Formy pomocy dla bezrobotnych w nowej ustawie o rynku pracy

W obowiązującej od 1 czerwca 2025 roku ustawie o rynku pracy szczegółowo określono formy pomocy oferowane osobom bezrobotnym i poszukującym zatrudnienia. W związku z tym, że wspomniana ustawa wprowadziła szereg rozwiązań odmiennych od funkcjonujących do tej pory, warto dokonać przeglądu nowych przepisów, określających formy pomocy. Zadania w tym zakresie przypisano w głównej mierze starostom i powiatowym urzędom pracy (PUP).

Czym są formy pomocy?

W nowej ustawie zrezygnowano ze stosowanego wcześniej podziału na usługi i instrumenty rynku pracy. Wszelkie działania mające na celu ułatwienie wejścia lub powrotu bezrobotnego lub poszukującego pracy na rynek pracy, a także zwiększające szansę na pozostanie na nim lub zdobycie lepszej pozycji na rynku, określono mianem form pomocy.

Do kogo kierowane są formy pomocy?

Z form pomocy mogą korzystać osoby poszukujące pracy i podejmujące zatrudnienie lub inną pracę zarobkową. Pierwszeństwo w skierowaniu do udziału w formach pomocy przysługuje:

• bezrobotnym mającym Kartę Dużej Rodziny;
• bezrobotnym powyżej 50. roku życia;
• bezrobotnym bez kwalifikacji zawodowych;
• bezrobotnym z niepełnosprawnościami;
• długotrwale bezrobotnym;
• bezrobotnym i poszukującym pracy, będącym osobami do 30. roku życia;
• bezrobotnym samotnie wychowującym co najmniej 1 dziecko.

Pośrednictwo pracy

Pośrednictwo pracy polega na udzielaniu pomocy bezrobotnym, poszukującym pracy i osobom niezarejestrowanym, w tym osobom biernym zawodowo, w uzyskaniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz pracodawcom pomocy w pozyskaniu kandydatów do pracy. Jest ono realizowane w szczególności przez:

• pozyskiwanie i upowszechnianie ofert pracy;
• udzielanie pracodawcom informacji o kandydatach do pracy;
• udzielanie bezrobotnym, poszukującym pracy lub osobom niezarejestrowanym, w tym osobom biernym zawodowo, informacji o ofertach pracy upowszechnianych w bazie ofert pracy, oraz w innych ogólnodostępnych bazach;
• inicjowanie i organizowanie kontaktów bezrobotnych, poszukujących pracy lub osób niezarejestrowanych, w tym osób biernych zawodowo, i pracodawców, w tym w formie giełd pracy lub targów pracy;
• nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z bezrobotnymi, poszukującymi pracy lub osobami niezarejestrowanymi, w tym osobami biernymi zawodowo oraz pracodawcami.

Poradnictwo zawodowe

Poradnictwo zawodowe polega na udzielaniu pomocy bezrobotnym, poszukującym pracy i osobom niezarejestrowanym, w tym osobom biernym zawodowo, w wyborze lub zmianie zawodu, miejsca pracy, kierunku kształcenia lub szkolenia, w planowaniu rozwoju zawodowego, a także przedsiębiorcom w planowaniu działań, których celem jest adaptacja do wymogów rynku pracy, w tym podnoszenie kompetencji zawodowych.

Rozwój umiejętności i podnoszenie kwalifikacji

Starosta może udzielić bezrobotnemu lub poszukującemu pracy pomocy w nabywaniu wiedzy, umiejętności lub kwalifikacji, zwiększających szanse na podjęcie i utrzymanie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej, przez finansowanie z Funduszu Pracy:

