Umowa pożyczki jest czynnością cywilnoprawną, która podlega opodatkowaniu podatkiem PCC. Strony mogą jednak modyfikować jej warunki, np. zmieniając kwotę zobowiązania. Warto wiedzieć, jakie skutki podatkowe niesie za sobą zmiana umowy pożyczki a podatek PCC, który został już zapłacony. W poniższym artykule wyjaśniamy tę zależność i wskazujemy, czy można liczyć na zwrot daniny.
Umowa pożyczki a podatek PCC
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku.
W myśl art. 1 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy podatkowi podlegają także zmiany umów wymienionych w pkt 1, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, z zastrzeżeniem ust. 3 pkt 4.
W myśl art. 3 ust. 1 pkt 1 i 1a ww. ustawy obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem ust. 2, powstaje:
- z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej;
- z chwilą każdorazowej wypłaty środków pieniężnych, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy.
Na podstawie art. 4 pkt 7 ww. ustawy obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem ust. 5, ciąży przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego na biorącym pożyczkę lub przechowawcy. Stawka podatku przy umowie pożyczki wynosi 0,5%. Pożyczkobiorca jest zobowiązany do złożenia deklaracji PCC-3 w terminie 14 dni, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego. W tym samym terminie należy też dokonać zapłaty podatku PCC.
W tym miejscu warto przyjrzeć się bliżej samej umowie pożyczki, która regulowana jest w Kodeksie cywilnym. Otóż stosownie do art. 720 § 1 kc przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą liczbę rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. W myśl art. 720 § 2 kc umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 zł, wymaga zachowania formy dokumentowej.
Umowa pożyczki jest umową konsensualną, co oznacza, że dochodzi do skutku poprzez zgodne oświadczenia woli. Z tej przyczyny fakt wydania przedmiotu pożyczki osobie pożyczkobiorcy dla istnienia węzła prawnego z pożyczkodawcą nie jest zdarzeniem doniosłym (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 22 października 2004 roku, II CK 118/04).
Czym innym jest zawarcie, a czym innym faktyczne wykonanie umowy. Pożyczkodawca może udostępnić środki dobrowolnie lub też pożyczkobiorca może dochodzić wykonania umowy pożyczki przed sądem powszechnym. Dla zaistnienia obowiązku w podatku od czynności cywilnoprawnych jest to okoliczność bez znaczenia.
Zgodnie z ww. art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC, obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem ust. 2, powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej. W odniesieniu do umowy pożyczki przez chwilę dokonania czynności cywilnoprawnej należy rozumieć moment zawarcia umowy, tj. moment, w którym doszło do złożenia zgodnych oświadczeń woli stron stosunku cywilnoprawnego, nie zaś datę przekazania objętego umową świadczenia.
Przykład 1.
Pan Adam i pan Bogdan 1 marca zawarli pisemną umowę pożyczki na kwotę 10 000 zł. Pan Bogdan nie wypłacił kwoty, do której zobowiązał się jako pożyczkodawca, w związku z czym pan Adam wniósł w tej sprawie pozew do sądu powszechnego. Czy pan Adam ma obowiązek zapłaty podatku PCC?
Tak, wobec pana Adama powstał obowiązek podatkowy w dacie zawarcia umowy pożyczki, tj. 1 marca. Mimo że umowa nie została wykonana, to jest on zobowiązany do złożenia deklaracji PCC-3 oraz zapłaty podatku w ciągu 14 dni, licząc od dnia zawarcia umowy.
Zmiana umowy pożyczki a podatek PCC
Z treści przywołanego art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy PCC wynika, że czynnością podlegającą opodatkowaniu jest zmiana umowy, ale tylko w zakresie, w jakim powoduje zwiększenie podstawy opodatkowania.
Jak wskazał WSA w Poznaniu w wyroku z 23 maja 2019 roku (I SA/Po 963/18), zawarcie aneksu do umowy pożyczki obniżającego sumę pożyczki nie jest okolicznością istotną z punktu widzenia wymiaru zobowiązania podatkowego.
Przykład 2.
Pan Adam i pan Bogdan zawarli umowę pożyczki o wartości 100 000 zł. Została ona wypłacona, a Pan Adam zapłacił podatek PCC w wysokości 500 zł. Po tygodniu doszło do zawarcia aneksu do umowy, na mocy którego strony ustaliły kwotę pożyczki na 50 000 zł. Czy pan Adam ma prawo do zwrotu części zapłaconego podatku PCC?
Okoliczność zawarcia umowy pożyczki obniżającej podstawę opodakowania nie daje prawa do zwrotu podatku. W takich okolicznościach nie powstaje nadpłata.
Podobnie też okolicznością bez znaczenia jest rozwiązanie umowy pożyczki na mocy zgodnych oświadczeń woli stron. Jak zaznaczył WSA w Białymstoku w wyroku z 1 kwietnia 2015 roku (I SA/Bk 637/14), rozwiązanie umowy na skutek zgodnych oświadczeń stron nie uzasadnia zwrotu prawidłowo naliczonego i zapłaconego podatku, a tym samym nie wywołuje uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty podatku.
Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC podatek podlega zwrotowi, jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych nie zawiera definicji legalnej pojęcia „nieważność względna”. Znaczenia tego zwrotu należy więc poszukiwać na gruncie prawa cywilnego, które reguluje kwestie oświadczeń woli. Nieważność względna charakteryzuje się tym, że ważność czynności prawnej może być uchylona (od chwili jej dokonania) przez osoby określone w ustawie, np. w drodze oświadczenia woli bądź orzeczenia sądu. Przykładem sankcji nieważności względnej jest możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby
Podstawą zwrotu będzie przykładowo art. 84 kc wskazujący, że w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Przykład 3.
Pan Adam i pan Bogdan zawarli umowę pożyczki o wartości 100 000 zł. Pożyczka została wypłacona, a pan Adam zapłacił podatek PCC w wysokości 500 zł. Po tygodniu doszło do zgodnego rozwiązania umowy –- pan Adam zwrócił całą pożyczoną kwotę. Czy ma prawo wnioskować o zwrot podatku?
Późniejsze rozwiązanie ważnie zawartej umowy na skutek zgodnych oświadczeń stron nie wywołuje uprawnienia do żądania zwrotu prawidłowo naliczonego i uiszczonego podatku. Pan Adam nie może zatem skutecznie ubiegać się o zwrot zapłaconego podatku PCC.
Dokonana za zgodną wolą obu strony zmiana umowy pożyczki nie stanowi podstawy do domagania się zwrotu zapłaconego podatku PCC. Pożyczkobiorca – mający na gruncie podatku PCC status podatnika – pozostaje podmiotem zobowiązanym do zapłaty podatku od zawartej umowy.
Polecamy:
