16 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał orzeczenie niezwykle istotne z punktu widzenia polskich podatników, w tym przedsiębiorców. Zgodnie z nowym wyrokiem, organy podatkowe nie mają prawa wykorzystywać w prowadzonym postępowaniu wszystkich zgromadzonych przez siebie dowodów, w tym przede wszystkim dowodów zgromadzonych w toku poprzednio prowadzonych postępowań. Wyjaśniamy, dowody w postępowaniu podatkowym!
Każdy ma prawo do obrony
Wyrok o sygnaturze C-189/18 dotyczył węgierskiej spółki Glencore, zajmującej się sprzedażą zboża, nasion i paszy dla zwierząt. Węgierski organ podatkowy przeprowadził względem spółki kontrolę dotyczącą jej zobowiązań podatkowych w zakresie podatku VAT i po zakończeniu postępowania wydał decyzję nakazującą spółce zapłatę zaległego podatku oraz zapłatę kary finansowej w wysokości ok. 6 000 000 euro. Spółka Glencore odwołała się od tego orzeczenia, utrzymując, że węgierskie organy podatkowe naruszyły przepis art. 47 Karty praw podstawowych, przyznającej prawo do obrony swoich praw przed sądem, do sprawiedliwego, bezstronnego i jawnego rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki oraz do korzystania z bezpłatnej pomocy profesjonalnego pełnomocnika, jeżeli strona nie posiada środków wystarczających na pokrycie tych kosztów.
„Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości”.
Ponadto organy podatkowe nie udostępniły przedsiębiorcy dokumentów zgromadzonych w czasie kontroli prowadzonej u dostawców, w tym przede wszystkim dokumentów, na których oparte zostały decyzje podatkowe wydane w odniesieniu do tych podmiotów. Węgierski fiskus przekazał Glencore wyłącznie wybrane przez siebie dokumenty, udostępnione w oparciu o ustalone przez siebie kryteria.
Organy podatkowe twierdziły, że przedsiębiorca nie mógł wprawdzie uzyskać statusu strony w postępowaniu podatkowym dotyczącym innego przedsiębiorcy, lecz miał prawo do zbadania kopii pism załączonych do akt w jego własnej sprawie.
Trybunał Sprawiedliwości nie zgodził się z argumentami węgierskiego fiskusa. W jego ocenie podatnik musi mieć możliwość dostępu do informacji, które stanowią podstawę wydanej przeciwko niemu decyzji.
TSUE wskazał, że:
„zasada poszanowania prawa do obrony w postępowaniu administracyjnym takim jak toczące się w postępowaniu głównym, nie nakłada zatem na organ podatkowy ogólnego obowiązku zapewnienia pełnego dostępu do akt będących w jego dyspozycji, lecz wymaga, aby podatnik miał możliwość uzyskania, na swój wniosek, informacji i dokumentów zawartych w aktach administracyjnych i uwzględnionych przez ten organ w celu wydania jego decyzji”.
„Gdy organ podatkowy zamierza oprzeć swoją decyzję na dowodach uzyskanych, tak jak w postępowaniu głównym, w ramach powiązanych postępowań karnych i postępowań administracyjnych wszczętych przeciwko dostawcom podatnika, zasada poszanowania prawa do obrony wymaga, aby podatnik ten miał możliwość dostępu w trakcie toczącego się przeciwko niemu postępowania do wszystkich tych dowodów oraz dowodów, które mogą być wykorzystane w jego obronie, chyba że cele leżące w interesie ogólnym uzasadniają ograniczenie tego dostępu”.
Nie wszystko może stanowić dowody w postępowaniu podatkowym
Fiskus, podobnie jak wszystkie inne organy administracji podatkowej, jest uprawniony do przeprowadzania postępowania dowodowego. Postępowanie dowodowe poprzedza wydanie decyzji podatkowej i jest prowadzone w oparciu o przepisy art. 180 i n. ustawy Ordynacja Podatkowa.
Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
Z pomocą europejskim (w tym polskim) przedsiębiorcom przychodzi wskazany powyżej wyrok TSUE. Stanowisko Trybunału zawiera niezwykle istotne ograniczenie uprawnień organów podatkowych w toku każdego prowadzonego przez nich postępowania dowodowego.
Ewentualne wyłączenia mogą mieć wyłącznie charakter incydentalny i dotyczyć danych chronionych na mocy innych przepisów (np. danych wrażliwych czy informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa).
Wyrok TSUE daje prawo do wznowienia postępowania
Choć strona postępowania ma prawo brać udział w przeprowadzaniu dowodu, zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać wyjaśnienia, ostateczne rozstrzygnięcie dotyczące prawidłowości przeprowadzonego postępowania dowodowego należy do sądu administracyjnego, jeżeli podatnik zdecyduje się na zaskarżenie niekorzystnej dla niego decyzji.
We wnoszonej skardze przedsiębiorca może (i powinien) podnosić zarzuty proceduralne dotyczące prawidłowości prowadzonego postępowania, w tym na przykład - w zależności od okoliczności sprawy – zarzuty dotyczące zakresu i sposobu udostępnienia dowodów.
Orzeczenie TSUE ma doniosłe znaczenie dla polskich podatników, albowiem pozwala na skuteczne złożenie wniosku o uchylenie wydanych przez organy podatkowe decyzji. W odniesieniu do postępowań już zakończonych, nowe stanowisko TSUE może stanowić podstawę do ich wznowienia.