• na wniosek bezrobotnego lub poszukującego pracy wybranego przez niego szkolenia;
• szkolenia zamawianego przez starostę na podstawie diagnozy zapotrzebowania na zawody, umiejętności lub kwalifikacje na rynku pracy lub na podstawie zgłoszenia pracodawcy lub przedsiębiorcy;
• kosztów potwierdzenia nabycia wiedzy i umiejętności lub kosztów uzyskania dokumentu potwierdzającego nabycie wiedzy i umiejętności;
• bonu na kształcenie ustawiczne;
• pożyczki edukacyjnej na sfinansowanie form kształcenia lub szkolenia, lub potwierdzenia nabycia wiedzy i umiejętności, lub uzyskania dokumentu potwierdzającego nabycie wiedzy i umiejętności;
• opłaty pobieranej za postępowanie nostryfikacyjne albo postępowanie potwierdzające ukończenie studiów przez cudzoziemca;
• opłaty za przeprowadzenie postępowania i wydanie decyzji w sprawie uznania kwalifikacji zawodowych do wykonywania zawodu regulowanego albo do podejmowania lub wykonywania działalności regulowanej.

Zatrudnienie subsydiowane

W przypadku skierowania bezrobotnego do prac interwencyjnych w pełnym wymiarze czasu pracy na okres od 3 do 12 miesięcy starosta, na podstawie zawartej umowy, zwraca pracodawcy część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdego bezrobotnego, obowiązującej w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca.

Starosta zwraca organizatorowi robót publicznych, który zatrudniał skierowanych bezrobotnych przez okres do 6 miesięcy, część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne bezrobotnych w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak kwoty ustalonej jako iloczyn liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz 50% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.

Wsparcie zatrudnienia osób w szczególnej sytuacji

Starosta może zawrzeć umowę, na podstawie której refunduje pracodawcy lub przedsiębiorcy przez okres do 6 miesięcy część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne za skierowanych bezrobotnych, poszukujących pracy niezatrudnionych i niewykonujących innej pracy zarobkowej, opiekunów osoby z niepełnosprawnością, zatrudnionych co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy, w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak kwoty ustalonej jako iloczyn liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz kwoty połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującej w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.

Starosta może, na podstawie zawartej umowy, przyznać pracodawcy lub przedsiębiorcy środki Funduszu Pracy na utworzenie stanowiska pracy zdalnej, dla skierowanego bezrobotnego, zwane „grantem”. Grant przysługuje w kwocie określonej w umowie zawartej ze starostą, nie wyższej jednak niż 3-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu zawarcia umowy, za każdego skierowanego bezrobotnego. Stosownie do zawartej umowy pracodawca lub przedsiębiorca utrzymuje w zatrudnieniu skierowanego bezrobotnego przez okres 12 miesięcy w pełnym wymiarze czasu pracy lub przez okres 18 miesięcy w co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy.

Pracodawca, na podstawie zawartej umowy, może otrzymać od starosty świadczenie aktywizacyjne za zatrudnienie w co najmniej połowie wymiaru czasu pracy:

• bezrobotnego lub poszukującego pracy niezatrudnionego i niewykonującego innej pracy zarobkowej rodzica powracającego na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dziecka;
• bezrobotnego lub poszukującego pracy niezatrudnionego i niewykonującego innej pracy zarobkowej opiekuna powracającego na rynek pracy po przerwie związanej ze sprawowaniem opieki nad osobą zależną.

Pracodawca po upływie okresu przysługiwania świadczenia aktywizacyjnego zatrudnia skierowanego bezrobotnego lub poszukującego pracy przez okres 6 miesięcy.

Starosta może na podstawie umowy, po udokumentowaniu poniesionych kosztów, refundować bezrobotnemu koszty opieki nad dzieckiem do 7. roku życia, a w przypadku dziecka niepełnosprawnego – do 18. roku życia, w wysokości określonej w tej umowie, nie wyższej jednak niż połowa zasiłku przysługującego bezrobotnemu w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do tego zasiłku – na każde dziecko, na którego opiekę poniesiono koszty, jeżeli bezrobotny podejmie zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub zostanie skierowany do innej formy pomocy oraz pod warunkiem osiągania z tego tytułu miesięcznie przychodów nieprzekraczających minimalnego wynagrodzenia za pracę. Refundacja przysługuje na okres do 6 miesięcy. Na wniosek bezrobotnego starosta może wypłacić zaliczkę na refundację kosztów opieki nad dzieckiem. Refundacja może również dotyczyć kosztów opieki nad osobą zależną.

Wspieranie przedsiębiorczości i tworzenia nowych stanowisk pracy

Starosta może przyznać z Funduszu Pracy:

• bezrobotnemu,
• absolwentowi centrum integracji społecznej lub absolwentowi klubu integracji społecznej,
• poszukującemu pracy niezatrudnionemu i niewykonującemu innej pracy zarobkowej opiekunowi osoby z niepełnosprawnością

– jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu zawarcia umowy.

Starosta może zrefundować z Funduszu Pracy koszty wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego lub skierowanego poszukującego pracy niezatrudnionego i niewykonującego innej pracy zarobkowej opiekuna osoby z niepełnosprawnością. Podstawą refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy jest umowa zawarta przez starostę z przedsiębiorcą, w tym żłobkiem lub klubem dziecięcym lub podmiotem świadczącym usługi rehabilitacyjne, przedsiębiorstwem społecznym, niepublicznym przedszkolem lub niepubliczną inną formą wychowania przedszkolnego, niepubliczną szkołą lub producentem rolnym.

Starosta może przyznać z Funduszu Pracy:

• bezrobotnemu,
• absolwentowi centrum integracji społecznej,
• absolwentowi klubu integracji społecznej,
• poszukującemu pracy niezatrudnionemu i niewykonującemu innej pracy zarobkowej, w tym poszukującemu pracy niezatrudnionemu i niewykonującemu innej pracy zarobkowej opiekunowi osoby z niepełnosprawnością

– jednorazowo środki na założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu zawarcia umowy na 1 członka założyciela spółdzielni lub na 1 członka przystępującego do spółdzielni socjalnej.

Starosta może przyznać z Funduszu Pracy spółdzielni socjalnej lub przedsiębiorstwu społecznemu:

• środki na utworzenie stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego lub skierowanego poszukującego pracy, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu zawarcia umowy;
• finansowanie kosztów wynagrodzenia wypłacanego miesięcznie w wysokości nie wyższej niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu zawarcia umowy, przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy dla zatrudnionego skierowanego bezrobotnego lub zatrudnionego skierowanego poszukującego pracy.

Z Funduszu Pracy lub ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej mogą być finansowane:

• pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej udzielane: bezrobotnym, niezatrudnionym i niewykonującym innej pracy zarobkowej, poszukującym pracy opiekunom osób z niepełnosprawnościami, studentom ostatniego roku studiów niezatrudnionym i niewykonującym innej pracy zarobkowej, oraz powracającym z zagranicy;
• usługi doradcze i szkoleniowe dla osób, którym udzielono pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej.

Zlecanie zadań agencjom zatrudnienia

Starosta może zawrzeć z agencją zatrudnienia umowę na doprowadzenie skierowanego bezrobotnego do zatrudnienia, z którego tytułu osoba będzie osiągała miesięcznie wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, trwającego przez okres 180 dni w okresie 240 dni od dnia skierowania bezrobotnego do agencji zatrudnienia.

Wsparcie dla długotrwale bezrobotnych

PUP może skierować długotrwale bezrobotnego do centrum integracji społecznej w celu realizacji indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego, z powiadomieniem właściwego dla miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu długotrwale bezrobotnego ośrodka pomocy społecznej, ewentualnie centrum usług społecznych.

Starosta może sfinansować z Funduszu Pracy działania w zakresie reintegracji społecznej długotrwale bezrobotnego, mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u długotrwale bezrobotnego umiejętności odgrywania ról społecznych w życiu społecznym i zawodowym oraz zmotywowanie długotrwale bezrobotnego do podejmowania aktywności zawodowej, zlecone:

• instytucjom tworzącym centra integracji społecznej lub kluby integracji społecznej, lub
• podmiotom ekonomii społecznej, prowadzącym działalność statutową na rzecz integracji i reintegracji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym.

