Praca na budowie nie należy do najlżejszych, jak również do najbezpieczniejszych. Ciężki sprzęt, materiały budowlane czy praca na wysokości sprawiają, że bez zachowania szczególnej ostrożności w prosty sposób może dojść do tragedii. Obowiązkiem inwestora oraz wykonawcy jest podjęcie wszelkich kroków, aby zabezpieczyć teren budowy. Jednakże nawet mimo najlepszych chęci czasami może dojść do incydentu. Odpowiedzialność za wypadek na budowie jest ciężkim tematem, ponieważ to, kto będzie ją ponosił, zależy od wielu różnych czynników. Jak to zatem wygląda?
Wielość podmiotów mogących odpowiadać za wypadek na budowie
Odpowiedź na pytanie – kto jest odpowiedzialny za wypadek na budowie? – nie jest prosta. Wpływa na to zarówno szereg podmiotów zaangażowanych w proces budowlany, jak i mnogość przepisów, które regulują tę kwestię. Pod uwagę należy bowiem brać Kodeks pracy, ustawę – Prawo budowlane, rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych, a także Kodeks karny i Kodeks cywilny.
W dalszej części zajmiemy się opisaniem rodzajów odpowiedzialności określonych w wyżej wskazanych aktach prawnych. Teraz skupmy się na tym, kto może odpowiadać za bezpieczeństwo na budowie. Na typowym placu budowy mamy do czynienia z kilkoma kluczowymi uczestnikami, tj.:
- inwestorem – zleca wykonanie robót budowlanych, finansuje przedsięwzięcie;
- inspektorem nadzoru inwestorskiego – reprezentuje interesy inwestora w zakresie kontroli jakości i zgodności robót;
- generalnym wykonawcą – odpowiada za realizację robót całościowo;
- podwykonawcami – realizują określony zakres (etap) robót;
- kierownikiem budowy – jest odpowiedzialny za prawidłowe prowadzenie budowy, zgodnie z projektem i przepisami prawa budowlanego.
Każdy z tych podmiotów może ponosić odpowiedzialność, wszystko tutaj zależy od zakresu obowiązków oraz konkretnych okoliczności zdarzenia.
Odpowiedzialność za wypadek na budowie – BHP to podstawa
Najlepszym scenariuszem jest ten, w którym do wypadków nie dochodzi wcale. Oczywiście jest to niemożliwe, można jednak zmniejszyć ryzyko dochodzenia do takich zdarzeń. Podstawową formą zabezpieczenia jest szkolenie pracowników przebywających na terenie budowy z bezpieczeństwa i higieny pracy.
Za BHP jest odpowiedzialny pracodawca – w naszym wypadku będzie to wykonawca lub podwykonawca. Zgodnie z art. 207 kp pracodawca jest zobowiązany w szczególności do:
- organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne warunki,
- reagowania na zagrożenia,
- prowadzenia szkoleń z zakresu BHP,
- dostarczania środków ochrony indywidualnej,
- kontrolowania przestrzegania przepisów BHP przez pracowników.
Pracodawca odpowiada za wypadek przy pracy swojego podopiecznego. Za taki wypadek uznaje się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą. Jeżeli dany incydent zostanie uznany za takie zdarzenie, pracownikowi przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, a w niektórych przypadkach również odszkodowanie od pracodawcy.
Pracodawca w powyższych okolicznościach może ponosić odpowiedzialność cywilną za szkodę na osobie oraz odpowiedzialność karną z art. 220 kk, tj. za narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pracownika.
Odpowiedzialność inwestora
Już na wstępie można stwierdzić, że inwestor jest najrzadziej pociągany do odpowiedzialności w przypadku wystąpienia wypadku na budowie. Jego działanie może bowiem bardziej doprowadzić do błędów w organizacji pracy, niż mieć bezpośredni wpływ na wypadek w miejscu inwestycji.
Prawo budowlane w art. 18 zobowiązuje inwestora do zapewnienia:
- opracowania projektu budowlanego i stosownie do potrzeb innych projektów;
- objęcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy;
- opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
- wykonania i odbioru robót budowlanych;
- w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi nadzoru nad wykonywaniem robót budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, tj. zatrudnienia inspektora nadzoru inwestorskiego na budowie.
