Od 31 lipca 2021 roku biura rachunkowe mają nowe obowiązki polegające na przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Od tego momentu każde biuro zostało zobowiązane do monitorowania, rejestrowania i zgłaszania transakcji mogących posiadać charakter nielegalnych. Powyższa nowelizacja nie tylko rozszerzyła katalog podmiotów zobowiązanych, lecz także nałożyła nowe obowiązki w zakresie walki z praniem brudnych pieniędzy. Wobec tego biura rachunkowe powinny zaznajomić się z aktualnymi przepisami prawa, aby być w stanie rozpoznać, kiedy ma miejsce pranie pieniędzy oraz wiedzieć, jak reagować w takiej sytuacji. Poniżej wyjaśniamy, czym jest pranie pieniędzy oraz kiedy biuro ma obowiązek złożyć zawiadomienie do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.
Czym jest pranie pieniędzy i kiedy ma miejsce?
Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu posługuje się pojęciem „pranie pieniędzy”, przy czym użycie wyrażenia „pranie brudnych pieniędzy” nie będzie wcale błędne. Tym drugim pojęciem posługuje się bowiem Kodeks karny, który w art. 299 sankcjonuje ten proceder.
Pranie pieniędzy jest to wszelkie działania podejmowane w celu wprowadzenia środków pieniężnych pochodzących z działalności przestępczej lub innych nielegalnych źródeł, np. z przemytu czy handlu narkotykami, do legalnego obrotu. Pranie pieniędzy polega na obrocie środkami finansowymi pochodzącymi z nielegalnych źródeł w taki sposób, aby na końcowym etapie procederu uzyskane środki sprawiały wrażenie, że pochodzą ze źródeł legalnych.
W ogólnym ujęciu pranie pieniędzy obejmuje trzy etapy. Pierwszym z nich jest wprowadzenie środków pochodzących z przestępstwa do systemu finansowego za pomocą różnych procesów – jest to tzw. „lokowanie”. Drugi etap polega na przeprowadzaniu złożonych transakcji finansowych w celu zakamuflowania pochodzenia środków z nielegalnego źródła – „nakładanie warstw”. Trzecim i ostatnim etapem jest pozyskiwanie kapitału wygenerowanego z transakcji opartych na nielegalnych funduszach – „integracja”.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/849 z dnia 20 maja 2015 roku w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu w art. 1 ust. 3 za pranie pieniędzy uznaje:
- konwersję lub przekazywanie mienia ze świadomością, że pochodzi ono z działalności przestępczej lub z udziału w takiej działalności, w celu ukrywania lub zatajania nielegalnego pochodzenia tego mienia lub udzielenia pomocy dowolnej osobie, która bierze udział w takiej działalności, dla umożliwienia tej osobie uniknięcia konsekwencji prawnych takiego działania;
- ukrycie lub zatajenie prawdziwego charakteru mienia, jego źródła, miejsca położenia, rozporządzania nim, przemieszczania, praw odnoszących się do mienia lub własności mienia ze świadomością, że mienie to pochodzi z działalności przestępczej lub z udziału w takiej działalności;
- nabycie, posiadanie lub użytkowanie mienia ze świadomością w momencie jego otrzymania, że mienie to pochodzi z działalności przestępczej lub z udziału w takiej działalności;
- udział lub współdziałanie w popełnieniu, usiłowanie popełnienia oraz pomocnictwo, podżeganie, ułatwianie oraz doradzanie przy popełnieniu któregokolwiek z czynów powyższych.
Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy
Obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania brudnych pieniędzy nakłada na biura rachunkowe przepis art. 74 ustawy. Zgodnie z ust. 1 instytucja obowiązana zawiadamia Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (dalej jako GIIF) o okolicznościach, które mogą wskazywać na pranie pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Zgodnie z powyższym w każdej sytuacji, kiedy biuro rachunkowe poweźmie podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, staje się zobligowane do poinformowania o tym fakcie GIIF. Wskazana na wstępie nowelizacja znacznie zmodyfikowała omawiany obowiązek, teraz bowiem jego powstanie nie jest uzależnione od przeprowadzenia transakcji lub zaistnienia jakiegokolwiek innego przesunięcia majątkowego. Wystarczające jest powstanie jakichkolwiek wątpliwości co do legalności działalności klientów lub kontrahentów biura.
Ustawodawca nie wskazał, w jaki sposób należy rozumieć „podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu”. W doktrynie utrwalił się jednak pogląd, zgodnie z którym „stan podejrzenia popełnienia przestępstwa” jest stanem wcześniejszym niż stan „uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa”. „Podejrzenie” należy rozumieć jako wywołane obiektywnymi informacjami subiektywne odczucie organu procesowego wskazujące na prawdopodobieństwo, że zaistniało przestępstwo (por. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, t. 1, 2014, s. 1037).
