Zniesienie małżeńskiej wspólności majątkowej, które najczęściej następuje na skutek rozwodu, rodzi istotne pytania o skutki w podatku dochodowym. Kluczową wątpliwością jest to, czy kwoty i składniki majątku otrzymane przez byłych małżonków stanowią przychód podlegający opodatkowaniu i wymagają rozliczenia z urzędem skarbowym.
Podział majątku wspólnego małżonków
Kwestie stosunków majątkowych w małżeństwie reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Na podstawie art. 31 § 1 tej ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Wspólność wynikająca ze stosunku małżeństwa jest współwłasnością łączną. Cechą charakterystyczną tego typu współwłasności jest to, że niemożliwe jest ustalenie wielkości udziału małżonków we współwłasności (współwłasność bezudziałowa) oraz żaden z małżonków w czasie jej trwania nie może rozporządzać swymi prawami do majątku wspólnego.
Stosownie do art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
Ustanie wspólności ustawowej kreuje prawo małżonków do majątku wspólnego na zasadzie współwłasności w częściach ułamkowych. Trzeba jednak wskazać, że z reguły jest to stan przejściowy, który prowadzi do podziału majątku. Pamiętajmy, że każdy ze współwłaścicieli może żądać, żeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
W myśl natomiast art. 1037 Kodeksu cywilnego w związku z art. 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego podział majątku wspólnego może nastąpić bądź na mocy umowy między małżonkami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek z małżonków.
Z punktu widzenia przynależności prawa do majątku wspólnego bez znaczenia jest, czy jego nabycia dokonali małżonkowie wspólnie, czy też tylko jeden z nich. Nie jest istotna także podstawa (sposób) nabycia danego przedmiotu. Obowiązuje domniemanie, że przedmioty majątkowe nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków zostały nabyte z majątku wspólnego na rzecz wspólności majątkowej.
Obojgu małżonkom przysługuje pełne prawo do całości majątku wspólnego. Zważywszy na tak ukształtowaną sytuację prawną małżonków objętych wspólnością ustawową, definitywne nabycie w czasie jej trwania nieruchomości oznacza nabycie przez każdego z małżonków tego prawa w całości, a nie w określonym ułamkowo udziale. Co do zasady wspólność majątkowa trwa tak długo jak małżeństwo.
Co do zasady, z chwilą ustania wspólności ustawowej, wspólność dotychczas bezudziałowa zostaje zastąpiona przez współwłasność w częściach ułamkowych. Od tej chwili małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania
Zgodnie z orzecznictwem sądów, strony mogą dokonać umownego podziału majątku, nie zachowując reguły równych udziałów, co może być wynikiem wzajemnego obrachunku obejmującego splot interesów osobistych, majątkowych, rodzinnych, biznesowych i innych wykraczających poza ramy majątku dorobkowego.
Zniesienie małżeńskiej wspólności majątkowej na gruncie podatku PIT
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy PIT przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Zgodnie jednak z treścią art. 2 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Z literalnego brzmienia powołanego przepisu wynika zatem, że wyłączeniu spod działania przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podlegają przychody z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania małżeńskiej wspólności majątkowej, jak również przychody z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Przychodem z podziału majątku wspólnego jest wartość otrzymanego przez każdego z małżonków majątku, a także wartość spłat (dopłat) otrzymywanych przez małżonków z tytułu podziału majątku. Wartość majątku oraz wartość spłat uzyskanych z tego tytułu przez małżonków nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji z 18 września 2024 roku (nr 114-KDIP3-2.4011.606.2024.2.BM), w związku z zawarciem umownego podziału majątku wspólnego na osobie fizycznej nie ciąży obowiązek podatkowy, gdyż na mocy powołanego powyżej art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychody uzyskane w wyniku tej czynności nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ponadto bez znaczenia dla skutków podatkowych jest to, czy podział majątku wspólnego małżonków był ekwiwalentny, czy nieekwiwalentny.
Przykład 1.
Pan Marcin i pani Aleksandra na skutek rozwodu dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że pan Marcin otrzymał samochód o wartości 50 000 zł, natomiast pani Aleksandra otrzymała na własność mieszkanie o wartości 600 000 zł. Czy w tym przypadku powstanie obowiązek w podatku PIT?
Podział majątku pomiędzy byłymi małżonkami ma charakter nieekwiwalentny. Nie zmienia to jednak faktu, że zarówno dla pana Marcina, jak i dla pani Aleksandry nie powstaną żadne skutki w podatku dochodowym od osób fizycznych.
Sprzedaż majątku po zniesieniu wspólności małżeńskiej
Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy PIT, jeżeli odpłatne zbycie nieruchomości lub praw majątkowych następuje przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie, i nie zostaje dokonane w wykonywaniu działalności gospodarczej, stanowi źródło przychodu.
Natomiast, jeżeli odpłatne zbycie nieruchomości, jej części, udziału w nieruchomości lub prawa nastąpiło po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, nie jest źródłem przychodu w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a tym samym kwota uzyskana ze zbycia nieruchomości, jej części, udziału w nieruchomości lub prawa w ogóle nie podlega opodatkowaniu.
Zatem, w przypadku sprzedaży nieruchomości i wymienionych powyżej praw decydujące znaczenie w kwestii opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych uzyskanego z tego tytułu dochodu ma moment i sposób ich nabycia.
Trzeba wskazać, że zgodnie z art. 10 ust. 6 ustawy PIT w przypadku odpłatnego zbycia po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, nabytych do majątku wspólnego małżonków lub wybudowanych w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomości lub nabytych do majątku wspólnego małżonków praw majątkowych, określonych w ust. 1 pkt 8 lit. a–c, okres, o którym mowa w tym przepisie, liczy się od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło ich nabycie do majątku wspólnego małżonków lub ich wybudowanie w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej.
Przykład 2.
Pan Marcin i pani Aleksandra w 2018 roku zakupili mieszkanie. Stanowiło ono ich majątek wspólny. W wyniku rozwodu dokonanego w 2024 roku i podziału majątku mieszkanie stało się wyłączną własnością pani Aleksandry, która w następnym roku sprzedała nieruchomość. Czy pani Aleksandra zapłaci 19-procentowy podatek PIT od sprzedaży?
Na podstawie art. 10 ust. 6 ustawy PIT 5-letni termin opodatkowania sprzedaży nieruchomości należy obliczać od końca 2018 roku. To powoduje, że sprzedaż nieruchomości w 2025 roku jest neutralna podatkowo.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy wskazać, że na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych zarówno zniesienie małżeńskiej wspólności majątkowej, jak i podział majątku wspólnego, to czynności neutralne, a więc takie, które nie generują obowiązku podatkowego w podatku PIT.
Polecamy:
