Każdy podatnik jest zainteresowany szybkim i efektywnym załatwieniem swojej sprawy podatkowej. Może jednak zdarzyć się sytuacja, w której organ podatkowy nie podejmuje żadnych konkretnych działań, co określane jest jako bezczynność organu podatkowego. Warto zatem rozważyć, jakie działania może podjąć podatnik w takiej sytuacji.
Termin załatwienia sprawy przez organy podatkowe
Teoretycznie organ podatkowy jest związany określonym terminem na załatwienie sprawy podatkowej. W art. 139 Ordynacji podatkowej możemy bowiem przeczytać, że załatwienie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, chyba że przepisy niniejszej ustawy stanowią inaczej.
Należy jednak podkreślić, że wskazane terminy nie mają dla fiskusa charakteru ostatecznie wiążącego, jak podaje bowiem art. 140 Ordynacji podatkowej, o każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie organ podatkowy obowiązany jest zawiadomić stronę, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwienia sprawy.
W konsekwencji organ podatkowy może przedłużać prowadzenie sprawy podatkowej, przy czym należy pamiętać, że owo wydłużenie procedury musi być uzasadnione konkretnymi okolicznościami, np. koniecznością zgromadzenia materiału dowodowego. Nie jest natomiast możliwe przedłużanie postępowania tylko z uwagi na bezczynność samego organu podatkowego.
Na czym polega bezczynność organu podatkowego?
Nie jest działaniem nieprawidłowym sytuacja, w której organ przedłuża postępowanie z uwagi na konieczność podjęcia konkretnych czynności. Z bezczynnością mamy natomiast do czynienia, gdy organ podatkowy nie podejmuje żadnych działań.
Przy czym warto pamiętać, że ma on obowiązek powiadomić podatnika o każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie, podając przyczyny jego niedotrzymania i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Obowiązek ten dotyczy również przypadków, gdy niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od organu.
Jak czytamy w wyroku WSA w Białymstoku z 13 listopada 2019 roku (I SA/Bk 11/19), o przewlekłości postępowania może świadczyć powstrzymywanie się od podejmowania wyłącznie czynności niezbędnych i podejmowanie również czynności zbędnych przez organ podatkowy, co w konsekwencji może prowadzić do nieracjonalnego przedłużenia terminu załatwienia sprawy.
Ponaglenie jako środek służący na bezczynność organu podatkowego
Zgodnie z art. 141 Ordynacji podatkowej na niezałatwienie sprawy we właściwym terminie stronie służy ponaglenie do organu wyższego stopnia. Uznając ponaglenie za uzasadnione, wyznacza on dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby podejmuje środki zapobiegające naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości. Organ stwierdza jednocześnie, czy niezałatwienie sprawy w terminie miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa.
Podstawowym skutkiem pozytywnego rozpatrzenia ponaglenia jest wyznaczenie nowego terminu rozpatrzenia sprawy. Co istotne, jest on dla organu niższego stopnia wiążący, a to stanowi niewątpliwą korzyść dla podatnika wnoszącego ponaglenie.
Drugi skutek to określenie przyczyn bezczynności oraz działania prewencyjne na przyszłość, które mają za zadanie zapobiegać tego typu przypadkom bezczynności.
Organ wyższego stopnia określa także osoby winne naruszenia procedury i przyczyniające się do stanu bezczynności. Tego rodzaju działanie ma jednak charakter typowo wewnętrzny i organizacyjny w zakresie samego funkcjonowania organu podatkowego i jako postępowanie o charakterze dyscyplinarnym nie jest ujawniane podatnikowi.
Choć nie wynika to wprost z treści Ordynacji podatkowej, to przyjmuje się, że rozstrzygnięcie ponaglenia powinno mieć miejsce w formie postanowienia, na które jednak nie przysługuje zażalenie.
Skarga na bezczynność organu podatkowego do sądu administracyjnego
Skorzystanie z instytucji ponaglenia jest warunkiem dopuszczalności skargi na bezczynność do sądu administracyjnego. Trzeba bowiem pamiętać, że dopiero wyczerpanie dopuszczalnych prawem środków zaskarżenia umożliwia wniesienie skargi do sądu administracyjnego.
Sąd, uwzględniając skargę na bezczynność organu:
zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu, interpretacji albo do dokonania czynności;
zobowiązuje organ do stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa;
stwierdza, że organ dopuścił się bezczynności lub przewlekłego prowadzenia postępowania.
Bezczynność organu podatkowego a kwestia odpowiedzialności
Trzeba także wskazać, że bezczynność organu podatkowego może doprowadzić do powstania szkody majątkowej u podatnika. W takim wypadku przysługuje mu odszkodowanie.
Jak podaje bowiem art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego, za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Ponadto, jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji.
Bezczynność organu podatkowego to stan, w którym organ nie podejmuje żadnych czynności, do których podjęcia obowiązuje go przepis prawa. W związku z tym po stronie podatnika pojawiają się możliwości działania w postaci ponaglenia oraz skargi na bezczynność wnoszonej do sądu administracyjnego.