Podejrzenie popełnienia przestępstwa jest zatem wczesną reakcję podmiotu na zaobserwowane zdarzenia lub uzyskane informacje. Co istotne, podejrzenie nie musi być poparte działaniami dążącymi do jego weryfikacji celem stwierdzenia, czy jest ono uzasadnione. Nie występuje tu instytucja nieuzasadnionego zgłoszenia podejrzenia popełnienia przestępstwa. Biura rachunkowe w każdej sytuacji, kiedy pojawia się chociażby najmniejszy cień szansy na pranie pieniędzy, powinny o tym powiadomić GIIF.
Pranie pieniędzy a obowiązek zweryfikowania podejrzeń
Mimo braku możliwości nałożenia sankcji karnych na biuro rachunkowe za nieuzasadnione zgłoszenie podejrzenia prania pieniędzy, oczywiste jest, że przed samym zgłoszeniem podmiot obowiązany jest podjąć działania zmierzające do potwierdzenia możliwości zajścia przestępstwa. Zawiadomienie do GIIF nie powinno być podyktowane pierwszym, często mylnym, wrażeniem. Działanie pochopne nie jest w tym wypadku wskazane, szczególnie z uwagi na fakt, że pranie pieniędzy i finansowania terroryzmu jest bardzo ciężkim przestępstwem, a śledztwo prowadzone w celu jego wyjaśnienia jawi się jako nader skomplikowane i pochłaniające znaczne środki.
Powyższe potwierdza ust. 2 art. 74 ustawy, zgodnie z którym zawiadomienie jest przekazywane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 dni roboczych od dnia potwierdzenia podejrzenia przez instytucję obowiązaną. Przepis ten należy odczytywać w ten sposób, że biuro rachunkowe po powzięciu podejrzenia o możliwości zaistnienia procederu prania pieniędzy ma 2 dni, aby potwierdzić swoje przypuszczenia. Zanim zawiadomi GIIF, powinno ono dokonać sprawdzenia i potwierdzenia swoich podejrzeń popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu co najmniej w minimalnym stopniu.
Treść zawiadomienia o podejrzeniu prania pieniędzy
W przypadku uznania, że podejrzenie o popełnieniu przestępstwa prania brudnych pieniędzy jest uzasadnione co najmniej w minimalnym stopniu, biuro rachunkowe ma obowiązek zawiadomić Generalnego Inspektora Informacji Finansowej o tym fakcie.
Zgodnie z ustawą zawiadomienie przekazywane do GIIF powinno zawierać:
- dane identyfikacyjne klienta biura rachunkowego – tj. imię i nazwisko lub nazwę, adres zamieszkania lub siedziby, NIP, PESEL, serię dowodu osobistego oraz wszelkie inne dane mogące zidentyfikować podmiot podejrzany;
- informacje o rodzaju i wielkości wartości majątkowych oraz miejsca ich przechowywania w zakresie, w jakim okoliczności z nimi związane stanowią podstawę zawiadomienia do GIIF;
- wskazanie numeru rachunku prowadzonego dla klienta biura rachunkowego, oznaczonego identyfikatorem IBAN lub identyfikatorem zawierającym kod kraju oraz numeru rachunku w przypadku rachunków nieoznaczonych IBAN;
- posiadane informacje, o których mowa w art. 72 ust. 6 ustawy, w odniesieniu do transakcji lub prób ich przeprowadzenia;
- wskazanie państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, z którym jest powiązana transakcja, jeżeli została przeprowadzona w ramach działalności transgranicznej;
- posiadane informacje o rozpoznanym ryzyku wskazującym na pranie pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz o czynie zabronionym, z którego mogą pochodzić wartości majątkowe;
- uzasadnienie przekazania zawiadomienia zawierającego opis przyczyn, dla których zdaniem podmiotu spełnione zostały przesłanki notyfikacyjne, tj. opis okoliczności wskazujących na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Kiedy biuro rachunkowe ma obowiązek złożyć zawiadomienie o praniu pieniędzy?
Od 2021 roku wszystkie biura rachunkowe zajmujące się prowadzeniem ksiąg rachunkowych, w tym sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, mają obowiązek brać czynny udział w walce z przestępstwami prania brudnych pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Biura rachunkowe mają obowiązek powiadomić GIIF o każdym podejrzeniu popełnienia takiego przestępstwa w ciągu maksymalnie 2 dni roboczych od dnia potwierdzenia podejrzenia. Biura nie powinny bać się zgłaszać swoich przypuszczeń, za niewłaściwe wskazanie podmiotu mogącego uczestniczyć w przestępstwie nie grozi im bowiem żadna sankcja.
