Wykonywanie określonych usług może wymagać posiadania właściwych kwalifikacji lub zezwoleń. Jest tak np. w przypadku przedstawicieli zawodów medycznych i prawniczych. Czy branża psychologiczna także podlega podobnemu reżimowi? Kto tak naprawdę może oferować usługi psychoterapeutyczne?
Czym jest psychoterapia?
Według definicji największego stowarzyszenia naukowego i zawodowego psychologów w USA – Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (American Psychological Association, APA) psychoterapia stanowi wszelkie usługi psychologiczne świadczone przez przeszkolonego specjalistę, który wykorzystuje formy komunikacji i interakcji do oceny, diagnozy i leczenia dysfunkcyjnych reakcji emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych.
Psychoterapeuta jest osobą posiadającą licencję wydawaną przez właściwą komisję stanową, która umożliwia mu wykonywanie tego zawodu. Psychoterapia stanowi specjalistyczną metodę leczenia, jednak różnice między pojęciami psychologii i psychoterapii wciąż są dosyć często mylone. W praktyce nie powinniśmy utożsamiać zawodu psychologa z zawodem psychoterapeuty.
Psycholog a psychoterapeuta
Jednym z głównych źródeł określania zasad i warunków wykonywania zawodu psychologa jako zawodu zaufania publicznego jest Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 roku o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. Według obowiązujących przepisów psycholog powinien m.in. posiadać ukończone studia magisterskie na kierunku psychologia oraz figurować na liście psychologów Regionalnej Izby Psychologów. Psycholog jest osobą świadczącą usługi psychologiczne, które obejmują w szczególności:
- diagnozę,
- opiniowanie,
- orzekanie,
- psychoterapię,
- udzielanie pomocy psychologicznej.
Warto jednak wiedzieć, że zarówno wiedza, jak i doświadczenia zdobyte podczas studiowania psychologii oraz wykonywania zawodu psychologa nie są wystarczające do oferowania profesjonalnych usług psychoterapeutycznych – są one traktowane na równi ze zdobyciem specjalizacji dyplomowej po ukończeniu studiów (np. pięcioletniej specjalizacji psychologii klinicznej).
W praktyce zawód psychologa polega głównie na świadczeniu usług z zakresu poradnictwa psychologicznego lub psychoedukacji. Kompetencje i zadania psychologa jako przedstawiciela jednego z zawodów zaufania publicznego są również regulowane przez Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa zatwierdzony przez Walne Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w 1991 roku. Ze względu na to, że samorząd zawodowy psychologów formalnie nigdy nie powstał, ustawa o zawodzie psychologa nadal obowiązuje. W praktyce nie jest jednak wykonywana, co powoduje, że musimy określać ją mianem martwego aktu prawnego (postanowień tej ustawy nie można po prostu wykonać).
Ostatnie lata ukazały liczne próby nowelizacji i dostosowywania tejże ustawy do innych aktów prawnych przez rząd. Dodatkowo w 2016 roku powstał Ogólnopolski Związek Zawodowy Psychologów, który jest organizacją zainteresowaną kwestią uregulowania zawodu psychologa. W wyniku działań OZZP powstał projekt ustawy o zawodzie psychologa i samorządu zawodowego, który jednak nie został skonsultowany z rządzącymi przed przekazaniem go do Sejmu w październiku 2021 roku.
Pomimo braku ustawy o zawodzie psychoterapeuty, kryteria wykonywania tego zawodu oraz kompetencje psychoterapeuty są określane przez wewnętrzne regulaminy czy rozporządzenia. Kryteria oferowania usług psychoterapeutycznych na potrzeby NFZ są określane przez rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień oraz zarządzenie Nr 79/2013/DSOZ Prezesa NFS z dnia 13 grudnia 2013 roku w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień. Według powyższych aktów prawnych psychoterapeutą jest osoba, która łącznie:
- posiada dyplom lekarza lub magistra psychologii, pielęgniarstwa, pedagogiki lub resocjalizacji;
- ukończyła podyplomowe szkolenie w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych mających zastosowanie w leczeniu zaburzeń zdrowia, prowadzone metodami o udowodnionej naukowo skuteczności, w szczególności metodą terapii psychodynamicznej, poznawczo–behawioralnej lub systemowej, w wymiarze co najmniej 1200 godzin albo przed 2007 rokiem ukończyła podyplomowe szkolenie w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych mających zastosowanie w leczeniu zaburzeń zdrowia w wymiarze czasu określonym w programie tego szkolenia;
- posiada zaświadczenie, zwane dalej „certyfikatem psychoterapeuty”, poświadczające odbycie szkolenia, zakończonego egzaminem przeprowadzonym przez komisję zewnętrzną wobec podmiotu kształcącego, w której skład nie wchodzą przedstawiciele podmiotu kształcącego, w szczególności powołaną przez stowarzyszenia wydające certyfikaty psychoterapeuty – zwana dalej „osobą prowadzącą psychoterapię”.
