Przepisy prawa pracy przewidują możliwość łączenia przez osoby młodociane (niepełnoletnie) pracy z nauką. Sytuację prawno-pracowniczą takich osób uregulowano w dziale IX Kodeksu pracy. Celem wprowadzenia unormowań zawartych tej części kodeksu było zapewnienie omawianej grupie pracowników szczególnej, wieloaspektowej ochrony, ze względu na młody wiek. Jednocześnie co do zasady pracowników młodocianych nie pozbawiono uprawnień przysługujących ogółowi pracowników, w tym prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, a w szczególności zasiłku opiekuńczego. Dowiedz się, komu przysługuje zasiłek opiekuńczy dla młodocianych.
Zatrudnienie w celu nauki zawodu
Młodociany, czyli osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat, nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego w formach:
nauki zawodu,
przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach, oraz dokształcanie teoretyczne. Przyuczenie do wykonywania określonej pracy ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu – ta forma przygotowania zawodowego ma zatem węższy zakres niż nauka zawodu (art. 191 § 1 i art. 192 § 2 kp, § 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania).
Zatrudnienie młodocianego w celu nauki zawodu, podobnie jak w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy, następuje na podstawie umowy o pracę, która powinna określać w szczególności:
rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
sposób dokształcania teoretycznego;
wysokość wynagrodzenia.
Rozwiązanie za wypowiedzeniem takiej umowy dopuszczalne jest tylko w razie:
niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe (art. 195 i 196 kp).
Jak wynika z powyższego, młodociany zatrudniony w celu nauki zawodu ma status pracownika (łączy go z pracodawcą stosunek pracy).
Ubezpieczenia społeczne pracowników młodocianych odbywających naukę zawodu
Młodocianemu w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, obowiązującego od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Stosunek procentowy wynagrodzenia, o którym mowa wyżej, wynosi:
nie mniej niż 8% – w pierwszym roku nauki lub klasie I branżowej szkoły I stopnia w przypadku młodocianego realizującego dokształcanie teoretyczne w tej szkole;
nie mniej niż 9% – w drugim roku nauki lub klasie II branżowej szkoły I stopnia w przypadku młodocianego realizującego dokształcanie teoretyczne w tej szkole;
nie mniej niż 10% – w trzecim roku nauki lub klasie III branżowej szkoły I stopnia w przypadku młodocianego realizującego dokształcanie teoretyczne w tej szkole (§ 19 rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.).
Oskładkowania wynagrodzeń pracowników młodocianych w ramach ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego) dokonuje się na ogólnych zasadach dotyczących pracowników (art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych).
Prawo do zasiłku opiekuńczego
Zasiłek opiekuńczy jest jednym ze świadczeń przewidzianych w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – dalej „ustawa zasiłkowa”. Prawo do tego świadczenia przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym (czyli ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa), zwolnionym od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat (okres zasiłkowy: 60 dni);
chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat (okres zasiłkowy: 60 dni);
chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności (okres zasiłkowy: 30 dni);
innym chorym członkiem rodziny (okres zasiłkowy: 14 dni).
Szczegółowe przesłanki nabycia prawa do zasiłku opiekuńczego w związku ze sprawowaniem opieki nad wyżej wymienionymi osobami określono w art. 32 ustawy zasiłkowej.
Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku, którą stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała konieczność osobistego sprawowania opieki, a jeżeli okoliczność uzasadniająca wypłatę zasiłku powstała przed upływem wspomnianego okresu, podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego za jeden dzień niezdolności do pracy stanowi jedna trzydziesta część wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku (art. 35 ust. 1, art. 36 ust. 1–3 ustawy zasiłkowej).
Skoro – jak wyżej wskazano – młodociany odbywa naukę zawodu w ramach umowy o pracę i tym samym podlega ubezpieczeniu chorobowemu, to w czasie trwania tego ubezpieczenia ma on prawo do pobierania zasiłku opiekuńczego w określonych w ustawie zasiłkowej okolicznościach uzasadniających wypłatę tego świadczenia.
