Zbycie udziałów w drodze darowizny jest dozwolone, jednak decydując się na takie rozwiązanie, należy przeanalizować obowiązujące przepisy, m.in. Kodeks spółek handlowych czy ustawę o podatku od spadków i darowizn. Wyjaśniamy, jak wygląda darowizna udziałów w spółce z o.o i z czym wiąże się taka czynność.
Czym jest darowizna?
W świetle art. 888 ust. 1 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Zwróćmy uwagę, że darowizna jest czynnością nieodpłatną, co oznacza, że darczyńca nie otrzymuje nic w zamian za świadczenie, które przekazuje obdarowanemu. Przy darowiźnie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być zatem mowy o ekwiwalencie w postaci świadczenia wzajemnego.
Darowizna udziałów w spółce z o.o. a ksh
Obowiązujące przepisy dopuszczają nieodpłatne przekazanie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. W ksh nie zawarto ograniczeń w zakresie darowizny udziałów, co nie oznacza jeszcze, że zbycie udziałów spółki z o.o. w drodze darowizny nie podlega żadnym uwarunkowaniom. Przed dokonaniem darowizny w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością należy sprawdzić postanowienia umowy spółki oraz ewentualne inne dokumenty regulujące stosunki w spółce, np. porozumienia wspólników.
W myśl swobody zawierania i kształtowania treści umów, mającej zastosowanie także do umów i statutów spółek handlowych, możliwe jest dostosowanie treści umowy spółki do indywidualnych potrzeb wspólników – oczywiście wyłącznie w zakresie nieuregulowanym przez ustawodawcę w sposób bezwzględnie obowiązujący. W związku z tym w ksh przewidziano możliwość wprowadzenia ograniczeń w zakresie rozporządzania udziałami. Zgodnie bowiem z art. 182 ust. 1 ustawa - Kodeks spółek handlowych ksh zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo ograniczyć w inny sposób. Ewentualne ograniczenia dotyczące rozporządzania udziałami w spółce z o.o., w tym zbycie udziałów w formie darowizny, są zatem uzależnione od uzgodnień wspólników. Ograniczenia w zakresie zbywania udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w tym zbycie udziałów w drodze darowizny, mogą polegać w szczególności na konieczności uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów. Przy czym niedopuszczalne jest całkowite wyłączenie zbywalności udziałów w umowie spółki. Trzeba bowiem mieć na uwadze art. 57 ust. 1 ustawy kc, zgodnie z którym nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne.
Umowa darowizny udziałów w spółce – wymogi formalne
Umowa darowizny udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wiąże się z nieodpłatnym przeniesieniem udziałów w spółce, przy czym musi zostać zachowana odpowiednia forma. Na mocy art. 890 ustawy kc oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Oznacza to, że umowa darowizny udziałów w spółce z o.o. powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego, jednak nawet gdy nie zawarto jej w formie takiego aktu, umowa pozostaje ważna, jeżeli została wykonana.
Nie oznacza to jednak całkowitej dowolności formy umowy darowizny udziałów, która musi spełniać przynajmniej wymóg formy zastrzeżonej dla zbycia udziałów określony w art. 180 ustawy ksh. Zgodnie z tym przepisem zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Zgodnie z art. 187 ust. 1 ustawy ksh o przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części udziału na inną osobę oraz o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału zainteresowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia bądź ustanowienia zastawu lub użytkowania. Przejście udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności. Należy zatem pamiętać, że po zawarciu umowy darowizny udziałów w spółce z o.o. trzeba zawiadomić spółkę o zawarciu tej umowy i tym samym przejściu udziałów na nowego wspólnika, aby przejście udziałów stało się skuteczne wobec spółki. Do zawiadomienia dołącza się kopię zawartej przez strony umowy darowizny udziałów. Zawiadomienia może dokonać zarówno darczyńca, jak i obdarowany.
