Człowiek w życiu może być pewny dwóch rzeczy – śmierci i podatków. Przy czym na co dzień to te drugie stanowią większe zmartwienie i nie dość, że obciążają psychicznie, to jeszcze uszczuplają nasze portfele. Hucznie zapowiadana polityka walki z mafiami VAT-owskimi doprowadziła do zwiększenia liczby przeprowadzanych kontroli i dokładniejszej weryfikacji dokumentacji podatkowej. Skutkiem tego nie jest zmniejszenie przestępczości karno-skarbowej, a częściej nakładane kary – w tym kary porządkowe na zwykłych podatników, do tego w jeszcze wyższych kwotach.
Ustawodawca twierdzi, że kary porządkowe mają na celu zdyscyplinowanie osób, na których ciążą obowiązki niezbędne dla prawidłowego przebiegu postępowania prowadzonego przez organ podatkowy. Prawda jest taka, że nawet przy najlepszej woli obywatela, poziom skomplikowania przepisów podatkowych jest tak wysoki, że trudno w ogóle się w nich odnaleźć, a co dopiero się do nich całkowicie dostosować. „Na szczęście” fiskus nie śpi i każdy objaw nieposłuszeństwa obywatelskiego spotka się z karą. Jeżeli osoba zobowiązana do określonego zachowania nie dopełniła obowiązku na niej ciążącego, organ podatkowy może na nią nałożyć karę w wysokości do 2900 zł.
Kary porządkowe – kto pod nie podlega?
Materia kar porządkowych nakładanych przez organy podatkowe znalazła swoje uregulowanie w Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Ordynacja podatkowa (dalej jako Ordynacja podatkowa). Istotą kary w tym przypadku jest wyłącznie funkcja represyjna. Do ich stosowania będą miały zastosowanie zarówno zasady administracyjnych kar pieniężnych, jak i kar stosowanych w prawie karnym – będą to m.in. zasada wyłączności ustawowej w określaniu znamion czynu, zasada zawinienia, adekwatności środka represji do realiów sprawy czy rozstrzygania wątpliwości na korzyść potencjalnego ukaranego.
Zgodnie z art. 262 § 1 Ordynacji podatkowej kary porządkowe mogą być nakładane na:
-
stronę,
-
pełnomocnika strony,
-
świadka,
-
biegłego powołanego w sprawie.
W sytuacji, gdy stroną nie jest osoba fizyczna, a osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej (np. przedsiębiorstwo, stowarzyszenie, fundacja), karę nakłada się na osobę fizyczną, która jest ustawowym reprezentantem, członkiem organu uprawnionego do reprezentowania lub też jest upoważniona do prowadzenia spraw owej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej.
Przepis art. 262 Ordynacji podatkowej w § 3 przewidział również kary dla innych uczestników postępowania, przy czym organ może je nałożyć wyłącznie w określonych sytuacjach. Ukarana może zostać także:
-
osoba trzecia, która bezzasadnie odmawia okazania przedmiotu oględzin;
-
uczestnik rozprawy, który poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudnia jej przeprowadzenie;
-
osoba, której podatnik zlecił prowadzenie bądź przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach, jeżeli bezzasadnie odmówi ona okazania lub nie przedstawi w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.
Jakie czyny podlegają pod kary porządkowe?
Katalog przewinień wskazuje na:
-
niestawienie się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo zobowiązania do stawienia przez właściwy organ podatkowy;
-
bezzasadną odmowę lub niedokonanie w terminie wyznaczonym w wezwaniu złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin, przedłożenia tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub udziału w innej czynności;
-
bezzasadną odmowę okazania lub nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach;
-
opuszczenie miejsca przeprowadzania czynności przed jej zakończeniem bez zezwolenia organu;
-
bezzasadną odmowę okazania przedmiotu oględzin (ukaraniu podlega wyłącznie zobowiązana osoba trzecia);
-
niewłaściwe zachowanie utrudniające przeprowadzenie rozprawy (ukaraniu podlega wyłącznie uczestnik rozprawy);
-
bezzasadną odmowę okazania lub nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów (ukaraniu podlega wyłącznie zobowiązana osoba, której podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych).
Kary porządkowe – przesłanki odpowiedzialności
Na wstępie należy zaznaczyć, że kary porządkowe mogą być stosowane przez organy wyłącznie wobec danej osoby, która dopuściła się konkretnego zachowania. Nie można ukarać kogokolwiek za cudze zachowania mające jedynie wpływ na sprawę owej osoby. Dla przykładu – pełnomocnik ustanowiony w sprawie nie może odpowiadać za działania podjęte przez mocodawcę.
Podstawowym warunkiem zastosowania kary porządkowej jest prawidłowe wezwanie adresata przez organ podatkowy. Aby można było mówić o wezwaniu prawidłowym, treść wezwania musi zawierać konkretne wskazanie pożądanego przez organ zachowania, wskazania w sposób wyczerpujący i pełny przedmiotu postępowania, natomiast samo wezwanie musi zostać prawidłowo doręczone. Dodatkowo istotne jest prawidłowe pouczenie w wezwaniu przez organ podatkowy o możliwości nałożenia kary porządkowej w razie niezastosowania się do nałożonych na określony podmiot obowiązków. Brak pouczenia stanowi, że organ nie może w sposób prawidłowy nałożyć kary porządkowej.
Wysokość kar porządkowych
Zgodnie z art. 262a § 2 Ordynacji podatkowej minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z Prezesem Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” do 15 sierpnia danego roku kwotę stanowiącą maksymalną wysokość pojedynczej kary porządkowej. W roku 2021 limit został ustalony na poziomie 2900 zł. Należy podkreślić, że jest on ustanowiony dla pojedynczej kary za konkretne przewinienie. W przypadku wystąpienia kilku czynów zagrożonych sankcjami kary się sumują.
Kwota kary porządkowej podlega rokrocznej waloryzacji w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku, w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie. Oznacza to, że w przypadku inflacji będzie ona rok do roku rosła. Z kolei w razie wystąpienia deflacji wysokość kar będzie pozostawać na niezmienionym poziomie.
Forma nałożenia kary porządkowej i tryb odwoławczy
Orzeczenie o nałożeniu kary porządkowej następuje w formie postanowienia. Służy na nie zażalenie, które należy złożyć w ciągu 7 dni, licząc od dnia doręczenia.
Aby postanowienie mogło odnieść skutki prawne, musi zawierać wszelkie przewidziane ustawą elementy, tj.:
-
podstawę prawną ukarania;
-
rozstrzygnięcie i jego uzasadnienie;
-
wskazanie wagi, czasu trwania oraz skutków niezgodnego z prawem zachowania;
-
wskazanie okoliczności, w których doszło do niezgodnego z prawem zachowania;
-
określenie stopnia zawinienia osoby ukaranej;
-
wskazanie działań podjętych przez ukaranego w celu usunięcia skutków niezgodnego z prawem zachowania;
-
określenie sytuacji majątkowej osoby ukaranej.
Obok zażalenia, ustawodawca przewidział również możliwość uchylenia kary przez sam organ, który ją nałożył. Zgodnie z przepisem art. 262 § 6 Ordynacji podatkowej uchylenie kary następuje na wniosek ukaranego. Musi on zostać złożony w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia.
Wniosek musi zawierać usprawiedliwienie ze strony osoby ukaranej w zakresie niestawiennictwa lub niewykonania jednego z obowiązków wskazanych w katalogu przedmiotowym. Usprawiedliwienie to może opierać się na udowodnieniu odpowiednich okoliczności bądź też na ich uprawdopodobnieniu.
Kary porządkowe – podsumowanie
Kary porządkowe mogą zostać nałożone nie tylko na stronę występująca w postępowaniu podatkowym, lecz także na podmioty trzecie, biorące jedynie udział poboczny w sprawie. Aby doszło do ukarania, muszą zostać spełnione przesłanki szczegółowo określone w katalogu przewinień Ordynacji podatkowej. Dodatkowo postanowienie o ukaraniu musi spełniać rygorystyczne wymagania, natomiast ich naruszenie może prowadzić wprost do uchylenia decyzji organu podatkowego.
Wysokość kar porządkowych w roku 2021 wynosi 2900 zł liczone za pojedyncze przewinienie. Wzrost sankcji jest z kolei uzależniony od przyrostu inflacji, toteż możemy mieć pewność, że z każdym rokiem kwota ta będzie rosła.
