Najczęstsze zarzuty w apelacjach cywilnych i sposób ich formułowania

Co do zasady od każdego wyroku, jaki zapadł przed sądem I instancji, przysługuje apelacja do sądu II instancji. W przypadku wyroku zapadłego przed sądem I instancji zazwyczaj strona przegrywająca jest niezadowolona z sentencji wyroku. Oczywiście zdarzają się również przypadki, gdy strona przegrywająca akceptuje wyrok i w konsekwencji ponosi z tego tytułu określone sankcje. Jednak co można zrobić w przypadku niekorzystnego wyroku? Jak go zaskarżyć i jakie ewentualnie mogą zostać podniesione zarzuty w apelacjach cywilnych? Odpowiedź poniżej.

Złożenie apelacji

Tak jak zostało to wskazane wyżej, od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja do sądu II instancji. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako I instancji – sąd apelacyjny.

Zanim jednak złożona zostanie apelacja, konieczne jest uzyskanie uzasadnienia do wyroku sądu I instancji. Wniosek o uzasadnienie musi być złożony w terminie 7 dni od dnia wydania wyroku. Następnie sąd sporządza uzasadnienie wyroku i doręcza jego odpis stronie/stronom postępowania, które wnosiły o sporządzenie uzasadnienia i jego doręczenie. Opłata od uzasadnienia wynosi 100 zł i jest zaliczana na poczet opłaty sądowej od apelacji, jeżeli strona, która jest niezadowolona z rozstrzygnięcia, zdecyduje się na jej wniesienie.

Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie 2-tygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.

W przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku termin na złożenie apelacji wynosi 3 tygodnie. O terminie tym sąd zawiadamia stronę, doręczając jej wyrok z uzasadnieniem. Jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie.

Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:

1. oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości, czy w części;
2. zwięzłe przedstawienie zarzutów;
3. uzasadnienie zarzutów;
4. powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów lub dowodów;
5. wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.

Następnie po wniesieniu apelacji sąd I instancji przedstawia niezwłocznie akta sprawy sądowi II instancji. Sąd II instancji bada apelację pod kątem zachowania wymogów formalnych, w tych zachowania terminu do jej wniesienia. Odrzuca on apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie.

Zarzuty apelacyjne

Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. W granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Zarzuty w apelacjach cywilnych należy podzielić na kilka grup:

1. zarzuty naruszenia przepisów postępowania powodujące nieważność postępowania,
2. zarzuty naruszenia przepisów postępowania mające wpływ na treść rozstrzygnięcia,
3. zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego,
4. zarzuty dotyczące błędów w ustaleniach faktycznych.

Jeżeli chodzi o pierwszą grupę zarzutów dotyczących nieważności postepowania, nieważność ta zachodzi:

1. jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna;
2. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany;
3. jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona;
4. jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy (uwaga: Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 28 stycznia 2020 roku, sygn. akt Kpt 1/20 (M.P.2020.103), uznał za niedopuszczalne stosowanie art. 379 pkt 4 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego w rozumieniu przyjętym w Uchwale składu połączonych Izb Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 roku, BSA I-4110-1/2020);
5. jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw;
6. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Przykład zarzutu

• Zarzucam sądowi I instancji naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt 2 kpc, poprzez rozpoznanie niniejszej sprawy i wydanie wyroku, podczas gdy między tożsamymi stronami i w tożsamym przedmiocie sporu prawomocnie rozstrzygnął Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt: VIII GC 2345/23, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 3 kpc;
• Naruszanie przepisów postępowania, tj. art. 143 i 144 kpc, poprzez brak ustanowienia kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego, mimo zaistnienia do tego przesłanek oraz zgłoszonego przez powoda wniosku i pozbawienie w konsekwencji pozwanego możliwości obrony jego praw, co stanowi przyczynę nieważności postępowania określoną w art. 379 pkt 5 kpc.

W razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd II instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Jeżeli pozew ulega odrzuceniu, tak jak ma to miejsce w ww. przykładowym zarzucie albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, sąd II instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza postępowanie.

Najczęstszą grupą przepisów, których naruszenia dotyczą zarzuty w apelacjach cywilnych, jest naruszenie przepisów postępowania. Naruszenie może dotyczyć przeróżnych kwestii – od pominięcia dowodu do niewłaściwą ocenę dowodu dopuszczonego przez sąd w toku procesu. Poniżej kilka przykładów zarzutów co do naruszenia przez sąd przepisów postępowania:

1. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 227 w zw. z art. 2352 kpc poprzez pominięcie wniosku dowodowego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony pozwanej reprezentowanej przez pana Jana (członka zarządu do spraw finansowych), złożonego w odpowiedzi na pozew z 22 lipca 2024 roku, podczas gdy dowód ten dotyczył okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały dostatecznie wyjaśnione;
2. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 229 kpc, poprzez uznanie za fakt przyznany przez pozwaną okoliczności, że pan Jan został zatrudniony na miejsce powódki „na stałe”, co doprowadziło do uznania przez sąd I instancji, że obsadzenie stanowiska pracy powódki przez pana Jana w dacie jej powrotu do pracy było rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę, podczas gdy pozwana nigdy nie przyznała tego faktu;
3. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. 233 kpc, poprzez wyprowadzenie z materiału zebranego w sprawie błędnego wniosku, że zatrudnienie pana Jana na stanowisku powódki w czasie jej absencji chorobowej trwającej w okresie od 5 kwietnia do 11 września 2022 roku spowodowało brak miejsca pracy dla powódki po jej powrocie do pracy, a w konsekwencji było rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę powódki, podczas gdy w chwili złożenia powódce oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem, tj. 28 października 2022 roku, pan Jan nie zajmował stanowiska pracy powódki;
4. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. 233 kpc, poprzez uznanie przez sąd I instancji, że z zeznań świadka – pana Zbigniewa – wynika okoliczność, że pan Krzysztof był kierowcą u powoda, podczas gdy z przedmiotowych zeznań wynika, że świadek – pan Zbigniew – wskazał, że to pozwany był kierowcą w spornym okresie i dokonywał dostaw towarów w imieniu powoda;
5. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. 245 kpc, poprzez uznanie, że dokument z 22 lipca 2024 roku stanowi dokument prywatny przygotowany przez powoda, podczas gdy z analizy przedmiotowego dowodu wynika, że pod przedmiotowym dokumentem brakuje podpisu, a zatem nie może być on uznany za dokument prywatny;
6. naruszenie przez Sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. 259 kpc, poprzez uznanie za wiarygodne zeznań świadka – pana Zbigniewa – podczas gdy świadek jest osobą niezdolną do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, tym samym ww. osoba nie mogła być świadkiem w sprawie;
7. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. 2591 kpc, poprzez dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka – pana Michała – podczas gdy ww. był mediatorem w sprawie, a zatem co do faktów objętych jego zeznaniami dowiedział się on w toku mediacji;
8. naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. 233 w zw. z art. 278 w zw. z art. 286 kpc, poprzez uznanie za wiarygodną opinii biegłego z 22 lipca 2024 roku i oparcie na niej rozstrzygnięcia w sprawie, podczas gdy przedmiotowa opinia jest wewnętrznie sprzeczna co do przebiegu zdarzenia drogowego z 22 maja 2024 roku, a sąd I instancji pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego;
9. naruszenie art. 202 w zw. z art. 1165 § 1 kpc poprzez rozpoznanie sprawy, która podlegała rozstrzygnięciu sądu polubownego na mocy zapisu poczynionego przez strony, pomimo podniesienia zarzutu zapisu na sąd polubowny.

Naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów nie może polegać na przedstawieniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, a tylko na podważeniu przesłanek tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Zarzut przekroczenia swobodnej oceny dowodów skutkującej błędnymi ustaleniami faktycznymi może być skuteczny tylko wtedy, gdy skarżący wykażą przekroczenie swobody sędziowskiej w zakresie któregoś z powyżej wymienionych kryteriów. Sąd na podstawie art. 233 § 1 kpc np. z 2 przeciwstawnych źródeł wiedzy o zdarzeniach faktycznych ma prawo oprzeć swoje stanowisko, wybierając to, które uzna za bardziej wiarygodne. Jeżeli w danej sprawie istnieją 2 grupy przeciwstawnych dowodów, wiadomo, że ustalenia faktyczne z konieczności muszą pozostawać w sprzeczności z jedną z nich. Wówczas sąd orzekający według swobodnej oceny dowodów ma prawo eliminacji określonych dowodów, przyjmując, że według jego oceny pozbawione są one wiarygodności.

Innym rodzajem zarzutów są zarzuty co do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. W zarzutach tych należy wskazać fakty ustalone przez sąd pierwszej instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy lub istotne dla rozstrzygnięcia fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji.

Przykład 1.

Błąd w ustaleniach faktycznych poczyniony przez sąd I instancji polegał na uznaniu na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, że pozwany swoim samochodem wjechał w ogrodzenie i uszkodził płot powoda, podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego powinna doprowadzić sąd I instancji do uznania, że to pan Zbigniew dokonał tego uszkodzenia własnym pojazdem, ponieważ uszkodzenia jego pojazdu pokrywały się z zakresem uszkodzeń ogrodzenia.

W przypadku naruszeń prawa materialnego należy badać, czy zarzut to w istocie naruszenie prawa materialnego, czy może sąd właściwie zastosował prawo materialne, ale źle ustalił stan faktyczny i w konsekwencji wydał błędne orzeczenie (przez stosowanie prawa do niewłaściwie ustalonego stanu faktycznego).

Przykład zarzutu

• Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. [•] Kodeksu cywilnego stanowiącego, że [•], przez jego niezastosowanie bądź zastosowanie do oceny [•] (zamiast art. [•] wtedy, gdy jest możliwość wskazania takiego przepisu) i w konsekwencji przyjęcie, że [•] (należy wskazać, jaki to był skutek dla orzeczenia);
• Naruszenie prawa materialnego, tj. art. 481 kc przez jego zastosowanie oraz art. 482 § 1 kc przez jego niezastosowanie do ustalonego stanu faktycznego, co skutkowało wadliwym zasądzeniem odsetek od dnia [•] zamiast od dnia wytoczenia powództwa;
• Naruszenie prawa materialnego, tj. art. 720 kc przez jego niezastosowanie do oceny stanu faktycznego sprawy, pomimo że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że powód udzielił pozwanemu w dniu [•] pożyczki w kwocie [•], a następnie w dniu [•] wypowiedział zawartą przez strony umowę pożyczki, a w konsekwencji doprowadziło to do pominięcia skutków prawnych wynikających z przytoczonej normy.

Najczęstsze zarzuty w apelacjach cywilnych i sposób ich formułowania - podsumowanie

Powyżej opisane zarzuty w apelacjach cywilnych stanowią jedynie przykłady co do zasad formułowania zarzutów w apelacji cywilnej. Każdy zarzut powinien być formułowany na podstawie konkretnego stanu faktycznego i z uwzględnieniem skali naruszenia (zdaniem strony) przepisów postępowania czy przepisów prawa materialnego