Wszyscy mamy świadomość jak czasami wygląda załatwianie formalności w urzędzie. Urzędnikom zdarza się popełniać błędy, które mogą znacząco wpłynąć na sytuacje przedsiębiorcy. Co grozi urzędnikowi za działanie na szkodę przedsiębiorcy? Z poniższego artykułu nasi Czytelnicy dowiedzą się, na czym polega odpowiedzialność urzędników państwowych, co zrobić, gdy decyzja urzędnika jest niezgodna z prawem i co zrobić w takiej sytuacji.
Jeżeli spotkała nas szkoda spowodowana błędną decyzją urzędnika mamy prawo domagać się odszkodowania. Aby to zrobić, należy złożyć pozew, w którym trzeba dokładnie opisać szkodę i wskazać, w jaki sposób decyzja urzędnika była nieprawidłowa. Kluczowe jest udowodnienie, że szkody faktycznie miały miejsce i były wynikiem działania urzędnika.
Najlepszym dowodem są urzędowe dokumenty potwierdzające błąd. Dodatkowo pomocne mogą być zeznania świadków oraz inne dokumenty związane ze sprawą. Warto powołać się na przepisy Konstytucji lub ustaw mówiących o odpowiedzialności urzędnika, wskazując, że urzędnik naruszył prawo lub przekroczył swoje uprawnienia.
Sąd decyduje, jaką kwotę odszkodowania przyznać i urzędnik będzie zobowiązany ją zapłacić. Może się jednak zdarzyć, że mimo wyroku urzędnik nie pokryje zasądzonej kwoty. W przypadku rażącego naruszenia prawa urzędnikowi może grozić maksymalna kara, wynosząca 12- krotność jego miesięcznego wynagrodzenia. Sąd może także rozłożyć odpowiedzialność na inne osoby lub instytucje.
Przepisy mówiące o odpowiedzialności urzędnika
Prawo przedsiębiorców w artykule 13 w sprawie odpowiedzialności urzędników odsyła do „odrębnych przepisów".
Art. 13. Funkcjonariusze publiczni ponoszą odpowiedzialność za naruszenie prawa spowodowane ich działaniem lub zaniechaniem na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
Odpowiedzialność karną urzędnika ustanawia artykuł 231 kodeksu karnego w którym w paragrafie 1. czytamy: § 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Kto jest funkcjonariuszem publicznym?
Przestępstwo z art. 231 Kodeksu karnego może popełnić tylko funkcjonariusz publiczny. Zgodnie z przepisami funkcjonariuszami publicznymi są między innymi:
- sędzia, ławnik, prokurator,
- notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk,
- pracownik administracji,
- osoba zajmująca kierownicze stanowisko w instytucji państwowej,
- funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej.
Odszkodowanie za błąd urzędnika
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku jasno reguluje kwestię odszkodowań za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działania władz publicznych i ich pracowników. Wspomniany wyżej artykuł 77 ust. 1 Konstytucji wprowadza zasadę, że w takich przypadkach można domagać się odszkodowania niezależnie od tego, czy urzędnik działał celowo czy przez przypadek. Dzięki temu osoby poszkodowane mają realną możliwość dochodzenia swoich praw, ponieważ nie muszą udowadniać winy konkretnego urzędnika.
Artykuł 77 znajduje się w rozdziale konstytucji dotyczącym praw i wolności, co podkreśla, że prawo do odszkodowania jest jednym z fundamentalnych praw obywatela. Jeśli poszkodowany uzna, że przepis prawa, który doprowadził do szkody, jest sprzeczny z Konstytucją, ma możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej. Co więcej, ustęp 2 tego artykułu jednoznacznie gwarantuje, że nikt nie może zostać pozbawiony prawa do dochodzenia swoich racji przed sądem. To prawo zostało dodatkowo ugruntowane w artykule 45 Konstytucji, który zapewnia każdemu prawo do sprawiedliwego procesu.
W ten sposób Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wzmacnia ochronę obywateli i przedsiębiorców przed skutkami niezgodnych z prawem działań władz publicznych. Zapewnia, że osoby poszkodowane mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej, co daje im realne narzędzia do ochrony swoich praw i wolności.
Przesłanki odpowiedzialności deliktowej
Przesłanki odpowiedzialności deliktowej opierają się na trzech warunkach, które muszą zostać spełnione jednocześnie, aby powstał obowiązek naprawienia szkody. Po pierwsze, musi dojść do wyrządzenia szkody. Po drugie, działanie lub zaniechanie władzy publicznej, które wywołało szkodę, musi być bezprawne, czyli sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa. Po trzecie, musi istnieć adekwatny związek przyczynowy między tym bezprawnym działaniem lub zaniechaniem a powstałą szkodą.