Co do zasady inwestor nie prowadzi fizycznie budowy, ciężko zatem obarczać go odpowiedzialnością za zdarzenia mające miejsce na budowie. Nie jest jednak całkowicie wyłączony spod omawianej odpowiedzialności. Może ją ponosić, jeśli np. nie powołał kierownika budowy, dopuścił do rozpoczęcia robót bez wymaganych zgłoszeń lub zezwoleń bądź nie wyznaczył koordynatora BHP (jeśli na budowie pracuje więcej niż 1 wykonawca).
Kierownik budowy – najszersza odpowiedzialność za wypadek przy pracy
Kierownik budowy pełni szczególną funkcję na placu inwestycji – organizuje proces budowy, prowadzi dziennik budowy, wprowadza instrukcje BHP, podejmuje decyzje organizacyjne dotyczące robót. Jego obowiązki w aspekcie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały zakreślone zarówno w Prawie budowlanym, jak i rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.
Zgodnie z art. 3a i 3b art. 22 Prawa budowlanego do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy:
- koordynowanie realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
- opracowanie technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno;
- planowanie czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów;
- koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartych w przepisach, o których mowa w art. 21a ust. 3, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
Ponadto § 5 rozporządzenia mówi o tym, że bezpośredni nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy na stanowiskach pracy sprawują odpowiednio kierownik robót oraz mistrz budowlany, stosownie do zakresu obowiązków.
Dlaczego to kierownik budowy jest najczęściej pociągany do odpowiedzialności za wypadek na budowie?
Swoje obowiązki związane z pracą na budowie mają zarówno inwestor, wykonawcy, jak i kierownik budowy. Jednakże to ten ostatni najczęściej jest pociągany do odpowiedzialności. Z czego to wynika?
Głównie z faktu, że inwestor odpowiedzialność za to, co dzieje się na placu budowy, przekazuje kierownikowi budowy. To czyni go faktycznym „gospodarzem” całej inwestycji. Kierownik jest osobą, która każdego dnia przebywa (a przynajmniej powinna przebywać) na placu budowy i realnie wpływa na to, co się na niej dzieje. Do jego obowiązków należy przede wszystkim kierowanie pracami ekip budowlanych, prowadzenie dokumentacji budowy, a także wprowadzanie zasady BHP i (co bardzo ważne!) ich egzekwowanie. Ma również prawo samodzielnie podejmować decyzję o wstrzymaniu inwestycji, jeśli budowa zagraża życiu lub zdrowiu pracowników oraz osób postronnych.
To na kierowniku budowy spoczywa obowiązek sporządzenia planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Plan ten musi uwzględniać specyfikę robót budowlanych oraz planowanych działań w ramach prowadzonej inwestycji. Plan ten następnie bezpośrednio wpływa na koordynację działań osób pracujących na budowie. Ponadto kierownik jest także odpowiedzialny za weryfikację dokumentacji potwierdzającej odpowiednie kwalifikacje oraz przygotowanie zawodowe zatrudnionych pracowników, ich właściwe przeszkolenie w zakresie BHP oraz wyposażenie w adekwatne środki ochrony indywidualnej.
Warto również wskazać, że w razie wypadku przy pracy to nie przepisy kp są w pierwszej kolejności brane pod uwagę, a te pochodzące z ustawy – Prawo budowlane oraz szczegółowych rozporządzeń wykonawczych.
Również w razie sprawy karnej to kierownik budowy będzie najpewniej odpowiadał za wypadek na budowie. Przepis art. 220 kk nakłada odpowiedzialność za narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Istotne jest tutaj słowo „bezpośrednie”. Kierownik budowy jest bezpośrednim zwierzchnikiem pracowników na miejscu budowy. To jego działania mają największe skutki „tu i teraz”. Dlatego też ciężko doszukać się związku przyczynowo-skutkowego między działaniem pracodawcy (wykonawcy, podwykonawcy) a zaistniałym wypadkiem na budowie. O wiele łatwiej zrobić to natomiast w przypadku kierownika budowy.