Na mocy art. 188 ust. 1 ustawy ksh zarząd jest obowiązany prowadzić księgę udziałów, do której należy wpisywać nazwisko i imię albo firmę (nazwę) i siedzibę każdego wspólnika, adres albo adres do doręczeń elektronicznych, liczbę i wartość nominalną jego udziałów oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania i wykonywanie prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika, a także wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów. Oznacza to, że po uzyskaniu informacji o przejściu udziałów na obdarowanego w wyniku zawartej umowy darowizny o zawarciu umowy darowizny udziałów zarząd ma obowiązek zaktualizowania księgi udziałów w spółce. Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zobligowany jest także do zgłoszenia zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
Darowizna udziałów w spółce z o.o. na gruncie podatku od spadków i darowizn
Dopuszczalna jest darowizna udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zarówno na rzecz członka rodziny, jak i na rzecz osoby niespokrewnionej. W zakresie opodatkowania darowizny udziałów w spółce z o.o. podatkiem od spadków i darowizn należy wziąć pod uwagę zasady opodatkowania określone w ustawie o podatku od spadków i darowizn.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 2 tej ustawy podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tytułem darowizny, z polecenia darczyńcy. Natomiast na mocy art. 1 ust. 2 tej ustawy opodatkowaniu podlega także nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. W konsekwencji darowizna udziałów na rzecz osoby fizycznej w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest opodatkowana podatkiem od spadków i darowizn, a obowiązek zapłaty stosownego podatku ciąży na obdarowanym.
Od czego uzależniona jest wysokość podatku od spadków i darowizn?
Na mocy art. 14 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku obdarowanego do darczyńcy.
Wyróżniamy następujące grupy podatkowe:
- I grupa podatkowa, do której zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
- II grupa podatkowa, do której zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
- III grupa podatkowa, do której zaliczani są inni nabywcy.
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według skal określonych w art. 15 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Aktualne skale podatkowe zawarte w tym przepisie obowiązują od 30 czerwca 2023 roku i wynikają z Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 czerwca 2023 roku w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek.
Darowizna udziałów dla zerowej grupy podatkowej
Dodatkowo, ustalając kwestię opodatkowania darowizny udziałów w spółce podatkiem od spadków i darowizn, należy wziąć pod uwagę zwolnienie od podatku dla tzw. zerowej grupy podatkowej, czyli zwolnienie z opodatkowania darowizny na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Zasady tego zwolnienia określone zostały w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, przy czym w przypadku darowizny udziałów w spółce z o.o. należy pamiętać, że warunkiem skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania jest zgłoszenie nabycia tych udziałów właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Darowizna udziałów w spółce z o.o. na rzecz osób z najbliższej rodziny, czyli należących do zerowej grupy podatkowej, może zatem być całkowicie zwolniona z podatku od spadków i darowizn, jednak trzeba pamiętać o dopełnieniu formalności niezbędnych do skorzystania ze zwolnienia. W razie, gdy darowizna udziałów dla zerowej grupy podatkowej nie zostanie zgłoszona do urzędu skarbowego w odpowiednim terminie, będzie wówczas opodatkowana na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
Zgodnie z art. 4a ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:
- wartość majątku ostatnio nabytego doliczona do wartości majątku nabytego dotychczas od tej samej osoby lub po tej samej osobie w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1, lub
- nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.
Przykład 1.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jeden z udziałowców w drodze darowizny przekazał swoje udziały (30 udziałów o nominalnej wartości udziałów o wartości nominalnej 60 000 zł) w spółce na rzecz syna. Czy dla takiej darowizny konieczny jest akt notarialny?
W przypadku darowizny udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wystarczające jest sporządzenie umowy darowizny udziałów w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Umowa darowizny może zostać zawarta także w formie aktu notarialnego, co wiąże się jednak z wyższymi kosztami. Ze względu na to, że obdarowany należy do zerowej grupy podatkowej, zachowuje on prawo do zwolnienia z podatku od spadków i darowizn pod warunkiem zgłoszenia nabycia udziałów w spółce z o.o. właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek zgłoszenia darowizny udziałów nie obejmuje przypadku, gdy nieodpłatne nabycie udziałów następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