Pakiet aktywizacyjny

PUP może skierować bezrobotnego do realizacji pakietu aktywizacyjnego, składającego się z więcej niż 1 formy pomocy. W ramach pakietu dopuszcza się maksymalnie 3 formy pomocy.

Wsparcie dla osób do 30. roku życia

PUP powierza co najmniej 1 doradcy realizującemu zadania z zakresu pośrednictwa pracy funkcję doradcy do spraw osób do 30. roku życia, którego zadaniem jest w szczególności przygotowanie indywidualnego planu działania (IPD). Sporządzenie IPD jest poprzedzone oceną umiejętności cyfrowych bezrobotnego lub poszukującego pracy, będących osobami do 30. roku życia. Osobie do 30. roku życia w okresie do 4 miesięcy od dnia rejestracji jako bezrobotny lub poszukujący pracy PUP przedstawia propozycję zatrudnienia, stażu, szkolenia lub innej formy pomocy, zgodnie z IPD.

Dodatkowe formy pomocy

PUP może skierować bezrobotnego lub poszukującego pracy na badania lekarskie lub psychologiczne mające na celu stwierdzenie zdolności bezrobotnego lub poszukującego pracy do wykonywania pracy, uczestnictwa w formie pomocy lub wykluczenie przeciwwskazań do wykonywania pracy związanej z formą pomocy.

Starosta może na podstawie umowy finansować bezrobotnemu lub poszukującemu pracy, z Funduszu Pracy:

• koszty przejazdu, a także zakwaterowania w związku z podjęciem przez bezrobotnego lub poszukującego pracy zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub udziału w formie pomocy;
• koszt przejazdu do pracodawcy i powrotu do miejsca zamieszkania w przypadku skierowania go do pracodawcy, który zgłosił ofertę pracy;
• koszt przejazdu na badania lekarskie lub psychologiczne i powrotu do miejsca zamieszkania, jeżeli na badania te został skierowany przez starostę i dojeżdża do tych miejsc;
• koszty zorganizowanego przejazdu, w razie skierowania do udziału w targach pracy i giełdach pracy organizowanych w ramach pośrednictwa pracy.

Zwolnienia monitorowane

Pracodawca planujący zwolnienie z przyczyn dotyczących zakładu pracy co najmniej 50 pracowników w okresie 3 miesięcy, zwane „zwolnieniem monitorowanym”, uzgadnia z PUP właściwym dla siedziby tego pracodawcy lub właściwym ze względu na miejsce wykonywania pracy zakres i formy pomocy dla zwalnianych pracowników, w tym pracowników z niepełnosprawnościami, dotyczące w szczególności:

• pośrednictwa pracy;
• poradnictwa zawodowego;
• szkoleń, potwierdzenia nabytej wiedzy i umiejętności oraz uzyskania dokumentów potwierdzających nabycie wiedzy i umiejętności.

Świadczenia dla bezrobotnych

Do form pomocy zaliczają się również:

• zasiłek dla bezrobotnych;
• dodatek aktywizacyjny dla bezrobotnego, który z własnej inicjatywy rozpoczął działalność gospodarczą;
• stypendium dla bezrobotnego odbywającego szkolenie;
• stypendium dla bezrobotnego odbywającego staż;
• stypendium dla bezrobotnego uczestniczącego w działaniach w zakresie reintegracji społecznej.

Poza tym formami pomocy są szczegółowo uregulowane w ustawie programy i projekty wspierania aktywności zawodowej i przywracania na rynek pracy bezrobotnych. Jak wynika z uzasadnienia do ustawy, przy tworzeniu jej przepisów kierowano się tym, aby formy pomocy mogły być dostosowane do sytuacji konkretnej osoby, a także uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne, w tym wsparcie udzielane przez inne instytucje niż urzędy pracy, dla uniknięcia powielania działań i niecelowego wykorzystania środków publicznych.