Czym jest kapitał właściciela w jednoosobowej działalności gospodarczej?

W strukturze finansowej firmy prowadzonej przez osobę fizyczną kluczową rolę odgrywa kapitał właściciela w jednoosobowej działalności gospodarczej. W odróżnieniu od spółek kapitałowych nie wynika on ze sformalizowanej umowy, nie posiada ustawowego minimum i charakteryzuje się zmiennością. Jego wartość odzwierciedla realne zaangażowanie finansowe przedsiębiorcy, obejmując zarówno wniesione wkłady, jak i trwałe wypłaty. Zrozumienie jego istoty jest niezbędne do prawidłowego sporządzenia bilansu firmy.

Kapitał właściciela w jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzącej pełną księgowość

Obowiązujące regulacje prawne nie precyzują zasad funkcjonowania kapitału podstawowego u przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą i rozliczających się na podstawie ksiąg handlowych zgodnie z ustawą o rachunkowości. W praktyce przedsiębiorstw osób fizycznych typowym zjawiskiem jest regulowanie wydatków osobistych właściciela z rachunków bankowych powiązanych z firmą. Z drugiej strony właściciele często wnoszą mniejsze i większe dopłaty lub wkłady do przedsiębiorstwa – zarówno pieniężne, jak i niepieniężne (np. przekazując składniki majątku prywatnego) – w celu finansowania bieżącej działalności, inwestycji lub poprawy płynności finansowej.

W jednoosobowej działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę fizyczną nie występuje kapitał zakładowy znany ze spółek kapitałowych. Jego funkcjonalnym odpowiednikiem jest kapitał właściciela ujmowany w bilansie w przedsiębiorstwie osoby fizycznej prowadzącej księgi rachunkowe. Nie wynika on z umowy, nie ma ustawowo określonego minimum i nie jest wielkością stałą. Kapitał właściciela w jednoosobowej działalności jest odzwierciedleniem rzeczywiście wniesionych wkładów, których wartość jest korygowana na dzień bilansowy (lub bieżąco) o trwałe zmniejszenia i zwiększenia kapitału.

Kapitał właściciela może:

• rosnąć np. o dopłaty pieniężne czy przekazane z majątku prywatnego przedsiębiorcy składniki majątku na cele prowadzonej działalności gospodarczej, albo
• maleć np. o pobrane zaliczki na poczet zysku, opłacone z rachunku firmowego zaliczki na podatek dochodowy właściciela, jego składki społeczne i zdrowotne czy pokrycie wydatków osobistych właściciela z firmowego konta bankowego – jeżeli właściciel ich nie zwróci, kwoty te należy traktować jako trwałe wycofanie środków pieniężnych z przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną.

Jeżeli dokonane wypłaty o charakterze trwałym przewyższają wartość zainwestowanego kapitału, to kapitał właściciela przybiera ujemną wartość.

Zasady ewidencji kapitału właściciela

W jednoosobowej działalności gospodarczej rozliczanej na zasadach pełnej księgowości na podstawie ustawy o rachunkowości właściciel może w dowolnym momencie dokonywać dopłat i wkładów zwiększających kapitał właściciela. Kwoty tych dopłat i wkładów można ewidencjonować w księgach rachunkowych bezpośrednio na koncie kapitału właściciela (080 „Kapitał właściciela”), czyli z pominięciem konta rozrachunkowego z właścicielem (240 „Rozrachunki z właścicielem”). Takie ujęcie zwiększa kapitał właściciela od razu, bez pośrednich rozrachunków. Może to przebiegać zapisem:

• Wn konto 130 „Rachunek bieżący”/konto 100 „Kasa”,
• Ma konto 800 „Kapitał właściciela”.

Analogicznie przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność może dowolnie przekazywać prywatne składniki majątku na cele firmowe. Jeżeli przekazane z prywatnego majątku składniki majątku zostaną zakwalifikowane jako środki trwałe w prowadzonej działalności gospodarczej, to ich wartość początkową można ująć w księgach rachunkowych następującym zapisem:

• Wn konto 010 „Środki trwałe”,
• Ma konto 800 „Kapitał właściciela”.

