Spółdzielnie kojarzą się w Polsce z podmiotami zajmującymi się budową mieszkań oraz zaspokajaniem potrzeb lokalowych społeczeństwa. To stwierdzenie jest oczywiście prawdziwe, choć niepełne. Spółdzielnie mogą bowiem zajmować się wieloma innymi sprawami. Jak założyć spółdzielnię i z jakiego rodzaju działalnością może się ona wiązać?
Czym jest spółdzielnia?
Zgodnie z treścią art. 1 Ustawy z dnia 16 września 1982 roku – Prawo spółdzielcze spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska.
„Działalność gospodarcza odróżnia spółdzielnię od innych organizacji o charakterze zrzeszeniowym. Prowadzenie takiej działalności mieści się w ustawowej definicji spółdzielni, zawartej w art. 1 par. 1 prawa spółdzielczego, a w odniesieniu do spółdzielni kółek rolniczych – także w art. 180 par. 1 i 2 prawa spółdzielczego”.
W polskim systemie gospodarczym najpopularniejszymi spółdzielniami są spółdzielnie mieszkaniowe oraz te, które zajmują się produkcją rolną.
Tak naprawdę nie ma przeszkód, aby spółdzielnia zrzeszała osoby wykonujące inną działalność niż ta o cechach mieszkaniowych lub rolniczych. Spółdzielnie pracy mogą powstawać w celu promowania określonych wyrobów lub usług. Stanowią wówczas formę przedsiębiorstwa, które z powodzeniem może konkurować na rynku z innymi podmiotami. Co ważne, spółdzielnia może być stroną stosunku pracy – przepisy prawa pracy wskazują bowiem, że jednym ze źródeł stosunku pracy jest spółdzielcza umowa o pracę.
Statut i członkowie spółdzielni
Do założenia spółdzielni wymagane jest zgromadzenie odpowiedniej liczby osób, które będą określane mianem członków. Osoby zamierzające założyć spółdzielnię (założyciele) uchwalają statut spółdzielni, potwierdzając jego przyjęcie przez złożenie pod nim swoich podpisów oraz dokonują wyboru organów spółdzielni, których wybór należy w myśl statutu do kompetencji walnego zgromadzenia, lub komisji organizacyjnej w składzie co najmniej 3 osób.
Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od 10, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i 3, jeżeli założycielami są osoby prawne. W spółdzielniach produkcji rolnej liczba założycieli – osób fizycznych nie może być mniejsza od 5.
Warto w tym miejscu podkreślić, że członkowie spółdzielni muszą mieć pełną zdolność do czynności prawnych, niemożliwe jest więc zrzeszanie osób niepełnoletnich lub ubezwłasnowolnionych. O tym, kto może zostać członkiem danej spółdzielni, decyduje jej statut.
Założenie spółdzielni powinno rozpocząć się od sporządzenia jej statutu – aktu, który będzie zawierał w sobie wszystkie najważniejsze postanowienia regulujące jej pracę. Statut spółdzielni powinien określać:
oznaczenie nazwy z dodatkiem „spółdzielnia” lub „spółdzielczy” i podaniem jej siedziby;
przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania, o ile założono ją na czas określony;
wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki niewniesienia udziału w terminie; jeżeli statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może określać ich górną granicę;
prawa i obowiązki członków;
zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków;
zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania na nich i podejmowania uchwał;
zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni;
zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spółdzielni.
Statut ponadto powinien zawierać postanowienia, których wprowadzenia wymagają przepisy niniejszej ustawy, oraz może zawierać inne postanowienia.
„Statut spółdzielni jest szczególnym rodzajem umowy członków spółdzielni, do wykładni postanowień którego, w związku z powyższym mogą znaleźć zastosowanie reguły interpretacyjne wynikające z art. 65 §2 kc, z tym jednak zastrzeżeniem, iż statuty osób prawnych podlegają tzw. obiektywnej metodzie wykładni, a więc ustalenie zawartego w nich prawnego znaczenia oświadczenia woli następuje z uwzględnieniem obiektywnego znaczenia użytych słów, przy czym konieczne jest wzięcie pod uwagę również zasad współżycia społecznego oraz celu określonego postanowienia statutu ustalonego według kryteriów obiektywnych, dotyczących określonego typu osób prawnych, których działalność reguluje statut. Nie ma więc decydującego znaczenia to, w jaki sposób rozumieją postanowienie statutu członkowie spółdzielni, czy też jak rozumieli je jego twórcy. Decydujące jest jego obiektywne znaczenie ustalone przy uwzględnieniu celu, jakiemu uregulowanie to ma służyć”.
