Temat odpowiedzialności podatkowej małżonków był już wielokrotnie rozpatrywany w literaturze. Zupełnie innym zagadnieniem jest odpowiedzialność podatkowa konkubenta, czyli osoby niepozostającej w związku małżeńskim, lecz będącej w stosunku faktycznego pożycia. Kwestia ta będzie rozpatrywana na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej.
Odpowiedzialność podatnika
Jak wynika z treści art. 7 Ordynacji podatkowej, podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
Natomiast w myśl art. 26 Ordynacji podatkowej podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Jak wskazał WSA w Warszawie w wyroku z 6 sierpnia 2020 roku (III SA/Wa 1223/20), z treści tego przepisu wynika, że zobowiązanie podatkowe powinno być zaspokojone z majątku podatnika, gdyż tylko z jego obowiązkiem podatkowym, rozumianym jako obowiązek osobisty, jest ono związane. Oznacza to, że nie może ono być zaspokojone z majątku innej osoby, a więc np. umowa o przejęcie długu podatkowego nie będzie wywoływała skutków podatkowych i uwalniała od odpowiedzialności.
Natomiast art. 29 § 1 tej ustawy stanowi, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Stosownie do treści art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:
- zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej,
- zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu,
- ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka,
- uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.
W znaczeniu materialnym przepis art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej nie tworzy statusu małżonka jako podatnika, lecz jedynie wyznacza zakres jego odpowiedzialności, ograniczając go do majątku wspólnego małżonków, co ma wyraźne przełożenie na przedmiot egzekucji administracyjnej, która w przypadku istnienia pomiędzy podatnikiem i jego małżonkiem wspólności majątkowej, poza majątkiem odrębnym podatnika, może być skierowana wyłącznie do przedmiotów majątkowych objętych tą wspólnością.
Należy podkreślić, że ww. zasady odpowiedzialności dotyczą wyłącznie podatnika oraz małżonka podatnika. Nie można na zasadzie analogii przenosić ww. zasad odpowiedzialności do przypadku osób pozostających w faktycznym pożyciu.
#zoabacztez#
Odpowiedzialność podatkowa konkubenta jako osoby trzeciej
Zupełnie inny charakter i zakres odpowiedzialności występuje w przypadku tzw. osób trzecich. Otóż zgodnie z art. 107 Ordynacji podatkowej w przypadkach i w zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. O takiej odpowiedzialności organ podatkowy orzeka w drodze decyzji.
Odpowiedzialność osób trzecich ma charakter akcesoryjny i następczy – występuje jedynie w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania podatkowego przez podatnika i jest uzależniona od istnienia jego odpowiedzialności. Jest to także odpowiedzialność subsydiarna. Wierzyciel podatkowy nie ma swobody kolejności zgłaszania roszczenia do podatników lub osoby trzeciej, lecz kolejność ta jest ściśle określona przez przepisy prawa podatkowego.
Należy podkreślić, że odpowiedzialność ta dotyczy wyłącznie zaległości podatkowych, czyli zobowiązań podatkowych, których termin płatności upłynął. Warto też zaznaczyć, że z treści art. 107 par. 2 Ordynacji podatkowej wynika, że osoby trzecie odpowiadają również za odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych. Oznacza to, że odpowiedzialnością osób trzecich objęta została nie tylko zaległość podatkowa (podatek niezapłacony w terminie płatności), ale również naliczone od tej zaległości odsetki za zwłokę. Przy czym osoba trzecia nie może ponosić odpowiedzialności za odsetki od zaległości podatkowych w stopniu większym niż sam dłużnik. Zakres odpowiedzialności osoby trzeciej nie może być szerszy niż odpowiedzialność podatnika.
W zakresie sytuacji podatkowej konkubenta zainteresowanie wzbudza treść art. 111 par. 1 Ordynacji podatkowej. Otóż zgodnie z tym przepisem członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.
Natomiast w myśl art. 111 par. 3 Ordynacji podatkowej za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.
Z powyższej definicji wynika, że przez pojęcie członka rodziny rozumie się również osoby, które pozostają z podatnikiem w faktycznym pożyciu, czyli obejmuje to też konkubentów.
Należy jednak podkreślić, że solidarna odpowiedzialność konkubenta za zaległości podatkowe podatnika może być orzeczona w decyzji podatkowej, jeżeli łącznie są spełnione następujące warunki:
- podatnik (a nie konkubent) prowadzi działalność gospodarczą,
- konkubent stale współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu działalności gospodarczej,
- konkubent osiągał korzyść z prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej.
Ordynacja podatkowa nie wyjaśnia, co należy rozumieć przez pojęcie stałego współdziałania. W doktrynie przyjmuje się, że jest to stan faktyczny, który nie został ujęty w ramy prawne, takie jak umowa o pracę czy umowy cywilnoprawne (umowa o dzieło czy umowa zlecenia). Należy też podkreślić, że współdziałanie musi mieć charakter stały, a nie okazjonalny czy dorywczy. Jak wskazał WSA w Rzeszowie w wyroku z 17 września 2015 roku (III Aua 426/15), podstawą odpowiedzialności członków rodziny za zaległości podatkowe podatnika są istniejące pomiędzy tymi podmiotami konkretnie i trwałe powiązania o charakterze majątkowym. Przeniesienie na członka rodziny podatnika odpowiedzialności na podstawie art. 111 Ordynacji podatkowej wymaga łącznego spełnienia wskazanych w nim przesłanek.
Z drugiej strony możemy wskazać, że odpowiedzialność konkubenta:
- jest ograniczona do wysokości uzyskanych korzyści;
- nie występuje, jeżeli podatnik nie prowadzi działalności gospodarczej;
- nie występuje, jeżeli konkubent nie podejmuje stałego współdziałania z podatnikiem w zakresie prowadzonej działalności.
W tym miejscu podkreślamy, że odpowiedzialność konkubenta ma charakter akcesoryjny, co oznacza, że organ podatkowy może sięgnąć do majątku konkubenta tylko w tych przypadkach, gdy egzekucja zaległości podatkowych wobec podatnika okazała się nieskuteczna.
Wydanie decyzji podatkowej w stosunku do osoby trzeciej oznacza, że konkubent będzie ponosił odpowiedzialność solidarną. Solidarność oznacza, że organ podatkowy może wedle własnego wyboru egzekwować całą należność od podatnika czy od konkubenta. Ponadto odpowiedzialność ta nie może zostać wyłączona z uwagi na zasady współżycia społecznego bądź inne względy społeczne.
Reasumując powyższe, należy wskazać, że konkubent nie ponosi odpowiedzialności podatkowej na zasadach właściwych dla małżonków. Nie oznacza to jednak, że w żadnym przypadku nie będzie on ponosił odpowiedzialności, ponieważ możliwe jest przypisanie mu odpowiedzialności na zasadach właściwych dla osób trzecich.