Przy czym przekazany z majątku prywatnego na cele działalności gospodarczej środek trwały wprowadza się do ksiąg na podstawie dowodu OT, a dowód ten jest sporządzany na podstawie stosownego oświadczenia przedsiębiorcy o przekazaniu prywatnego składnika majątku do firmy.

W przedsiębiorstwie osoby fizycznej właściciel może również bez żadnych ograniczeń i w dowolnym terminie w ciągu roku obrotowego pobierać zaliczki na poczet wypracowanego zysku. Wypłata zaliczek nie jest obarczona koniecznością spełniania żadnych formalności. Wypłata zaliczek na poczet wypracowanego zysku może być ewidencjonowana w księgach rachunkowych zapisem:

• Wn konto 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem – zaliczkowe wypłaty na poczet zysku),
• Ma konto 130 „Rachunek bankowy”/konto 100 „Kasa”.

Na dzień bilansowy należy rozstrzygnąć, które należności i zobowiązania ujęte na koncie 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem) mają charakter trwały (bezzwrotny), a które są przejściowe (zostaną rozliczone w następnym roku). Trzeba przy tym podkreślić, że decyzja o tym, które kwoty są trwałe, a które przejściowe, należy do samego przedsiębiorcy. Na dzień bilansowy ujęte na koncie 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem) należności i zobowiązania mające charakter trwały trzeba przeksięgować na konto 800 „Kapitał właściciela”.

Kwoty mające charakter trwały przeksięgowuje się z rozrachunków na kapitał właściciela:

• Wn konto 800 „Kapitał właściciela”,
• Ma konto 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem);

lub zapisem odwrotnym:

• Wn konto 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem),
• Ma konto 800 „Kapitał właściciela”.

Takie przeksięgowania zmniejszają/zwiększają wartość kapitału właściciela wykazywanego w bilansie. Trwałe różnice co prawda mogą pozostać na koncie 240„Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem), ale w bilansie nadal wpływają one na wartość kapitału właściciela, dlatego rekomendowane jest przeniesienie ich na konto 800 „Kapitał właściciela”.

Przykład 1.

Pan Adam prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i rozlicza się na podstawie ksiąg rachunkowych. W ciągu roku wystąpiły następujące operacje:

1. Dopłata pieniężna właściciela – 50 000 zł (przelew na rachunek firmowy):
• Wn konto 130 „Rachunek bieżący”,
• Ma konto 800 „Kapitał właściciela”.
2. Wniesienie środka trwałego z majątku prywatnego – zespół komputerowy o wartości początkowej 12 000 zł (dowód OT na podstawie oświadczenia właściciela):
• Wn 010 „Środki trwałe”,
• Ma 800 „Kapitał właściciela”.
3. Wypłata zaliczki na poczet zysku – 8000 zł (przelew z rachunku firmowego):
• Wn 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem – zaliczkowe wypłaty na poczet zysku),
• Ma 130 „Rachunek bieżący”.
4. Dodatkowa dopłata pieniężna na poprawę płynności – 12 000 zł:
• Wn 130 „Rachunek bieżący”,
• Ma 800 „Kapitał właściciela”.

Ustalenia na dzień bilansowy
Na dzień bilansowy na koncie 240 widnieje 8000 zł, które pan Adam uznał za trwałe wycofanie środków. Zatem na dzień bilansowy dokonuje się przeksięgowania kwoty trwałej na kapitał właściciela:

• Wn konto 800 „Kapitał właściciela”,
• Ma konto 240 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki z właścicielem – zaliczkowe wypłaty na poczet zysku.

W przedsiębiorstwie osoby fizycznej nie ma typowego kapitału zakładowego – zamiast tego funkcjonuje pojęcie kapitału właściciela, który odzwierciedla jego rzeczywiste zaangażowanie finansowe w firmę. Kapitał ten rośnie dzięki trwałym wkładom właściciela i maleje o pobrane zaliczki na poczet zysku, opłacone z konta firmowego podatki czy inne wydatki zakwalifikowane przez właściciela jako wydatki o charakterze trwałym.