Od osób świadczących usługi psychoterapeutyczne w ramach NFZ wymaga się certyfikatu wydanego przez Polskie Towarzystwo Psychiatryczne lub Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Ponadto usługi psychoterapeutyczne mogą być świadczone przez osobę znajdującą się w trakcie szkolenia do uzyskania certyfikatu psychoterapeuty, czyli taką, która ma status osoby uczestniczącej co najmniej 2 lata w podyplomowym szkoleniu psychoterapeutycznym oraz posiadającej zaświadczenie wydane przez podmiot prowadzący kształcenie i pracującej pod nadzorem osoby posiadającej certyfikat psychoterapeuty. O ile wykonywanie zawodu psychoterapeuty w obszarze ochrony zdrowia w ramach funduszu jest uregulowane wewnętrznymi regulaminami, tak świadczenie usług psychoterapeutycznych w ramach prywatnej działalności gospodarczej nie jest prawnie uregulowane.
Jak zostać psychoterapeutą?
Zgodnie z obecnymi standardami przyjętymi w Polsce, proces kształcenia psychoterapeutycznego wiąże się z ukończeniem szkolenia podyplomowego trwającego co najmniej 4 lata w wymiarze 1200 godzin kształcenia teoretycznego i praktycznego – kończy się ono zewnętrznym egzaminem certyfikacyjnym przeprowadzonym przez stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów. Istotnym elementem zdobywania i ciągłego rozwoju kwalifikacji psychoterapeuty jest kształcenie praktyczne z uwzględnieniem własnej psychoterapii, odbycie stażu klinicznego oraz praktyka psychoterapeutyczna pod superwizją – również po uzyskaniu certyfikatu psychoterapeuty.
Osiągnięcie wyspecjalizowanej wiedzy i doświadczenia psychoterapeutycznego wiąże się zarówno z uzyskaniem uprawnień w formie certyfikatu wydawanego przez Krajową Organizację Przyznającą, czyli Sekcję Naukową Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Polską Federację Psychoterapii według standardów określonych przez Europejskie Stowarzyszenie Psychoterapii, jak i prowadzeniem swojej praktyki pod stałą superwizją przez okres nawet kilku kolejnych lat od momentu otrzymania certyfikatu psychoterapeuty.
Psychoterapię może również prowadzić psychoterapeuta w procesie certyfikacji lub osoba będąca w trakcie całościowego podyplomowego specjalistycznego szkolenia w psychoterapii w ośrodkach akredytowanych bądź rekomendowanych, np. przez członków Polskiej Rady Psychoterapii, Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warunki rekrutacji do danej szkoły psychoterapeutycznej są ustalane przez podmiot kształcący, jednak w większości przypadków oferty tych placówek są kierowane do lekarzy bądź osób posiadających tytuł magistra danego kierunku studiów humanistycznych (np. psychologia, socjologia, pedagogika).
Na czym polega psychoterapia?
Ze względu na brak regulacji prawnych dotyczących zawodu psychoterapeuty, podstawową czynnością przy poszukiwaniu osoby specjalizującej się w oferowaniu usług psychoterapeutycznych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej powinno być zweryfikowanie tego, czy dana osoba jest w trakcie procesu szkolenia bądź posiada certyfikat psychoterapeuty wydany przez akredytowany lub rekomendowany ośrodek szkoleniowy (np. przez członków Polskiej Rady Psychoterapii, Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Polskiego Towarzystwa Psychologicznego).
Dodatkowym elementem, który powinien być dostępny dla informacji potencjalnego klienta bądź pacjenta, jest posiadanie przez psychoterapeutę certyfikatów superwizora, wskazujących na stałe doskonalenie warsztatu zawodowego danego specjalisty. Powyższe elementy zdają się zwiększać wiarygodność oraz profesjonalizm oferowanych usług psychoterapeutycznych, natomiast niechęć udzielenia lub brak informacji na ich temat mogą być istotną przesłanką do zwątpienia w wiedzę, kompetencje i doświadczenie danej osoby.
Podsumowanie
Pojęcie psychoterapeuty nie może być utożsamiane z zawodem psychologa, pomimo że zakres kompetencji tych dwóch zawodów znacząco się ze sobą pokrywa. Ze względu na brak uregulowania prawnego zawodu psychoterapeuty, można stwierdzić, że każdy kwalifikuje się do jego wykonywania w Polsce. W praktyce wymagane jest jednak ukończenie stosownego szkolenia podyplomowego oraz pozytywne przedłożenie egzaminu końcowego, by świadczyć usługi psychoterapeutyczne.
