Prowadząc działalność gospodarczą, przedsiębiorców może spotkać kontrola podatkowa prowadzona przez urzędy skarbowe. Generalna zasada stanowi, że przed wszczęciem takiej kontroli podatnik powinien być powiadomiony przez właściwy organ podatkowy o zamiarze jej wszczęcia. Zabieg taki pełni funkcję gwarancyjną i daje podatnikowi szansę do przygotowania się do procedury kontroli podatkowej. Przepisy przewidują jednak sytuacje, w których ze względu na interes publiczny i dobro państwa, podatnika nie zawiadamia się o zamiarze rozpoczęcia kontroli podatkowej.
Instytucja zawiadomienia kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli
Przed rozpoczęciem kontroli organ powinien zawiadomić kontrolowanego o zamiarze jej wszczęcia. Kontrola podatkowa wszczynana jest nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli i nie później niż przed upływem 30 dni. Jeżeli termin 30-dniowy upłynął, wówczas konieczne jest wystosowanie kolejnego zawiadomienia o wszczęciu.
Kontrola podatkowa bez wcześniejszego zawiadomienia o wszczęciu
Kwestie wszczęcia kontroli bez uprzedniego zawiadomienia podatnika o takim zamiarze uregulowane zostały w dwóch aktach prawnych. Pierwszym z nich jest ustawa Prawo przedsiębiorców, gdzie w art. 48 ust. 11 wskazano, że zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej nie dokonuje się m.in. gdy:
- kontrola podatkowa ma zostać przeprowadzona na podstawie bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej;
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
- kontrola jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw;
- kontrola podatkowa następuje w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów;
- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;
- przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione,
- kontrola jest przeprowadzana wyłącznie w celu sprawdzenia wykonania wezwania, o którym mowa w art. 21a ust. 1, zobowiązania, o którym mowa w art. 21a ust. 2, lub weryfikacji powiadomienia, o którym mowa w art. 21a ust. 5 lub 6 ustawy prawo przedsiebiorców.
Kolejnym aktem prawnym opisującym sytuację, gdy nie zawiadamia się podatnika o wszczęciu kontroli, jest Ordynacja podatkowa. Zgodnie z art. 282c tej ustawy nie zawiadamia się o zamiarze wszczęcia kontroli, jeżeli kontrola podatkowa:
- dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług;
- ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
- dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych;
- dotyczy niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej;
- ma być podjęta w oparciu o informacje uzyskane na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- zostaje wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej;
- ma charakter doraźny, dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzania spisu z natury;
- dotyczy podatku od wydobycia niektórych kopalin,
- dotyczy zasadności zwrotu podatku w rozumieniu przepisów rozdziału 7b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz rozdziału 6a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.
Ponadto w myśl powyższego artykułu nie zawiadamia się również o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, jeżeli organ podatkowy posiada informacje, z których wynika, że kontrolowany:
- został prawomocnie skazany w Rzeczypospolitej Polskiej za popełnienie przestępstwa skarbowego, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości lub wykroczenia polegającego na utrudnianiu kontroli (w przypadku osoby prawnej ten warunek odnosi się do każdego członka zarządu lub osoby zarządzającej, a w przypadku spółek niemających osobowości prawnej - do każdego wspólnika);
- jest zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji;
- nie ma miejsca zamieszkania lub adresu siedziby albo doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.
Dodatkowo zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej nie stosuje się w razie konieczności rozszerzenia zakresu kontroli na inne okresy rozliczeniowe, z uwagi na nieprawidłowości stwierdzone w wyniku dokonanych już czynności kontrolnych. Jak wynika z powyższego zestawienia katalog sytuacji w których nie dokonuje się zawiadomienia o wszczęciu kontroli podatkowej dotyczy sytuacji wyjątkowych i wrażliwych z punktu widzenia interesu fiskalnego państwa. Działania te mają na celu szybkie wykrycie nieprawidłowości i niedopuszczenie do sytuacji powstawania dalszych naruszeń w zakresie podatków.
Uzasadnienie przyczyn braku zawiadomienia
Po wszczęciu kontroli podatkowej organ podaje podatnikowi przyczynę braku zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli i umieszcza ją w książce kontroli oraz w treści protokołu kontroli. Organ powinien nie tylko wskazać podstawę prawną odstąpienia od uzasadnienia lecz również odnieść się do okoliczności faktycznych mających wpływ na podjęcie działań w ramach tej szczególnej procedury.