W praktyce sądowej proces oceny odpowiedzialności odszkodowawczej rozpoczyna się od ustalenia, jakie konkretne działanie lub zaniechanie władzy publicznej doprowadziło do szkody. Następnie analizuje się, czy było ono bezprawne i czy można przypisać winę sprawcy. Kolejnym krokiem jest stwierdzenie, czy faktycznie doszło do szkody po stronie poszkodowanego, a także określenie jej rodzaju i zakresu. Dopiero po spełnieniu tych przesłanek bada się, czy istnieje normalny związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem wyrządzoną szkodą.
Tylko kumulatywne wystąpienie wszystkich tych elementów może prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku działań władzy publicznej.
Kary dyscyplinarne i porządkowe dla urzędników z mianowania
Artykuł 34 ustawy o pracownikach urzędów państwowych z dnia 16 września 1982 roku stanowi, że:
- Urzędnicy państwowi mianowani ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną za naruszenie obowiązków pracownika.
- Karę porządkową za przewinienie mniejszej wagi stanowi upomnienie.
- Karami dyscyplinarnymi są:
- nagana;
- nagana z ostrzeżeniem;
- nagana z pozbawieniem możliwości awansowania przez okres do dwóch lat do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko;
- przeniesienie na niższe stanowisko;
- wydalenie z pracy w urzędzie.
Powyższy przepis wprowadza specjalne zasady odpowiedzialności dla urzędników państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania. Dla takich urzędników przewidziano dwa rodzaje odpowiedzialności: porządkową za drobne uchybienia oraz dyscyplinarną za poważniejsze naruszenia. Te zasady nie dotyczą pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, którzy podlegają wyłącznie Kodeksowi Pracy i nie ponoszą odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Urzędnik mianowany może zostać ukarany za drobne przewinienia może zostać ukarany upomnieniem. W przypadku poważniejszych naruszeń stosuje się kary dyscyplinarne, ale dopiero po przeprowadzeniu specjalnego postępowania. Rodzaje kar dyscyplinarnych są ściśle określone w przepisach i nie można nałożyć innych kar.
Z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek zamiejscowy w Katowicach z dnia 30 listopada 1998 r. o sygn. akt. II SA/Ka 440/97 dowiadujemy się, że jeżeli urzędnik zostaje ukarany przeniesieniem na niższe stanowisko, może to być jedynie stanowisko o jeden poziom niższe od obecnego. Mówi o tym fragment uzasadnienia wyroku o treści:
[…] Brak ścisłej regulacji prawnej w tym zakresie uzasadnia pogląd, że przeniesienie może nastąpić tylko na stanowisko bezpośrednio niższe. Nie ma bowiem żadnych ustawowych przesłanek, które uzasadniałyby stosowanie dodatkowych dolegliwości wobec urzędników mianowanych przy wykonywaniu decyzji o ukaraniu dyscyplinarnym. […]
Odpowiedzialność urzędników państwowych - podsumowanie
Poprawne działanie urzędów to elementarny czynnik prawidłowego funkcjonowania państwa. Niestety, zdarza się, iż urzędnicy, popełnią znaczący błąd, który sprawi poważne problemy przedsiębiorstwie, wobec którego została podjęta nieprawidłowa decyzji. W takim przypadku trzeba działać. Walcząc o swoje prawa, warto być wytrwałym i nie poddawać się, ponieważ takie działania mogą doprowadzi do pociągnięcia urzędników do odpowiedzialności za ich błędy, które często mają poważne konsekwencje dla poszkodowanych. Mamy nadzieję, iż powyższy artykuł pomoże naszym czytelnikom w egzekwowaniu sprawiedliwości wobec niewłaściwego działania aparatu państwowego.
Podstawa prawna
- Prawo przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 646, t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 236);
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483);
- Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93) tj. z dnia 21 czerwca 2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 1061);
- Ustawa o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa z dnia 20 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 173) tj. z dnia 22 lipca 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1169);
- Ustawy o pracownikach urzędów państwowych z dnia 16 września 1982 roku, tj. z dnia 2 sierpnia 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1917).
Orzecznictwo
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek zamiejscowy w Katowicach z dnia 30 listopada 1998 r. o sygn. akt. II SA/Ka 440/97.
Użyte komentarze do przepisów
- M. Zdyb, G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, Prawo przedsiębiorców. Komentarz, Warszawa 2019;
- M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2024.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