Jak założyć spółdzielnię i zgłosić ją do KRS?
Sporządzenie statutu nie powoduje formalnego powstania spółdzielni, dokonuje się to dopiero wraz z chwilą wpisu tego podmiotu do Krajowego Rejestru Sądowego. Wniosek rejestracyjny można obecnie złożyć wyłącznie drogą elektroniczną (dawniej dopuszczalna była także tradycyjna forma papierowa). Pismo składa się za pośrednictwem Portalu Rejestrów Sądowych – niezbędne jest posiadanie kwalifikowanego podpisu elektronicznego albo aktywnego profilu zaufanego.
Wzór wniosku dostępny jest w systemie PRS – należy jednak uprzednio zarejestrować się i założyć konto użytkownika. Po wypełnieniu wniosku założyciele zobowiązani są dołączyć do niego następujące dokumenty:
statut spółdzielni,
protokół stwierdzający wybór zarządu i rady nadzorczej,
inne dodatkowe dokumenty – np. pełnomocnictwo oraz dowód uiszczenia opłaty skarbowej za pełnomocnictwo.
Dokumentacja powinna być wgrana do systemu elektronicznie, najczęściej wystarczające będą skany. Wniosek rejestracyjny podlega opłacie sądowej w łącznej kwocie 600 zł – można ją uiścić za pośrednictwem PRS (500 zł za wpis do KRS oraz 100 zł za ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym).
Wniosek o wpis jest rozpatrywany przez właściwy sąd rejonowy w terminie 7 dni od dnia jego wysłania. Jeśli pojawią się w nim jakiekolwiek braki, sąd wezwie założycieli do ich uzupełnienia – wezwanie przyjdzie jednak w formie elektronicznej na koncie PRS, stąd tak ważne jest codzienne śledzenie zmian na profilu użytkownika (sądy nie wysyłają listów poleconych w tym zakresie). Jeśli zebrana dokumentacja będzie prawidłowa, sąd dokona wpisu, o czym poinformuje założycieli również za pośrednictwem systemu PRS. Od chwili wpisu w KRS spółdzielnia może legalnie działać w obrocie prawno-gospodarczym.
Zgłoszenie spółdzielni do urzędu skarbowego
Uzyskanie wpisu w KRS nie kończy procedury zgłoszeniowej – spółdzielnia musi bowiem figurować także w bazach urzędów skarbowych. W tym celu założyciele muszą złożyć wniosek na druku NIP-8 do urzędu właściwego ze względu na siedzibę spółdzielni. Termin na dokonanie tej czynności wynosi 21 dni albo 7 dni, gdy spółdzielnia będzie odprowadzała składki na ubezpieczenia społeczne (np. wskutek zatrudnienia pracowników). Formularz może zostać złożony drogą tradycyjną (listem poleconym lub osobiście w urzędzie) albo elektronicznie (za pośrednictwem Portalu Podatkowego).
Oprócz zgłoszenia skarbowego spółdzielnia musi zostać wpisana do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) – zgłoszenia dokonuje się w terminie 7 dni od daty wpisania do KRS poprzez portal CRBR.
Podsumowanie
Po przeanalizowaniu jak założyć spółdzielnię można uznać, że nie jest to skomplikowanym procesem, choć wymaga zgromadzenia odpowiedniej dokumentacji, głównie statutu sporządzonego w formie pisemnej. Założyciele muszą zarejestrować nowy podmiot w KRS – mogą to zrobić wyłącznie poprzez PRS. Oprócz tego spółdzielnia musi zostać zgłoszona do urzędu skarbowego oraz CRBR.
