Umowa pożyczki jest świadczeniem o charakterze zwrotnym, co rodzi istotne pytania o jej skutki podatkowe. Kluczową kwestią jest to, jak traktować zwrot pożyczki a podatki PIT i PCC. Czy otrzymana kwota stanowi przychód i czy z tego tytułu należy odprowadzić podatek? W artykule dokonamy szczegółowej analizy tego zagadnienia.
Zwrot pożyczki na gruncie podatku PIT
Instytucję pożyczki regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Przepis art. 720 § 1 kc stanowi, że przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. W myśl art. 723 kc, jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
Do elementów znamionujących umowę pożyczki należy obowiązek jej zwrotu. Przy czym nie tyle dotyczy to oznaczenia terminu zwrotu, ile zaznaczenie samego obowiązku zwrotu jest elementem przedmiotowo istotnym dla tego rodzaju umowy, bez którego nie ma umowy pożyczki. W zależności od tego, jak zostanie ukształtowana przez strony umowa pożyczki, może ona przyjąć postać umowy nieodpłatnej bądź też odpłatnej, gdzie pożyczkobiorca zobowiązany będzie do zapłaty odsetek.
Umowa pożyczki jest – zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego – umową konsensualną, tj. dochodzącą do skutku poprzez samo porozumienie stron, oraz umową dwustronnie zobowiązującą. W sytuacji, gdy strony zawarły umowę pożyczki z zastrzeżeniem odpowiedniego wynagrodzenia na rzecz pożyczkodawcy, po stronie biorącego pożyczkę pojawia się obowiązek zapłaty odsetek. Stanowią one bowiem typowe, należne dającemu pożyczkę, wynagrodzenie.
Przechodząc na grunt przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, należy zauważyć, że zgodnie z art. 11 ust. 1 ww. ustawy przychodami są co do zasady otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wyraźnie rozróżnia źródła przychodów oraz sposób opodatkowania dochodów z poszczególnych źródeł. W myśl art. 17 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się jedynie odsetki od pożyczek.
Na podstawie art. 30a ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy od uzyskanych dochodów (przychodów) z odsetek od pożyczek – z wyjątkiem, gdy udzielenie pożyczek jest przedmiotem działalności gospodarczej – pobiera się 19-procentowy zryczałtowany podatek dochodowy, z zastrzeżeniem art. 52a.
Stosownie do regulacji art. 30a ust. 6 ww. ustawy zryczałtowany podatek, o którym mowa w ust. 1 pkt 1–4 oraz pkt 6, 8 i 9, pobiera się bez pomniejszania przychodu o koszty uzyskania.
W świetle powyższego wskażmy na dwa istotne argumenty.
Po pierwsze za przychód podatkowy podlegający opodatkowaniu uważa się wyłącznie te kwoty, które dla podatnika stanowią dodatkowe przysporzenie majątkowe. Nie można mówić o powstaniu przychodu, jeżeli kwota otrzymana lub postawiona do dyspozycji podatnika nie ma charakteru definitywnego przysporzenia. Inaczej rzecz ujmując, istotą przychodu podatkowego jest realny, trwały i definitywny charakter przysporzenia majątkowego, tj. taki, w którym ostatecznie powiększone zostaną aktywa podatnika.
O zaliczeniu danego przysporzenia majątkowego do przychodów danej osoby prawnej decyduje definitywny charakter tego przysporzenia – w tym sensie, że w sposób ostateczny faktycznie powiększa ono aktywa podatnika lub zmniejsza jego zobowiązania w sposób trwały, a nie tymczasowy.
Po drugie zaś stosownie do cyt. powyżej art. 17 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się jedynie odsetki od pożyczek. Tak więc zwrot pożyczkodawcy kapitału pożyczki jest dla niego obojętny na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
W świetle powyższego należy zatem stwierdzić, że pożyczkodawca otrzymujący zwrot pożyczki (kwoty głównej) nie rozpoznaje z tego tytułu przychodu podatkowego. Zwrot pożyczki nie powoduje zwiększenia majątku podatnika, lecz wyrównanie stanu majątkowego.
Trzeba też wskazać, że samo udzielenie pożyczki i późniejsza jej spłata pozostają neutralne podatkowo i nie stanowią źródła przychodu dla pożyczkobiorcy, ponieważ umowa pożyczki nakłada na pożyczającego obowiązek zwrotu tej samej ilości pieniędzy. Inaczej rzecz biorąc, kwota przenoszona na drugą stronę w wykonaniu takiej umowy ma charakter zwrotny, nie stanowi dla niej definitywnego przysporzenia majątkowego i z tego względu jest zdarzeniem obojętnym pod względem prawnopodatkowym. Tak wypowiedział się Dyrektor IS w Warszawie w interpretacji z 29 października 2015 roku, nr IPPB2/4511-802/15-2/KW1.
Zwrot pożyczki a podatki PCC
Ponadto warto też poświęcić kilka słów podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Otóż zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych podatkowi temu podlegają umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku.
Podatnikiem podatku jest w tym przypadku pożyczkobiorca. Spoczywa na nim obowiązek złożenia deklaracji PCC-3 oraz zapłaty według stawki 0,5% w terminie 14 dni, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Kwestia powstania obowiązku podatkowego opisana została w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC, gdzie czytamy, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej objętej zakresem ustawy.
Podkreślić zatem należy, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej (zawarcia umowy) – a nie jej wykonania. Z uwagi na fakt, że pożyczka jest umową, to dochodzi do skutku w momencie wyrażenia zgodnego oświadczenia woli przez pożyczkodawcę oraz pożyczkobiorcę.
W konsekwencji obowiązek podatkowy powstaje w dacie zawarcia umowy pożyczki, czyli w dacie złożenia zgodnych oświadczeń woli przez strony stosunku prawnego. Obowiązek podatkowy nie jest natomiast wyznaczany poprzez okoliczność spłaty pożyczki. W wyroku WSA w Gdańsku z 13 marca 2018 roku (I SA/Gd 25/18) czytamy, że podstawą zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych nie jest odstąpienie stron od realizacji umowy.
Mając zatem powyższe na uwadze, możemy wskazać, że fakt zwrotu pożyczki (a nawet fakt niespłacenia pożyczki) nie ma żadnego wpływu na kwestie podatku PCC.
Jak wskazał WSA we Wrocławiu w wyroku z 6 lutego 2020 roku (I SA/Wr 810/19), decydującym momentem dla powstania obowiązku podatkowego w podatku PCC jest dzień, w którym strony doszły do porozumienia co do treści umowy pożyczki. W tym też dniu zatem doszła do skutku czynność cywilnoprawna podlegająca opodatkowaniu. Czym innym jest natomiast faktyczne wykonanie umowy. Pożyczkodawca może udostępnić środki dobrowolnie lub też pożyczkobiorca może dochodzić wykonania umowy pożyczki przed sądem powszechnym. Dla zaistnienia obowiązku w podatku od czynności cywilnoprawnych jest to okoliczność bez znaczenia.
Podsumowując, należy wskazać, że zwrot pożyczki przez pożyczkobiorcę nie jest okolicznością generującą konieczność zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych. Taki zwrot nie stanowi bowiem dodatkowego przysporzenia majątkowego i co za tym idzie, nie może być uznany za przychód w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy PIT.
Polecamy:
