności;
- cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej;
- zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok;
- kara pieniężna.
Publikacja informacji
Pierwszą karą wskazaną w omawianym art. 150 ustawy jest publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów ustawy przez tę instytucję w BIP na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Sankcja ta zostaje nałożona samoistnie. Przepis ten nie precyzuje jednak zakresu publikowanych informacji, czasu, przez jaki będzie się ona znajdowała na stronie oraz treści opisu, który wskazywałby na rodzaj naruszenia. Co więcej, GIIF jest obowiązany opublikować na stronie informacje o każdej decyzji w sprawie nałożenia kary administracyjnej. Z powyższego wynika, że kara ta jest stosowana w każdym wypadku. Jest ona stosowana łącznie z inną (mimo zakazu łączenia kar), jak i samoczynnie.
Z treści informacji znajdujących się w BIP można jednak wskazać, że minimalna treść publikacji obejmuje:
- dane identyfikujące instytucję obowiązaną,
- informacje na temat rodzaju i charakteru naruszenia,
- informacje o zakresie wyrządzonej szkody.
Nakaz zaprzestania podejmowania określonych czynności
Następną sankcją w katalogu kar za brak AML jest nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności. Lista czynności, jaka może być zakazana tą karą, jest nieograniczona. Nie została ona zresztą nigdzie w ustawie wskazana. Trzeba jednak odnotować, że kara ta może dotyczyć wyłącznie kwestii związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Omawianą sankcją nie można zatem nakazać zaprzestania podejmowania czynności, które nie zostały wskazane dokładnie w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.
Cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej
Cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej obok kary pieniężnej wydaje się najbardziej dotkliwą z kar przewidzianych przez ustawę.
Z oczywistych względów może ona dotyczyć jedynie tych podmiotów, których działalność wymaga przyznania jakiegoś rodzaju zezwolenia, koncesji lub innego pozwolenia czy też wpisu do rejestru działalności regulowanej.
Zakaz pełnienia obowiązków przez okres nie dłuższy niż rok
W piśmiennictwie wskazuje się, że kara w przedmiocie zakazu pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok, jest niemożliwa do wykonania. Nieprawidłowa konstrukcja przepisu sprawia, że żadna instytucja nie znajduje się w grupie podmiotów wskazanych w jej normie.
Omawiana sankcja może być nałożona jedynie na instytucję obowiązaną. Są nimi osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz inne podmioty wskazane wprost w ustawie. Przepis jednak nie wskazuje, aby kara mogła zostać nałożona na osobę fizyczną niebędącą instytucją obowiązaną, a sprawującą funkcję na stanowisku kierowniczym np. w zarządzie spółki. Jednocześnie żadna z instytucji obowiązanych sama w sobie nie może zasiadać w organach zarządzających, np. osoba prawna w postaci spółki nie może być jednocześnie prezesem tego podmiotu.
Wydawać by się mogło, że kara będzie dotykała przynajmniej osoby fizyczne prowadzące JDG. Tutaj jednak również jest to niemożliwe. Osoba prowadząca działalność gospodarczą jest samozatrudniona i nie pełni żadnej funkcji na stanowisku kierowniczym w organizacji. Tym samym ona również nie podchodzi pod normę wskazanego przepisu.
Kara pieniężna
Dla większości podmiotów jest to kara, której należy obawiać się najbardziej. Nic dziwnego, w końcu sankcja ta może zostać nałożona do wysokości dwukrotności kwoty korzyści osiągniętej lub straty unikniętej przez instytucję obowiązaną w wyniku naruszenia. Jeżeli jednak nie jest możliwe ustalenie kwoty takiej korzyści lub straty – do wysokości równowartości kwoty 1 000 000 euro.
Orzekając, właściwy organ w pierwszej kolejności ustala, czy w ogóle istnieje możliwość określenia kwoty osiągniętej korzyści lub unikniętej straty. Jeżeli tak, jest ograniczony do jej dwukrotności. Jeśli nie ma takiej możliwości, korzysta z drugiego rozwiązania, tj. nakłada karę do wysokości 1 000 000 euro. Dla polskich przedsiębiorców oznacza to stratę w wysokości nawet do około 4 500 000 zł. Jest to więc naprawdę duża suma.
Kary za brak AML a kryteria ich ustalania
Organ, ustalając, jak dotkliwą karę nałożyć na instytucję obowiązaną, która dopuściła się jednego z deliktów, korzysta ze swobody administracyjnej. Jest on jednak związany pewnymi kryteriami, jakie przewidział dla niego ustawodawca. Oceniając przewinienie danego podmiotu, musi brać pod uwagę:
- wagę naruszenia,
- czas trwania naruszenia,
- możliwości finansowe instytucji obowiązanej,
- skalę korzyści osiągniętych lub strat unikniętych przez instytucję obowiązaną,
- straty poniesione przez osoby trzecie w związku z naruszeniem,
- stopień współpracy instytucji obowiązanej z organami właściwymi w celu naprawienia szkody.