Przykład 1.
Młodociany, w czwartym miesiącu zatrudnienia, grudniu, przez 4 dni sprawował osobistą opiekę nad chorym ojcem. Miesięczne wynagrodzenie zasadnicze młodocianego (po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe) wynosiło we wrześniu i październiku 750 zł, a w listopadzie 790 zł. Był to jedyny składnik wynagrodzenia. W związku z tym młodociany otrzymał zasiłek opiekuńczy w wysokości 101,76 zł, zgodnie z obliczeniem:
(750 zł + 750 zł × 790 zł) / 3 = 763,33 zł;
763,33 zł / 30 = 25,44 zł;
25,44 zł × 4 = 101,76 zł.
Przykład 2.
Wynagrodzenie miesięczne młodocianego wynikające z umowy o pracę (po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe) wynosiło 800 zł. Konieczność sprawowania osobistej opieki nad chorą babcią przez 7 dni pojawiła się w tym samym miesiącu, w którym młodociany zawarł umowę o pracę. W tym przypadku jako podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego należało przyjąć wynagrodzenie, które młodociany osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy, czyli 800 zł, tj. wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę (patrz art. 37 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy zasiłkowej). Za czas sprawowania osobistej opieki nad babcią młodociany nabył prawo do zasiłku opiekuńczego w kwocie 186,69 zł, co wynika z następującego obliczenia:
800 zł / 30 = 26,67 zł;
26,67 zł × 7 = 186,69 zł.
Zasiłek opiekuńczy dla młodocianych - jak udokumentować prawo?
Dokumentem niezbędnym do przyznania i wypłaty przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zasiłku opiekuńczego jest zaświadczenie pracodawcy będącego płatnikiem składek zawierające informacje określone w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 roku w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków – dalej „rozporządzenie o dokumentach” – w tym m.in.:
dane pracodawcy;
dane pracownika;
okres zatrudnienia u pracodawcy oraz wymiar czasu pracy pracownika;
okresy, za które pracodawca wypłacił zasiłek opiekuńczy, wliczane do jednego okresu zasiłkowego;
numer rachunku bankowego pracownika.
Kolejnym dokumentem niezbędnym do przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego jest wniosek o zasiłek opiekuńczy (składany na druku Z-15A albo Z-15B) – zawierający dane określone w załączniku nr 6 do rozporządzenia o dokumentach.
W zależności od tego, z jakiego tytułu ma zostać przyznany zasiłek opiekuńczy, konieczne jest złożenie stosownych oświadczeń, decyzji, zaświadczeń, orzeczeń itp., na podstawie których ustala się, czy zachodzą ustawowe przesłanki do wypłaty zasiłku. Do takich dokumentów należą m.in.:
oświadczenie pracownika dotyczące nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do którego uczęszcza dziecko;
decyzja o konieczności izolacji dziecka wydana przez właściwy organ albo uprawniony podmiot, na podstawie przepisów o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
zaświadczenie lekarskie o porodzie lub chorobie małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dziecka.
Mając na względzie młody wiek pracownika młodocianego, można zauważyć, że takiej osobie zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwać w zdecydowanej większości przypadków z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny niebędącym dzieckiem, małżonkiem, ani teściem pracownika. Do kręgu członków rodziny korzystających z opieki młodocianego zaliczać się będą zazwyczaj rodzice, ojczym, macocha, dziadkowie lub rodzeństwo. W tych przypadkach kluczowym dowodem pozwalającym ustalić prawo do zasiłku opiekuńczego jest zaświadczenie lekarskie stwierdzające konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny (art. 32 ust. 2, art. 53 ust. 1 ustawy zasiłkowej).
Podsumowując, pracownik młodociany, w tym odbywający naukę zawodu, jak każdy inny pracownik ma prawo do otrzymywania zasiłku opiekuńczego na warunkach określonych w ustawie zasiłkowej.
